4. Zapoczątkowanie akademickiego kształcenia pielęgniarek
4.3. Kształcenie położnych na poziomie akademickim
Rozpoczęcie kształcenia położnych na poziomie akademickim w Polsce, zaczęło się dużo później niż w przypadku pielęgniarek. Pierwsze decyzje zapadły na XX Jubileuszowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) w 1977 roku w Warszawie. Z inicjatywy powołanej na Zjeździe – Sekcji Położnych przy znaczącym poparciu prof. dr med. Ireneusza Roszkowskiego603 (1909-1996), zgodnie sformułowano wniosek, że jedynie położna z wykształceniem akademickim spełni oczekiwania stawiane przez nowoczesne położnictwo. Zaplanowano więc: „opracowanie projektu programu studiów, rozważenie możliwości i poczynienie
starania o zorganizowanie Wydziału dla absolwentek szkół położnych, po ukończeniu którego uzyskają dyplom magistra”604.
Krokiem, który miał nadać wyższą rangę zawodowi położnej był opracowany w drugiej połowie lat 90-tych (niewdrożony), 3-letni cykl kształcenia w zawodzie położnej605. Jednak na zrealizowanie tych ambitnych planów położne czekały do 1996 roku. Wprawdzie od 1974 roku mogły studiować na wydziałach pielęgniarskich akademii medycznych, ale realizując wspólny program z pielęgniarkami, uzyskiwały dyplom magistra pielęgniarstwa. Głosu, który m.in. przyczynił się do pomyślnego przebiegu prac w tworzeniu nowego kierunku dla
603
Prof. Ireneusz Roszkowski http://www.szpitalkarowa.pl/rosz_jube.htm, data wejścia: 9.08.2012.
604
A. Sendecka, K. Turowski: Plan i program studiów kierunek: Położnictwo. Akademia Medyczna w Lublinie 1998, s. 22.
605
Materiały pomocnicze do projektowania kształcenia w zawodzie położnej 323[02] – 3-letni cykl kształcenia Centrum Edukacji Medycznej. Wydział programów i metod nauczani. Warszawa 1999,
położnych, udzielił prof. dr hab. n. med. Tadeusz Pisarski (1927-2010)606 z Poznania. Autor licznych podręczników z dziedziny położnictwa i ginekologii dla wydziałów lekarskich i pielęgniarskich, który z dużą sympatią odnosił się do zawodu położnej607.
W dniu 12 grudnia 1995 roku Rada Wydziału Pielęgniarskiego Akademii Medycznej w Lublinie, zatwierdziła otwarcie na Wydziale Pielęgniarskim oddzielnego kierunku studiów dziennych i zaocznych, umożliwiających kształcenie położnych na poziomie akademickim. Prace przygotowawcze powierzono dr n. przyr. Annie Sendeckie, absolwentce lubelskiego Wydziału Pielęgniarskiego, która jako pierwsza położna w kraju, stopień doktora nauk przyrodniczych uzyskała w roku 1985608.
Oto fragment protokołu z posiedzenia Rady Wydziału Pielęgniarskiego AM w Lublinie z dnia 12.12.1995 roku. L.dz. WP-012/6/95: „Obecnych 15 osób, uprawnionych do głosowania 15 osób. Obecni: prof. dr hab. K. Turowski, doc. dr hab. G. Wójcik, prof. dr hab, E. Dacka, prof. dr hab. Z. Kawczyńska-Butrym, prof. dr hab. M. Klimkowski, prof. dr hab. A. Niechaj, dr hab. G. Rajtar, dr A. Piątek, dr M. Pieniążek, dr I. Wrońska, dr J. Górajek-Jóźwik, dr T. Kępska, mgr M. Krasuska, dr E. Rutkowska, dr A. Sendecka, kierownik dziekanatu H. Marszałek, R. Domżał - student IV roku.
Rada Wydziału w głosowaniu jawnym większością głosów (14 za, 1 wstrzymujący się), poparła wniosek Komisji Dydaktycznej o wyłączenie kształcenia położnych z kierunku pielęgniarskiego na studiach dziennych - stacjonarnych, ustalając limit po 15 miejsc”609.
Dnia 13 grudnia 1995 roku miało miejsce historyczne wydarzenie w dziejach kształcenia położnych. Tego dnia na posiedzeniu Senatu Akademii Medycznej w Lublinie powołano pierwszy w Polsce i tej części Europy, kierunek umożliwiający
606
http://www.pwsz.kalisz.pl/?zmarl-profesor-zw.-dr-hab.-nauk-med.-tadeusz-pisarski-dyrektor-instytutu-poloznictwa-i-pielegniarstwa-pwsz-w-kaliszu, data wejścia: 21.11.2011.
W latach (1992-1997) dyrektor Instytutu Ginekologii Położnictwa Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, jeden z głównych organizatorów Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu. Opublikował blisko 80 prac, których był autorem lub współautorem oraz 23 podręczniki. Zmarł 22 marca 2010 roku w wieku 82 lat.
607
Tamże.
608
I. Wrońska, B. Dobrowolska, T.B. Kulik (red): Wydział Pielęgniarski Akademii Medycznej w Lublinie. Wydawnictwo Czelej Sp. z o. o., Lublin 2000, s.13.
609
kształcenie położnych na poziomie akademickim w ramach Wydziału Pielęgniarskiego610.
Głównym motywem tego przedsięwzięcia był fakt, iż ranga społeczna położnych związana z opieką nad kobietą we wszystkich okresach jej życia (szczególnie ciężarną, rodzącą i jej dzieckiem) jest tak wysoka, że położne nie mogą tracić swojej tożsamości zawodowej uzyskując tytuł magistra pielęgniarstwa.
W dniu 23 kwietnia 1996 roku Rada Wydziału Pielęgniarskiego zatwierdziła charakterystykę kwalifikacyjną absolwenta kierunku - Położnictwo oraz plan studiów. Na studia stacjonarne (15 miejsc), zgłosiło się 18 kandydatek w tym jedna laureatka Olimpiady Położniczej. Na studia zaoczne (również 15 miejsc) zgłosiło się 98 kandydatek, w tym trzy laureatki Olimpiady Położniczej. Czas kształcenia na studiach stacjonarnych określono na 4 lata, czyli 8 semestrów; zaocznych na lat 5 – 10 semestrów611.
Tabela 8. Kandydaci i absolwenci 4-letnich dziennych studiów na kierunku: Pielęgniarstwo, specjalność: Położnictwo w latach 1996-2005 AM w Lublinie
* źródło: Opracowano na podstawie wykazu absolwentów AM w Lublinie
Podczas pierwszego naboru na studia stacjonarne chętne do egzaminu wstępnego mogły przystąpić po złożeniu stosownych dokumentów (podania, świadectwa dojrzałości, dyplomu położnej, ksera dowodu osobistego, orzeczenia lekarskiego oraz
610
K. Rudzińska: Kształcenie położnych na Wydziale Pielęgniarskim kierunek: Położnictwo Akademii
Medycznej w Lublinie. Biuletyn Informacyjny Położnych, Elbląg 1996, 2, s. 20.
611
Tamże s. 21.
Rok Specjalność Przyjęto Ukończyło
1996 14 - 1997 15 - 1998 16 - 1999 24 - 2000 16 13 2001 19 8 2002 - 16 2003 - 20 2004 - 15 2005 - 18 Ogółem Położnictwo jednolite 4-letnie dzienne 104 90
dowodu wpłaty egzaminacyjnej). W pierwszym etapie egzaminu w formie pisemnej kandydatki odpowiadały na 7 pytań z anatomii z fizjologią. W drugim dniu kandydatki zdawały (również w formie pisemnej), egzamin z pielęgniarstwa położniczo-ginekologicznego i wybranego języka obcego (włoskiego, angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, francuskiego). Osoba zdająca egzamin łącznie mogła uzyskać maksymalną liczbę 161 punktów, z których 70 przypadało na anatomię z fizjologią, 70 na pielęgniarstwo oraz 21 na język obcy. Ostatecznie na I rok studiów magisterskich dla położnych, indeks uzyskało 14 położnych612(por. tab. 8).
Przy ustalaniu limitu miejsc na studia zaoczne Radzie Wydziału Pielęgniarskiego towarzyszyło przekonanie, że wśród położnych pracujących nie będzie większego zainteresowania tą formą kształcenia. Rzeczywistość okazała się inna, na jedno miejsce przypadało 8 kandydatek. Wobec powyższego Wydziałowa Komisja Rekrutacyjna podjęła starania o zwiększenie limitu o następne 15 miejsc. W dniu 18 września 1996 roku Senat Akademii Medycznej podjął stosowną Uchwałę i studia zaoczne rozpoczęło 31 studentek – położnych613(por. tab. 9).
Tabela 9. Kandydaci i absolwenci 5-letnich zaocznych studiów na kierunku: Pielęgniarstwo, specjalność: Położnictwo w latach 1996-2006 AM w Lublinie
Rok Specjalność Przyjęto Ukończyło
1996 31 - 1997 30 - 1998 32 - 1999 35 - 2000 35 - 2001 31 27 2002 - 35 2003 - 29 2004 - 27 2005 - 34 2006 - 24 Ogółem Położnictwo jednolite magisterskie 5-letnie 194 176
* źródło: Opracowano na podstawie wykazu absolwentów AM w Lublinie
612
B. Muraczyńska, B. Ślusarska: Egzamin wstępny. Pielęgniarka i Położna 1997, 5, s. 23-24.
613
A. Sendecka, K. Turowski: Plan i program studiów kierunek: Położnictwo. Akademia Medyczna w Lublinie 1998, s. 22.
W czasie pierwszej edycji kształcenia położnych na poziomie akademickim w Lublinie (w latach 1996-2006) w ramach jednolitych 4-letnich dziennych i 5-letnich zaocznych studiów wyższych, tytuł magistra położnictwa uzyskało 266 osób. Byli to pierwsi magistrzy położnictwa w Polsce (por. tab. 8 i 9).
4.3.1. Charakterystyka kwalifikacji absolwenta położnictwa
Charakterystyka kwalifikacji absolwenta położnictwa Wydziału Pielęgniarstwa Akademii Medycznej w Lublinie określiła sylwetkę magistra - w zakresie położnictwa, ginekologii, neonatologii614. Absolwent był przygotowany do pełnienia funkcji:
• wychowawczej,
• promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej,
• opiekuńczej, diagnostycznej, terapeutycznej, rehabilitacyjnej, • kształcenia,
• zarządzania,
• naukowo-badawczej.
Działania odpowiadające tym funkcjom może realizować w systemie: • ochrony zdrowia,
• edukacji narodowej, • pomocy społecznej,
• samodzielnej i indywidualnej pracy (praktyki prywatnej)615.
W oparciu o założenia programu transformacji, kształcenie położnych po roku 2000 (również) zostało podzielone na dwustopniowe studia: I stopnia – licencjackie (zawodowe) oraz II stopnia – magisterskie. Forma edukacji na poziomie wyższych studiów położniczych zapoczątkowana w Lublinie wraz z wytycznymi reformy o szkolnictwie wyższym, zaowocowała kształceniem położnych we wszystkich Akademiach Medycznych (obecnie Uniwersytetach) i niektórych Wyższych Szkołach Zawodowych (publicznych i niepublicznych) na terenie całego kraju616.
Wraz z rozpoczęciem kształcenia położnych na poziomie akademickim określone zostały kwalifikacje magistrów położnictwa. Jednak podobnie jak w przypadku
614
A. Hampel, L. Jędrzejewska, J. Konieczna, A. Sendecka: Ewolucja zawodu i kształcenia położnych. (Cz. II). Filozofia zawodu położnej. Pielęgniarstwo 2000, 1999, 47 (6), s. 63-68.
615
A. Sendecka, K. Turowski: Plan i program studiów kierunek: Położnictwo. Akademia Medyczna w Lublinie 1998, s. 22-23.
616
M. Mazurek, I. Caus, P. Kielar: Kształcenie położnych zgodnie z wymogami Unii Europejskiej. 8 Krajowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego. Wrocław 8-10 maja 2000. Streszczenia s. 60.
pielęgniarek, absolwenci również napotykali na trudności w znalezieniu zatrudnienia adekwatnego do wykształcenia. Pomimo, że od 5 lipca roku 1996 zaczęła obowiązywać
Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej regulująca stronę prawą wykonywania
zawodu, wizerunek magistra położnictwa stanowił jeszcze pewnego rodzaju tabu dla zwierzchników i pracodawców. Przekonałam się o tym osobiście, kiedy (z dyplomem magistra położnictwa) ubiegałam się o stanowisko położnej oddziałowej w jednym ze szpitali powiatowych na terenie Wielkopolski. Werdyktem komisji konkurs wygrała „lokalna” kandydatka, ponieważ jak to uargumentował ordynator oddziału położniczo-ginekologicznego, w swoim CV wykazała się ukończonym kursem instrumentariuszki.
Proces tworzenia akademickiego kształcenia pielęgniarek i położnych w oparciu o narodowe tradycje i doświadczenia trwał wiele lat i miał na celu (oprócz zdobycia zawodu) umożliwienie przedstawicielkom tych profesji – rozwoju intelektualnego617. Edukacja pielęgniarek i położnych na studiach magisterskich stała się wielowektorową szansą i ważnym czynnikiem rozwoju obu zawodów w ich profesjonalizacji, gdyż zatrzymała najbardziej ambitne jednostki w kręgach zawodowych, podniosła kwalifikacje nauczycieli zawodu oraz w (niektórych) zakładach opieki zdrowotnej, poziom zarządzania opieką pielęgniarek i położnych.
W kolejnych latach transformacja kształcenia pielęgniarek i położnych była uwarunkowana wieloma regulacjami prawnymi i zobowiązaniami międzynarodowymi. Wynikały one z działań związanych z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz zaleceniami i wytycznymi WHO. Zmiany w systemie kształcenia pielęgniarek i położnych w Polsce zachodziły na kanwie zmian w całym systemie edukacji. Były regulowane ustawą o zawodach (pielęgniarki i położnej), ustawami o szkolnictwie wyższym i wyższych szkołach zawodowych oraz rozporządzeniami Ministerstwa Zdrowia. Natomiast stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EHEA), stało się kluczem do promowania mobilności obywateli i możliwością pracy (na podstawie wzajemnego uznawania dyplomów, okresów nauki i kwalifikacji zawodowych) w dowolnym państwie na terenie UE.
617
A. Piątek: Charakterystyka kształcenia zawodowego pielęgniarek przed wejściem Polski do Unii
Europejskiej. [w:] Wizerunek pielęgniarki i położnej na tle nowych wyzwań w pielęgniarstwie
polskim Europejskim. Konferencja międzynarodowa, Warszawa, 12-13 maja 2009, (red.) G. Rogala-Pawelczyk, J. Kubajka-Piotrowska. Wydawca Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych, Warszawa 2009, s. 127-138.