Księgozbiory rodzinne

Księgozbiory domowe odgrywają ważną rolę w kształtowaniu postaw czy-telniczych dzieci i młodzieży, ponieważ pozwalają im obcować z książkami na co dzień i choćby z tego względu mogą być uznane za swego rodzaju prze-wodników po książkowym świecie.

Aż 99% licealistów z regionu radomskiego odpowiedziało twierdząco na pytanie dotyczące posiadania książek w domu oprócz podręczników szkol-nych. Wynik ten był minimalnie lepszy od zarejestrowanego w badaniu liceali-stów warszawskich, których jedynie 2% miało w domu podręczniki szkolne¹⁶². Między uczniami klas pierwszych i trzecich nie wystąpiły istotne różnice, gdyż były one zaledwie dwu- lub trzyprocentowe, a więc mieściły się w grani-cy błędu statystycznego. Po uwzględnieniu zmiennej miejsca zamieszkania wyniki były podobne, czyli licealiści z Radomia w 100% deklarowali posiada-nie księgozbiorów domowych, natomiast w małych miastach brak książek w domu zadeklarowało 2% chłopców, a na wsi 5% dziewcząt.

W badanej zbiorowości młodzieży polskiej okazało się, że posiadanie książek w domu było powszechne, ale na ogół były to zbiory bardzo skromne.

Jednocześnie duża liczba respondentów (22%) albo nie potrafiła oszacować liczby księgozbiorów domowych, albo udzielała bardzo ogólnych odpowiedzi, np.: „dużo”, „bardzo dużo”, „wiele”, „nigdy nie liczyłem”, „trudno policzyć”,

„cały wielki regał”, „kilka regałów”. Podobnie było w przywoływanych wcze-śniej badaniach warszawskich, w których 19% licealistów nie podało liczby książek¹⁶³.

Najbardziej typowy okazał się zbiór obejmujący od 11 do 50 woluminów (rysunek 4.1). Taki skromny zestaw książek miał w domu prawie co trzeci

162 G. Straus, Czytanie…, op.cit., s. 55.

163 Ibidem.

Książka w środowisku społecznym respondentów 69 cealista (29%). A jeśli weźmiemy pod uwagę, że 6% nawet takim zbiorem nie dysponowało – w ich domu było zaledwie kilka, w najlepszym razie 10 książek – to przekonamy się, że co trzeci licealista właściwie nie mógł liczyć na księ-gozbiór domowy jako źródło książek. Nieco większym zestawem (51-100 wo-luminów) dysponowało 17% badanych, a jeszcze większym (101-500 wolumi-nów) – 22%. Z dużych zbiorów (501-1000 wol.) mogło korzystać w domu tyl-ko 7% respondentów, a księgozbiorów liczących więcej niż 1000 wol. nie za-deklarował nikt. Jako ciekawostkę można podać, że więcej książek było w domach chłopców niż dziewcząt.

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Razem 28 134 76 99 31

% 6 29 17 22 7

Dziewczęta 23 79 48 64 16

Dziewczęta % 8 27 16 22 5

Chłopcy 5 55 28 35 15

Chłopcy % 3 34 17 22 9

Od 1 do 10 Od 11 do 50 Od 51 do 100 Od 101 do 500 Od 501 do 1000

Rys. 4.1. Liczebność księgozbiorów domowych licealistów z regionu radomskiego

Największe zbiory książek znajdowały się w domach młodzieży, która kształciła się w Radomiu. Blisko co trzeci respondent miał w domu od 101 do 500 wol., podczas gdy w małych miastach tylko co piąty badany, a na wsi tyl-ko co szósty. Księgozbiory liczące do 1000 wol. znajdowały się w rodzinnych domach licealistów z Radomia (11%) i młodzieży, która kształciła się na wsi (11%). Jednak w większości były to dziewczęta, które wprawdzie uczyły się na wsi (w liceum katolickim w Mariówce), lecz prawie wszystkie pochodziły z dużych miast, a ich rodzice posiadali wyższe lub średnie wykształcenie. Na-tomiast wśród licealistów z małych miast tak bogatym zbiorem mógł pochwa-lić się zaledwie 1% badanych.

Licealiści z byłego województwa radomskiego pod względem wielkości księgozbiorów domowych nie wyróżniali się na tle ogółu mieszkańców Polski

w wieku 15 i więcej lat, natomiast na tle licealistów warszawskich prezentowa-li się zdecydowanie negatywnie. Według sondażu GUS z 2004 r. posiadanie księgozbioru powyżej 100 wol. deklarowało 11,46% mieszkańców wsi, 19,12% mieszkańców małych miast oraz 26,50% mieszkańców dużych miast¹⁶⁴. Natomiast z raportu dotyczącego warszawskich licealistów wynika, że w latach 1992-1996 co dziesiąty Polak nie miał w domu w ogóle książek, naj-częściej zaś księgozbiór składał się z 11-50 (29% wskazań) woluminów. Powy-żej 50 deklarowało 17% respondentów i 1/4 powyPowy-żej 100 woluminów. W przy-padku uczniów liceów warszawskich 3/4 zadeklarowało księgozbiory wykra-czające poza standard ogólnopolski, czyli większe niż 100 woluminów. Najbar-dziej typowy zbiór (wymieniany przez co czwartego ucznia) obejmował 201-500 książek. Domy przeszło 1/4 młodzieży były jeszcze zasobniejsze, bo znajdu-jące się w nich księgozbiory przekraczały 500 woluminów. Jeśli chodzi o naj-większe, ponadtysięczne księgozbiory, to licealiści warszawscy wymieniali je 6 razy częściej niż zbiorowość osób reprezentatywna dla ogółu mieszkańców Polski¹⁶⁵.

Uboga półka z książkami licealistów z regionu radomskiego nie była za-skakująca, wszak jednostki wśród źródeł informacji o książkach wymieniały księgarnię, aż 1/4 spośród nich nie lubiła czytać książek i niemal wszyscy ko-rzystali z „bryków”, o czym będzie mowa w kolejnych rozdziałach.

Licealiści francuscy pod względem posiadania księgozbiorów domowych nie różnili się w sposób istotny od licealistów polskich. W domach 93% bada-nych poza szkolnymi podręcznikami były także inne książki. Natomiast nie miało ich 9% chłopców i 6% dziewcząt, 8% pierwszoklasistów i 5% uczniów klas maturalnych. Nie było też istotnej różnicy między młodzieżą uczącą się w Paryżu i w pozostałych miastach. W pierwszym przypadku księgozbiorami domowymi dysponowało 96% badanych, a w drugim – 93%. Chłopcy rozpo-czynający naukę w liceum wypadli stosunkowo najgorzej, ponieważ książek w domu nie miał co dziesiąty badany.

Analiza liczebności księgozbiorów domowych wykazała, że licealiści francuscy dysponowali nieco bogatszymi zbiorami niż młodzież polska (rysu-nek 6.4). Jednak co dziesiąty badany nie potrafił podać liczby książek albo posługiwał się ogólnikami w rodzaju „bardzo dużo”.

Pojedyncze książki – tak samo jak w Polsce – miało w swoich domach 6%

badanych. Jednak typowy zbiór wskazany przez 29% respondentów był więk-szy niż w Polsce i obejmował od 51 do 100 wol. Natomiast najczęściej spoty-kaną liczbę w Polsce, tzn. od 11 do 50 wol. zadeklarowało 19% licealistów francuskich. W zbiorach znacznie większych (101-500 wol. i 501-1000 wol.)

164 GUS, Ścieżki edukacyjne…, op.cit., s. 53.

165 G. Straus, Czytanie…, op.cit.

Książka w środowisku społecznym respondentów 71 różnice okazały się minimalne na korzyść młodzieży z regionu ragomskiego.

Na pierwszą kategorię zbiorów wskazało 17% respondentów francuskich i 22% polskich, na drugą – odpowiednio 5% i 7%. Można również uznać, że księgozbiorów liczących więcej niż 1000 wol. nie było w domach respon-dentów zarówno polskich, jak i francuskich, gdyż tylko jedna uczennica (trze-ciej klasy Lycée Montaigne w Paryżu) zadeklarowała księgozbiór liczący 3000 wol. Natomiast po uwzględnieniu takich wskaźników jak: płeć, wiek i miejsce zamieszkania różnice okazały się niewielkie i trudno było na ich podstawie wykazać znaczne dysproporcje pomiędzy licealistami francuskimi pod wzglę-dem dostępu do książek w domu rodzinnym.

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Razem 14 44 69 41 11 1

% 6 19 29 17 5 0,5

Dziewczęta 12 31 48 30 9 1

Dziewczęta % 7 18 29 18 5 1

Chłopcy 2 13 21 11 2 0

Chłopcy % 3 19 31 16 3 0

Od 1 do 10 Od 11 do 50 Od 51 do 100 Od 101 do 500 Od 501 do 1000 Powyżej 1000

Rys. 4.2. Liczebność księgozbiorów domowych licealistów z regionu Île-de-France

Z przedstawionej analizy badań wynikało, że zarówno polska, jak i francu-ska młodzież uczęszczająca do liceów ogólnokształcących wychowywała się w domach z książkami. Nie powinno to dziwić, gdyż rodzice respondentów naj-częściej posiadali wykształcenie średnie i wyższe, a zatem reprezentowali inteli-gencję lub tzw. klasę średnią. Jednak nie były to zbiory imponujące, lecz zdecy-dowanie skromne – zwłaszcza w Polsce. W domach licealistów francuskich książek było nieco więcej, ale trudno uznać, że było ich wystarczająco dużo dla uczniów, którzy realizowali obowiązek szkolny i czytali z przyjemnością.