145order ten był jednoklasowy, a jego insygniami są krzyż na łańcuchu

i gwiazda;

– Order Chrystusa – świecki, nadawany przez Portugalię (najpierw jako królestwo, a od 1918 r. jako republika); order ten dzieli się na pięć klas:

• Krzyż Wielki (Grã ‑Cruzes);

• Wielki Oficer (Grande ‑Oficial);

• Komandor (Comendador);

• Oficer (Oficial);

• Kawaler (Cavaleiro).

Order Podwiązki (Order of the Garter) – w  światowej precedencji orderów drugi w kolejności; order angielski ustanowiony w 1348 r. przez króla Anglii Edwarda III jako zakon rycerski dla 24 towarzyszy rycer‑

skich (Knights Companions). Oprócz nich i samego króla do orderu mogą należeć książęta krwi (jako Royal Knights Companions) i cudzoziemcy z tytułem Extra Knights lub Stranger Knights. Warunkiem członkostwa jest wyznawanie religii chrześcijańskiej, natomiast szlachectwo nie jest wymagane. Od XIX w. order jest również nadawany obcym monarchom wyznania niechrześcijańskiego.

Legenda o  powstaniu Orderu Podwiązki głosi, że w  czasie balu dworskiego, na którym obecny był Edward III, jedna z dam zgubiła, ku uciesze zebranych, podwiązkę; Król podniósł ją i  zawiązał na własnej nodze z uwagą Honi soit qui mal y pense (co znaczy „hańba temu, kto źle o tym myśli” – do dnia dzisiejszego stanowi dewizę orderu) i ustanowił Order Podwiązki.

Order nadawany jest obywatelom brytyjskim (poza książętami krwi), gdy zwolni się jedno z  24 miejsc w  kapitule, a  cudzoziemskim (tylko koronowanym głowom państw, uznanym monarchom) – przy drugiej czy trzeciej wizycie państwowej, i to nie zawsze. Obecnie nadawany jest także kobietom, które noszą miano Ladies of the Garter.

Główne insygnia to łańcuch (kollana) orderu, składający się z  24 złotych róż, noszona na nim odznaka, zwana The George (podobizna św.

Jerzego na koniu zabijającego smoka), oraz podwiązka i gwiazda. Pod‑

wiązkę (opaskę) orderu rycerze noszą pod kolanem lewej nogi, zaś damy na lewym ramieniu, a gwiazda jest ośmiopromienna, w swym centrum posiada medalion z czerwonym krzyżem greckim otoczonym błękitną podwiązką z dewizą orderową.

Order Złotego Runa (Orden del Toison de Oro / Orden vom Gol-denen Vlies) – w  światowej precedencji orderów trzeci w  kolejności;

146

order hiszpańsko -austriacki (habsburski), założony jako zakon rycerski w  1430 r. w  Brugii (Flandria) przez księcia Burgundii Filipa Dobrego w  celu obrony i  rozpowszechniania wiary katolickiej. W  późniejszym czasie wielkimi mistrzami byli królowie Hiszpanii z dynastii habsbur‑

skiej, a  po jej wygaśnięciu – z  dynastii Burbonów. Obecnie najwyższe odznaczenie państwowe Królestwa Hiszpanii (Wielkim Mistrzem jest aktualny król Hiszpanii) oraz rycerski order domowy byłej panującej austriackiej rodziny Habsburgów (w  takiej formule funkcjonuje od 1953 r., tj. po uznaniu przez Republikę Austrii). Do 1918 r. było to naj‑

wyższe odznaczenie monarchii austro -węgierskiej.

Nazwa i insygnia orderu nawiązują do wyprawy Jazona do Kolchidy po złote runo (rycerskie dążenie do osiągnięcia szczytnych celów). Złote Runo jest orderem jednoklasowym (nie posiada gwiazdy ani wielkiej wstęgi). Insygnium austriackie to zawieszona na złotym pierścieniu podobizna złotej skóry baranka z głową zwróconą na prawo i z widocz‑

nymi czterema nogami. Pierścień z  kolei wisi na okrągłym, czarnym lub niebieskim szlachetnym kamieniu, z którego z obu stron wychodzą złote, czerwono emaliowane promienie, nad nimi zaś góruje złota agrafa, w której dolnej części przedstawiona jest walka Jazona ze smokiem, zaś w górnej umieszczona jest główna dewiza dynastii burgundzkiej “Pre‑

tium Laborum Non Vile” (co znaczy „niemała nagroda dla trudów”).

Insygnium hiszpańskie nie posiada na agrafie reliefu z walką Jazona ze smokiem ani dewizy burgundzkiej. Order Złotego Runa noszony jest na szyi, na ciemnoczerwonej wstędze lub na łańcuchu (kollanie). Łańcuch orderu składa się z  28 emaliowanych na czarno, owalnych krzesiw (z  których po obu stronach wychodzą stylizowane wiązki płomieni) i z 28 złotych pierścieni.

Polskie odznaczenia też posiadają swoją bogatą historię i  mają nie‑

zwykłe znaczenie.

Order Orła Białego – najstarsze i  najwyższe polskie odznaczenie, ustanowione w 1705 r. przez króla Augusta II Mocnego. Reaktywowany po I wojnie światowej w 1921 r., a po II wojnie światowej dopiero w 1992 r.

Odznaczenie nadawane jest za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w  czasie pokoju, jak i  w  czasie wojny. Otrzymują je najwybitniejsi Polacy oraz najwyżsi rangą przedstawiciele państw obcych. Order jednoklasowy, noszony na wstędze błękitnej, przewieszonej przez lewe ramię do prawego boku, gdzie zawieszony jest Krzyż, zaś Gwiazdę Orderu nosi się na lewej piersi.

147

Order Orła Białego Order Odrodzenia Polski

Oznaką Orderu Orła Białego jest krzyż maltański, którego ramiona pokryte są czerwoną emalią z białymi brzegami w złoconym obramo‑

waniu. Między ramionami krzyża umieszczone są pęki złoconych pro‑

mieni, w jego środku – biało emaliowany orzeł ze złoconymi żyłkami, koroną, dziobem i  szponami. Na odwrotnej stronie umieszczona jest dewiza „Za Ojczyznę i Naród”. Oznaką Orderu jest ponadto srebrzona gwiazda orderowa z ośmioma pękami promieni. Na gwieździe umiesz‑

czony jest złocony krzyż orderu, lecz bez orła i  bez kulek na rogach ramion.

Na straży honoru orderu stoi Kapituła Orderu Orła Białego, a  jej członkowie powoływani są przez prezydenta RP na pięć lat spośród osób, które zostały nim odznaczone. Kapitułę tworzą: Wielki Mistrz Orderu i  pięciu członków Kapituły. Zgodnie z  ustawą o  orderach i odznaczeniach Prezydent RP, z tytułu wyboru na ten urząd, staje się Kawalerem Orderu Orła Białego, Wielkim Mistrzem Orderu i przewod‑

niczy Kapitule.

Order Odrodzenia Polski (Polonia Restituta) – drugie najwyższe odznaczenie państwowe cywilne, nadawane za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z  innymi krajami; ustanowione przez Sejm RP w 1921 r. Na straży honoru orderu stoi jego Kapituła.

Order dzieli się na 5 klas:

– klasa I – Krzyż Wielki;

– klasa II – Krzyż Komandorski z Gwiazdą;

– klasa III – Krzyż Komandorski;

148

– klasa IV – Krzyż Oficerski;

– klasa V – Krzyż Kawalerski.

Insygniami orderu są: biały emaliowany krzyż maltański z kulkami na wstążce oraz gwiazda orderowa. W środku krzyża na czerwonym tle znajduje się biały orzeł, a  w  otoku napis „Polonia Restituta”. Noszony jest na czerwonej wstędze z  białymi pasami po bokach, przez prawe ramię (w I klasie), na szyi (w II i III klasie) lub na lewej stronie piersi (w IV i V klasie), przy czym w IV klasie dodatkowo do wstążki dopięta jest rozetka.

W precedencji wszystkich polskich orderów i odznaczeń Order Od‑

rodzenia Polski występuje po Orderze Orła Białego oraz po Orderze Wojennym Virtuti Militari.

Krzyż Zasługi Order Zasługi RP

Krzyż Zasługi – polskie cywilne odznaczenie państwowe, ustano‑

wione przez Sejm RP w 1923 r., nadawane za zasługi dla Państwa lub obywateli.

Krzyż Zasługi dzieli się na trzy stopnie:

– Złoty Krzyż Zasługi;

– Srebrny Krzyż Zasługi;

– Brązowy Krzyż Zasługi.

Odznaką jest krzyż równoramienny, zakończony na rogach ramion kulkami. Odznaka Złotego i  Srebrnego Krzyża jest odpowiednio zło‑

149