Burak ćw ikłow y. U p raw ia się na w arzyw niku w drugim roku po nawozie. Siejem y w kw ietniu, do połow y maja. D o
t r z e jest nasiona b u ra k a przed w ysiew em m oczyć w ro zcień
czonej gnojówce. O dległość rzędów 25 — 30 ctm., w rzędach co 5 — 10 ctm.
B urak ćw ikłow y nie pow inien być w iększy od średnio dużego jabłka; w ielkość ta k ą osiągam y przez gęste p o zo sta
w ienie bu rak ó w po przeryw ce.
Na 100 m tr. kw adr, w ysiew a się około 160 gr. nasion.
P rzechow uje się w kopcach ta k jak ziem niaki, ty lk o że kopce robi się dużo mniejsze, bo m ające u podstaw y 50 — 60 ctm . P rzy m niejszych rozm iarach kopca łatw iej w zimie w ydostać niew ielką ilość buraków .
O d m i a n y : b u ra k ćw ikłow y egipski o k ształcie sp ła szczonym.
Bób ogrodowy. Sadzić jaknajw cześniej w rzędy co 40 ctm., w rzęd ach zaś co 25 — 30 ctm. po 2 — 3 ziarnka. Na 100 m tr. kw adr, w ysadza się 700 gram.
Czosnek. R ozm naża się przez dzielenie głów ki m acierzy stej na t. zw. ząbki. Sadzić w kw ietniu, w drugim roku po obor
niku, na zagonkach, ta k jak cebulę z dym ki; na obsadzenie 100 mtr. kw adr, trzeba mieć około 6 klg. czosnku.
Dynia, czyli bania. Siać jak ogórki, około 8 maja, w miej
scach najbardziej słonecznych. Na jedną roślinę trz e b a zo sta
w ić około 3 m tr. kw adr. Siać po 2 — 3 ziarnka, po wzejściu p rzerw ać, pod k ażd ą kupkę ziarnek dać p a rę ło p at kom postu.
Podlew ać codziennie.
D ynia w rę k a c h um iejętnej gospodyni m a duże z a sto sow anie.
O d m i a n y : b iała cen tn aro w a i żó łta olbrzym ia; sm acz
niejsza od nich, choć mniejsza, jest dynia szparagow a.
Fasola tyczkow a. O bok odmian karłow ych, o upraw ia k tó ry c h m ówiliśm y om aw iając ogródek konkursow y, znane są odm iany w ysokie, t. zw. tyczkow e.
N ależy siać około 8-ego maja, na zagonie w trz y linje, biegnące w zdłuż zagonka; w ypadnie w ięc linja od linji co 40 ctm. Plony z fasoli tyczkow ej są dużo w iększe, niż karłow ej.
O d m i a n y : Fenom en, Gloria.
Groch ogrodowy. Siać jaknajw cześniej. G roch ogrodow y przym rozków się nie boi. Znane są odm iany niskie (karłow e) i w ysokie (tyczkowe).
Z odm ian k arłow ych bardzo dobre: najw cześniejszy i d e
gras (de grace), a z w ysokich cukrow ych: angielski, olbrzym i telefon. G roch karło w y siejem y n a zagonie w c z te ry rzędy, groch tyczkow y tylko w dw a rzędy, p rzy szerokości zagon
k a 1 mtr.
G roch jest niezw ykle zdrow ym i pożytecznym pokarm em . D oskonały z k a p u s tą lub ugotow any na zupę. M łody groszek cukrow y podany z p o k rajan ą w k o stk ę m archew ką, za p ra w io ną m asłem i m ąką, jest doskonałem pożyw ieniem , bardzo sm aczny rów nież spożyw any z chlebem lub grzankam i. Groch n a zielono w strą k a c h jest bardzo chętnie spożyw any, szcze
gólnie przez dzieci.
A m bicją naszą musi być, aby naszem u m łodszem u rodzeń
M archew upraw iam y w drugim roku po naw ozie: w y m a
g a ona głębokiej upraw y, a w ięc pogłębiacza za pługiem lub głębszego ręcznego p rzek o p an ia n a zimę. Siać w linji co 25 ctm . n a zagonkach, lub na p łask co 30 — 40 ctm ., do u praw y planetem ręcznym . Po wzejściu przerw ać, pozostaw iając ro ślinki co 5 ctm.
M archew , szczególnie spożyw ana n a surow o, jest bo g a
tym w w itam iny i wogóle b ard zo zdrow ym pokarm em . M a r
chew łubiana jest przez dzieci i na rozw ój ich m łodych orga
nizm ów b ard zo dobrze w pływ a.
Rys. 16. M archew N a n te js k a popraw na.
L ekarze, jak to już na po czątk u broszury mówiliśmy, z a lecają dawać sok z m archwi już kilkutygodniow em u niem owlę
ciu. Pow inniśm y pam iętać o tem i nietylko nie bronić d z ie ciom w yryw ania i zjadania m archw i, lecz przeciw nie, cieszyć się, gdy dzieciaki m archew zjadają.
Po p rzeczytaniu tego n arad źcie się z rodzicam i, jak to zrobić, by m łodszem u ro dzeństw u m archw i nie zabrakło.
M archew jest konieczną p rzy p ra w ą do zup, lub jako ja
rzy n k a p o k raja n a w kostkę, sam a, czy z m łodym groszkiem . O d m i a n y : N antejska, Londyńska.
Pietruszka. Siejem y jaknajw cześniej, n a w e t n a zimę. P ie tru sz k a nim skiełkuje leży dłużej w ziemi niż m archew ; u p r a w a ta k a sama, jak m archwi.
O d m i a n y : C ukrow a.
Kopcowanie marchwi i pietruszki. M archew i p ietru sz k a najlepiej przechow ują się w kopcach o podstaw ie 50 ctm i odpow iedniej do tego w ysokości.
Najlepiej przy m ałych ilościach u k ład a ć staran n ie rę c z nie, przesypując piaskiem ; okryw am y ta k jak ziem niaki.
Rzodkiewka. D oskonała z solą do ch leb a na śniadanie, podw ieczorek czy kolację. Pod rzodkiew kę zw ykle nie dajem y specjalnego zagona, ale podsiew am y ją koło ogórków , na
brze-Rys. 17. R zodkiew ka o k rąg ła różow a z b iały m końcem.
gach zagonków z m archw ią lub p ietruszką. Siejem y jaknaj- w cześniej. A b y m ieć stale rzodkiew kę, należy siać co dw a ty godnie.
O d m i a n y : Non plus ultra, szkarłatno-czerw ona z bia
łym końcem i inne.
Sałata. Zdrow a, d o sk o n ała jako d o d a te k do m ięsa lub ziem niaków ; pierw szorzędna jako pokarm w itam inow y.
s
Pierw szy siew jaknajw cześniejszy, drugi po 4 — 5 tygod
niach. P odsiew ać grzędy z ogórkam i lub innem i roślinam i.
O d m i a n y : K rólow a m ajowych, B erlińska i inne.
Rys. 18. S a ła ta — K rólow a m ajowych.
Kalafjory. Roślina m ało znana na wsi, w m ieście coraz pow szechniej jadana.
Rys. 19. K a la fjo ry — Śnieżki.
Do u p raw w czesnych konieczny jest inspekt; u praw ę na późno prow adzi się tak, jak k ap u sty późniejszej.
D obrze w pływ a na rozw ój kalafjorów podlew anie gno
jów ką. G dy p o k ażą się t. zw. „róże", czyli to co się jada, n a leży liście nad niem i załam ać, aby nie zzieleniały.
Przyrządzanie kalafjorów. O brane z liści i um yta kala- fjory kładzie się do gotującej osolonej w ody; po 20 m inutach gotow ania, gdy zm iękną, w odę odlew am y i po w yłożeniu na ta le rz polew am y przetopionem , zarum ienionem m asłem z ta r tą bułką. M niejsze i mniej ścisłe kalafiory m ożna użyć na zupę, p rz e ta rte przez sito i zapraw ione m ąką ze śm ietaną, lub tylko drobno podzielone.
Rys. 20. K a la re p a — W ied e ń sk a biała.
Kalarepa. J a d a n a jest na jarzynkę, ta k jak m archew . N ależy do roślin kapustnych. W ysadzam y pom iędzy kapustą, kalafioram i lub koło ogórków , gdyż szybko przechodzi.
Pory. P rz y p ra w a do zup, a w ięc roślina używ ana w b a r dzo niew ielkiej ilości. R ozsadę w yprow adza się w inspekcie.
W grunt w ysadza się w pierw szej połow ie m aja; linje co 25 ctm., w linjach co 20 ctm.
Selery. Rów nież p rzy p ra w a do zup. Z naci podobne do pietruszki. R ozsadę w y p row adza się w inspekcie; w grunt w ysadza się w pierw szej połow ie m aja; linje co 30 ctm., w lin
jach co 30 — 40 ctm.
Rabarbar. Z ogonków liściow ych (na wiosnę) gotujemy na cukrze w yborny kom pot, robim y pow idła.
W yprow adza się z nasienia, siejąc w kw ietniu na grząd kę, po w zejściu przesadza się do szkółki co 40 ctm., a na n a stę p n ą w iosnę na miejsce sta łe co 1 m tr. Rozm nażać lepiej
Rys. 21. N a tym k rzak u soji naliczono 57 strąków , po 2 — 3 z iarn a każdy.
p rze z rozdzielanie karp, czyli podziem nych łodyg; tę ro b o tę należy w ykonać we w rześniu. Gdy zaczną ukazyw ać się pędy,
T A B E L K A
kw iat trz e b a wycinać, aby k a rp a bez p o trzeb y się nie w ysila
ła. Na jednem miejscu pozostać może przez lat kilka, aby ty l
ko co roku zasilać nawozem lub kom postem ; zim uje bez p rzy krycia, nie w ym arzając.
O d m i a n y : Cyklop, o długich kształtn y ch czerwonych ogonkach.
R a b a rb a r może być tra k to w a n y jako ozdoba koło domu, na kw ietniu, do w ysadzania alejek i t. p.
Soja. W Polsce zaczynają dopiero up raw iać soję, choć w pism ach rolniczych oddaw na o niej już piszą. Soja należy do roślin m otylkow ych. U p raw a soi jest podobna do u p raw y fasoli. Co do gleby nie jest w ym agająca; nie udaje się na zim nych sapach, torfie, ile i bardzo ciężkiej glinie.
Rys. 22. B ard zo sm aczna!
Siać soję należy w ostatnich dniach kw ietnia, w p ółnoc
nych zaś częściach Polski w m aju (w początkach). W płodo- zm ianie przychodzi w drugim lub trzecim roku po oborniku.
O dległość rzędów 35 — 40 ctm., w rzędach po 2 ziarn k a co 30 — 35 ctm. Na 100 m tr. kw adr, w ysiew a się 350 — 400 gr.
nasienia soi.
S przętam y soję gdy nasienie całkow icie dojrzeje (wy
ryw ać z korzeniam i), w iążem y w m ałe snopeczki, ustaw iam y
w kopki na dw orze i przykryw am y m atam i lub snopkam i p ro stej słom y (chochoły). Soja po najlepszym w yschnięciu, zło
żona w stodole — zapleśnieje.
Mag. J. B iegański i I. Plucińska w książeczce pod ty tu łem „Soja, jej upraw a u nas i użytkow anie” — cena 1 zł. 20 gr. (książkę tę b ardzo polecam y), piszą: „Soję m ożna spożyw ać jak fasolę, gotowaną w ziarnkach lub też w przerobie na inny produkt. Azja, k tó ra najw ięcej spożyw a soi, p rze ra b ia z ta k o wej następujące pro d u k ty : olej sojowy, m ąkę, m leko sojowe, m asło sojowe, ser, tw aróg, z którego znów ...” Chińczycy soję nazyw ają „mięso bez kości”.
Do u p raw y polecam y dojrzew ającą u nas i bardzo p len ną soję w ileńską.
K onkursiści! pam iętajcie, że do W as, jako do przo d o w ników wsi należy obow iązek w prow adzenia na wieś różnych nowych, a dobrych rzeczy. M usicie nauczyć się upraw y, spo
żyw ania i spasania soi. P rzeczytajcie wyżej w skazaną k sią żeczk ę.
1) Jaka powinna być powierzchnia ogródka warzywnego na średnią rodziną wiejską?
2) Ile też mniejwiącej trzebaby zasiać różnych warzyw aby starczyło na Waszą rodziną?
3) Kiedy należy wysiewać buraki ćwikłowe i jak je zo
stawiać po przeorywce?
4) Jak rozmnaża sią czosnek?
5) Jak uprawić pod dynią?
6) Jaką wartość odżywczą ma fasola?
7) Kiedy wysiewać groch, a kiedy fasolą?
8) W jakiej formie spożywać młody groszek?
9) Kiedy siać kukurydzą, jak gąsto?
10) Jak zużytkować kukurydzą dla ludzi?
11) W jakim stanie najzdrowsza jest marchew? Kto jej powinien dużo spożywać?
12) Kiedy wysiewać marchew i pietruszką?
13) Jak przechowywać marchew i pietruszką?
14) Dlaczego przy wysiewie marchwi i pietruszki trzeba nasiona ich mieszać z wilgotnym piaskiem?
15) Jaką rośliną należy wysiewać razem z marchwią i pie