Precedencja zawodowa i towarzyska
79korpusu dyplomatycznego, którym to określa się najstarszego rangą
szefa misji dyplomatycznej. Natomiast w państwach, które nie przyznają nuncjuszom przywileju pierwszeństwa lub nie utrzymują stosunków dy‑
plomatycznych z Watykanem oraz w organizacjach międzynarodowych, dziekanem korpusu dyplomatycznego jest ambasador najdłużej prze‑
bywający na placówce (decyduje data, a nawet godzina złożenia listów uwierzytelniających, wystawionych przez głowę państwa wysyłającego głowie państwa przyjmującego). Dziekan korpusu dyplomatycznego (ang. dean of diplomatic corps, franc. doyen du corps diplomatique) jest pierwszym rozmówcą i rzecznikiem całego korpusu dyplomatycznego wobec władz państwa przyjmującego.
Wszyscy dyplomaci korzystają z immunitetu dyplomatycznego oraz szeregu przywilejów; mają prawo używać na samochodach tablic rejestracyjnych dyplomatycznych z oznaczeniem „CD” (franc. corps diplomatique).
Członkowie polskiego korpusu dyplomatycznego (ang. diplomatic corps, franc. corps diplomatique), zgodnie z polską ustawą o służbie zagranicznej z 2001 r., uzyskują następujące stopnie:
1. ambasadora tytularnego;
2. radcy -ministra;
3. I radcy;
4. radcy;
5. I sekretarza;
6. II sekretarza;
7. III sekretarza;
8. attaché.
Uwaga: attaché obok nazwy stopnia może mieć również zupełnie inne znaczenie, tj. jako określenie samodzielnego stanowiska, takiego jak at‑
taché wojskowy – odpowiadający stopniem radcy, lub attaché prasowy – odpowiadający najczęściej sekretarzowi.
Częścią służby zagranicznej jest służba konsularna, sprawująca opiekę nad obywatelami własnego państwa przebywającymi czasowo na terenie obcego państwa. Urzędem konsularnym może kierować konsul zawo‑
dowy (ang. career consul, franc. consul de carrière) lub konsul honorowy (ang. honorary consul, franc. consul honoraire), czyli zasłużony obywatel państwa przyjmującego o ugruntowanej pozycji zawodowej i zazwyczaj
80
utrzymujący więzi z krajem, który ma reprezentować. Precedencja korpusu konsularnego (ang. consular corps, franc. corps consulaire) re‑
zydującego w tym samym mieście jest wyznaczana przez datę uzyskania exequatur, czyli zgody państwa przyjmującego, znaczącej po łacinie
„niech czyni!”. Konsulowie honorowi każdej rangi występują po konsu‑
lach zawodowych tej samej rangi. Konsulowie używają na samochodach tablic konsularnych z oznaczeniem „CC” (franc. corps consulaire).
Członkowie korpusu dyplomatycznego i konsularnego posługują się określonymi dokumentami. Państwo wysyłające wyposaża ich w paszport dyplomatyczny (ang. diplonatic passport, franc. passeport diplomatique), z kolei państwo przyjmujące wystawia im legitymację dyplomatyczną, jako jedyny dokument obowiązujący w kraju akredyta‑
cji na czas pełnienia w nim funkcji.
9.4. Precedencja w wojsku
Obowiązujące obecnie stopnie wojskowe w armii polskiej zostały unormowane prawnie Ustawą z dnia 21 litopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, która została następnie zmodyfikowana (t.j. Dz.U. 2015, poz. 827). O wadze i dużym znaczeniu, jakie mają stopnie wojskowe, świadczy fakt, iż wzorują się na nich inne służby mundurowe w naszym kraju, takie jak Policja, Straż Pożarna, Straż Graniczna.
Ze względu na posiadane rangi wojskowe żołnierze przyporządko‑
wani są do konkretnych korpusów Kadry Sił Zbrojnych: korpusu szere‑
gowych, korpusu podoficerów (starszych bądź młodszych) lub korpusu oficerów (starszych bądź młodszych). W wyniku zmian dokonanych reformą z dnia 1 lipca 2004 r. zniesiono następujące stopnie: starszego plutonowego, sierżanta sztabowego, starszego sierżanta sztabowego, młodszego chorążego sztabowego, chorążego sztabowego, przy czym żołnierze zawodowi i żołnierze rezerwy, którzy posiadali jeden z ww.
stopni, posiadają go dożywotnio. Zniesiono również korpus chorążych i przeniesiono żołnierzy z tego korpusu do korpusu podoficerów.
Stopnie wojskowe mają swoje oznaki, składające się najczęściej z gwiazdek, tzw. diamentów, belek i krokiewek. Oznaki stopni umiesz‑
czone są na mundurze, natomiast w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej nosi się je na naramiennikach, na piersi, na nakryciu głowy
81 (czapce garnizonowej, rogatywce, berecie, furażerce), na rękawach mundurów (w Marynarce Wojennej) lub na lewej piersi kurtki mun- durowej.
W Rzeczypospolitej Polskiej stopnie wojskowe są tytułami żołnierzy i obowiązują dożywotnio. Osoba powołana po raz pierwszy do czynnej służby lub osoba przeniesiona do rezerwy bez odbycia służby otrzymuje stopień szeregowego. Nadanie wyższego stopnia następuje w drodze mianowania. Warunkiem mianowania żołnierza w czasie pokoju na pierwszy stopień w korpusie podoficerów (na kaprala) jest posiadanie przez niego wykształcenia co najmniej na poziomie ponadgimnazjalnym i zdanie egzaminu na podoficera, z kolei warunkiem na mianowanie na pierwszy stopień oficerski (na podporucznika) jest posiadanie wyższego wykształcenia oraz zdanie egzaminu na oficera. Aby być mianowanym (w czasie pokoju) na kolejne stopnie w tym samym korpusie, żołnierze muszą spełniać określone warunki, tj. posiadać: pozytywne wyniki w szkoleniu wojskowym, pozytywną opinię służbową, odpowiednie zdyscyplinowanie, ukończony wymagany kurs lub szkolenie.
Precedencja w polskich siłach zbrojnych została przedstawiona poni‑
żej, przy czym należy zauważyć, że o ile istnieje paralelność w nazewnic- twie stopni wojskowych w siłach lądowych i w lotnictwie, o tyle w mary‑
narce wojennej istnieje zróżnicowanie (co uwzględniono w nawiasach):
1. generał (admirał);
2. generał broni (admirał floty);
3. generał dywizji (wiceadmirał);
4. generał brygady (kontradmirał);
5. pułkownik (komandor);
6. podpułkownik (komandor porucznik);
7. major (komandor podporucznik);
8. kapitan;
9. porucznik;
10. podporucznik;
11. starszy chorąży sztabowy;
12. starszy chorąży;
13. chorąży;
14. starszy sierżant (starszy bosman);
15. sierżant (bosman);
16. plutonowy (bosmanmat);
17. starszy kapral (starszy mat);
82
18. kapral (mat);
19. starszy szeregowy (starszy marynarz);
20. szeregowy (marynarz).
Warto podkreślić, z uwagi na znaczące tradycje kawaleryjskie w armii polskiej, że jest kilka stopni wojskowych o innym historycznym nazewnictwie, a mianowicie: ułan (szeregowiec), wachmistrz (sierżant), rotmistrz (kapitan).
9.5. Precedencja w kościele katolickim
W Kościele katolickim hierarchia składa się z trzech stopni, wynika‑
jących z kolejnych święceń sakramentalnych. Są to:
– biskup (III stopień);
– prezbiter (II stopień);
– diakon (I stopień).
Zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego z 1983 r. precedencja w Kościele katolickim przedstawia się następująco:
1. papież (biskup Rzymu);
2. kardynał (tytuł honorowy);
3. arcybiskup/metropolita/patriarcha;
4. biskup;
5. wikariusz generalny (zastępca biskupa);
6. sufragan (biskup pomocniczy);
7. dziekan;
8. proboszcz;
9. wikariusz;
10. diakon.
Powyższa precedencja powiązana jest z pełnieniem określonych funkcji w ramach istniejącej administracji kościelnej:
– parafią kieruje proboszcz, który pełni swoją misję przy pomocy wika‑
riusza i diakona;
– dekanat składa się co najmniej z kilku parafii, którym zarządza dzie‑
– na czele diecezji stoi biskup, mając do pomocy zastępców;kan;
– na czele metropolii, składającej się z kilku diecezji, stoi arcybiskup metropolita;
83 – na poziomie kraju władzę kościelną sprawuje episkopat, tj. biskupi
i arcybiskupi, którzy ze swojego grona wybierają przewodniczącego;
– głową kościoła powszechnego jest papież, będący również biskupem Rzymu.
Ponadto istnieją godności honorowe, współcześnie głównie o znacze‑
niu i zależności symbolicznej, a ich hierarchia jest następująca:
1. kardynał;
2. prymas;
3. arcybiskup;
4. infułat (pronotariusz apostolski);
5. prałat;
6. archiprezbiter;
7. kanonik;
8. archidiakon.
W Kościele katolickim władze: ustawodawcza, wykonawcza i sądow‑
nicza są skupione w rękach papieża, metropolitów i biskupów diecezjal‑
nych. Najwyższą funkcją kościelną jest urząd papieża. Papieżowi pod‑
legają kolejno: arcybiskupi metropolici, biskupi diecezjalni wraz z ich wikariuszami generalnymi i biskupimi, dziekani, proboszczowie (oraz ewentualnie rektorzy kościołów) i wikariusze parafialni. Ojca Świętego mogą reprezentować legaci, np. nuncjusze apostolscy (z reguły będący arcybiskupami tytularnymi), którzy wypełniając swe funkcje dyplo‑
matyczne, są równi ambasadorom nadzwyczajnym i pełnomocnym.
Odpowiednikiem premiera jest sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, natomiast pierwszeństwo wśród kardynałów ma dziekan kolegium kar‑
dynalskiego.
Oznaką godności papieża, kardynała i biskupa jest pierścień. Papież używa białej sutanny z białym pasem i piuską, kardynał używa szkarłat‑
nego pasa i piuski, a fioletowa piuska jest noszona przez biskupa, prałata terytorialnego i opata terytorialnego. Można też spotkać się z czarną piuską jako oznaką kapłana i diakona – duchownych diecezjalnych.
W wojsku hierarchia duchowieństwa jest złączona ze stopniami woj‑
skowymi, i tak np. wikariusz ma stopień etatowy kapitana, proboszcz – podpułkownika, dziekan – pułkownika, a biskup polowy – generała dywizji. Także zgromadzenia zakonne mają określoną strukturę orga‑
nizacyjną. Chociaż każdy zakon ma swoją własną hierarchię, w oparciu o swą konstytucję bądź inne unormowania, podczas procesji i tym po‑
dobnych uroczystości po kapłanach diecezjalnych następują bracia po‑
84
szczególnych zakonów męskich, a po nich siostry z zakonów żeńskich.
Ogólna hierarchia zakonna przedstawia się następująco:
Lp. męska żeńska
1. generał (ojciec) przełożona generalna (matka) 2. prowincjał (ojciec) przełożona prowincjonalna (matka)
3. opat (ojciec) ksieni (matka)
4. przeor (ojciec) przeorysza (matka)
9.6. Precedencja służbowa i towarzyska
W codziennej praktyce zawodowej podstawowa i obowiązująca jest precedencja służbowa. W przypadku precedencji służbowej liczy się hierarchia stanowiskowa, zaś wiek i płeć nie mają znaczenia. Podsta‑
wową wartością dla precedencji służbowej jest więc stanowisko zaj- mowane w hierarchii instytucji czy firmy, a obowiązuje ona tam, gdzie mamy do czynienia z zależnością służbową (podległość i nadrzęd‑
ność).
Zastosowanie precedencji służbowej jest łatwe w odniesieniu do osób znajdujących się wyżej od nas w hierarchii. Spotykając na korytarzu przełożonego, np. w osobie dyrektora, należy przepuścić go w drzwiach, natomiast spotykając w analogicznych okolicznościach pracownika pod‑
władnego, np. kobietę bądź zdecydowanie starszego mężczyznę, można zastosować precedencję towarzyską (mimo że precedencja służbowa daje nam pierwszeństwo) i pozwolić jej/jemu na przejście przed nami.
Świadczyć to będzie o naszej wysokiej kulturze osobistej oraz kurtuazji.
Z kolei podczas organizacji różnego rodzaju spotkań i przyjęć preceden‑
cję określają gospodarze/organizatorzy wydarzeń.
W przypadku precedencji towarzyskiej obowiązują klasyczne zasady savoir -vivre’u, a w naszej kulturze płeć i wiek mają determinujące zna‑
czenie. Tak więc pierwszeństwo ma kobieta przed mężczyzną, a osoba starsza przed młodszą. Precedencja towarzyska funkcjonuje w analogii do zasad obowiązujących przy powitaniach/pożegnaniach oraz prezen‑
tacji. Przestrzeganie zasady pierwszeństwa przez gospodarzy i gości jest kwestią nieodzowną, jeśli chce się zachować obowiązujący porządek i dobrą atmosferę, jaka powinna panować podczas spotkań, rozmów,
przyjęć i innych uroczystości. Tak więc goście najstarsi zajmują miejsca najbliżej gospodarza i gospodyni, zaś goście młodsi siadają na miejscach dalszych.
Szef jakiegoś działu w instytucji lub przedsiębiorstwie, który nie ma żadnych relacji służbowych z osobami z innych działów, powinien odnosić się do nich według precedencji towarzyskiej, a więc biorąc pod uwagę ich płeć i wiek. Dobrym przykładem świadomości precedencji i wyczucia sytuacji jest szef pozdrawiający kobiety sprzątające pomiesz‑
czenia biurowe. Ponieważ personel sprzątający nie jest w bezpośredniej relacji służbowej z szefem, osoby płci damskiej są traktowane jako kobiety, nie zaś jako pracownice niższego szczebla. Podobnie w sytuacji wejścia do biurowca, gdzie nie wszyscy pracownicy tamtejszych firm i instytucji się znają, a tym samym nie znają swoich stanowisk, należy zarzucić precedencję służbową na rzecz towarzyskiej i przepuścić wychodzących, a następnie według klucza płci i wieku pozwolić wejść kobietom i osobom od nas starszym.
W codziennym życiu jest wiele sytuacji, gdzie występują obok siebie precedencja służbowa i precedencja towarzyska. Każdy pracownik, a menedżer w szczególności, musi pamiętać o tym, że precedencja służ‑
bowa funkcjonuje tylko tam, gdzie istnieją relacje zawodowe. Współwy‑
stępowanie precedencji służbowej i towarzyskiej pojawia się w różnych sytuacjach i kontekstach, a nierzadko komplikuje sposoby zachowania.
Pamiętając i stosując zasady precedencji, nie powinniśmy mieć prob‑
lemów z kolejnością przywitania się, przedstawiania oraz rozsadzania osób przy stole lub zajmowania miejsc w samochodzie.
86