Leksem miękki wywodzi się od prasłowiańskiej formy *mękƄkƄ, z przyrostkiem *-ƄkƄ
nawarstwionym na starszą niezachowaną postać †mękƄ308. Jak podaje Halina Koneczna: „[...]
geminaty powstałe na pograniczu cząstek słowotwórczych z połączenia dwu pierwotnie identycznych bądź też wtórnie utożsamionych (na skutek upodobnienia) spółgłosek nie utrzymują się zbyt dobrze w naszym języku”309.
308 [hasło:] miękki [w:] W. Boryś, ibidem, s. 327.
309 H. Koneczna, ibidem, s. 182.
196
W niniejszym podrozdziale zaprezentowane zostaną wyniki badań dotyczących utrzymywania geminaty kk w wyrazie miękki oraz zmian zachodzących w jej obrębie. W zebranym materiale, oprócz dominującego wariantu miękki z zachowaną geminatą kk, pojawiły się również formy mięki oraz miętki.
a) materiał własny
Łącznie odnotowano niewiele, bo zaledwie siedem poświadczeń omawianego leksemu, z czego trzy przykłady wystąpiły w drukach pierwszego okresu badawczego, a cztery w tekstach z drugiego pięćdziesięciolecia XVI wieku.
– pierwszy okres badawczy
W materiale z pierwszej połowy XVI wieku pojawiły się wyłącznie zapisy z zachowaną geminatą kk. Wszystkie trzy wynotowano z druku Unglerowej [CresKs 327, 680 x2]. Średnia krakowska dla tego okresu została zatem wyliczona wyłącznie na podstawie poświadczeń z Ksiąg o gospodarstwie i jest ona odzwierciedleniem uzusu panującego w tej drukarni.
– drugi okres badawczy
Z tekstów drugiego okresu badawczego wynotowano jedynie cztery poświadczenia leksemu miękki – również wszystkie z zachowaną geminatą kk. Jako że również pojawiły się w jednym tekście [SienHerb 182b, 378, 378b, 577b], średnia krakowska dla tego okresu stanowi zatem odbicie zwyczajów ortograficznych panujących w oficynie Mikołaja Szarffenberga.
– ujęcie diachroniczne – materiał własny
Niewielka liczba zapisów występujących w materiale własnym nie daje pełnego obrazu. Jednak pomimo tak nielicznych poświadczeń można zauważyć silną tendencję do utrzymywania geminaty kk, która ze stuprocentową konsekwencją występuje w obu okresach badawczych i tym samym we wszystkich dodatkowo wyznaczonych podokresach.
197
b) materiał słownikowy
Na podstawie indeksu do Słownika polszczyzny XVI wieku oraz wydrukowanego tomu Słownika polszczyzny XVI wieku odnotowano łącznie 278 poświadczeń miękki/mięki/miętki.
W tekstach O1 pojawiły się 93 przykłady, w drukach O2 185 zapisów.
– pierwszy okres badawczy
1) średnia ogólnopolska
Wynotowano łącznie 93 potwierdzenia pochodzące z druków wydanych w pierwszej połowie XVI wieku. W materiale tym pojawiły się jedynie trzy przykłady z redukcją w obrębie geminaty kk – mięki, co stanowi zaledwie 3,2% wszystkich poświadczeń. Dominantę w przypadku średniej ogólnopolskiej stanowi zatem forma miękki z grupą kk (96,8%
zapisów). Tym samym zapisy z geminatą kk wykazują stopień pełnej normalizacji.
2) średnia krakowska
Materiał krakowski obejmuje 7 druków pochodzących z czterech oficyn: Wietora [Murm x2], Unglera [BielŻyw x3, FalZioł x47, GlabGad x28, OpecŻyw x4], Heleny Unglerowej [HistAl x1] i Macieja Szarffenberga [Mymer x2]. Z tekstów tych wynotowano dwa poświadczenia z redukcją geminaty, co stanowi 2,3% wszystkich poświadczeń.
Przykłady z grupą kk stanowią zatem 97,7%. Można więc stwierdzić, że średnia krakowska pokrywa się ze średnią ogólnopolską (różnica między nimi nie przekracza 1%) i wykazuje stopień pełnej normalizacji.
Nieco inaczej wyglądają problem stosowania wariantów kk/k/tk w poszczególnych wydawnictwach. Z druków Wietora wynotowano dwa poświadczenia – jedno z geminatą kk, drugie z redukcją. Oba wystąpiły w tekście Jana Murmeliusa Dictionarius, wydanym w 1528 roku. Podobnie jest w przypadku druku Macieja Szarffenberga. Również wynotowano dwa przykłady z tego samego druku – jeden z grupą kk, drugi z redukcją (Mymer, 1528r). W przypadku zaś druków Unglera (82 poświadczenia) i Unglerowej (1 zapis), geminata kk w leksemie lekki była stosowana ze stuprocentową konsekwencją.
198
Wykr.82. Procentowy udział poszczególnych wariantów miękki/mięki/miętki w drukach krakowskich O1 (materiał słownikowy)
Można zatem uznać, że zwyczaje ortograficzne panujące w poszczególnych oficynach nie pokrywają się w pełni z wyznaczoną średnią krakowską, choć w przypadku druków Unglerów odstępstwa są niewielkie i wynoszą zaledwie 2,3%. Zdecydowanie odbiegają zaś druki Wietora i Macieja Szarffenberga, w których udział procentowy wariantów kk i k wynosi po 50%. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż liczba poświadczeń wynotowanych z druków Wietora, Mac. Szarffenberga i Unglerowej jest niewielka i nie daje to pełnego obrazu.
Istotnym wydaje się fakt, iż na trzy poświadczenia z redukcją w obrębie grupy kk, dwa wynotowane zostały ze słowników Mymera i Murmeliusa.
3) pozostałe regiony
Porównując zaś średnie regionalne można zauważyć rozbieżności. W przypadku druków krakowskich średnia liczba użyć wariantu z redukcją jest niższa niż w drukach królewieckich. Różnica ta wynosi 14,4%. Materiał królewiecki ogranicza się jednak do 6 zapisów wyekscerpowanych z jednego tekstu.
199
Wykr.83. Porównanie średnich krakowskiej i królewieckiej w zakresie
stosowania wariantów miękki/mięki w pierwszym okresie badawczym (materiał słownikowy)
– drugi okres badawczy
1) średnia ogólnopolska
Wynotowano łącznie 185 poświadczeń z druków wydanych w drugiej połowie XVI wieku. W materiale tym pojawiło się w sumie 161 poświadczeń z zachowaną geminatą kk, co stanowi 87,1%, 23 przykłady z redukcją, stanowiące 12,4% wszystkich zapisów i jeden z wariantem tk (0,5%).
Grupa Udział procentowy form
kk 87,1%
k 12,4%
tk 0,5%
Tab.30. Udział procentowy wariantów miękki/mięki/miętki w O2 – średnia ogólnopolska (materiał słownikowy)
Dominantę w przypadku średniej ogólnopolskiej wyznaczonej na podstawie wszystkich badanych druków stanowią zapisy z grupą kk. Należy zatem zaznaczyć, że w drugim okresie badawczym w zakresie stosowania postaci z geminatą panowała niepełna normalizacja.
200 2) średnia krakowska
Materiał krakowski wynotowano z 24 druków wydanych w 11 oficynach: Łazarza Andrysowica [GroicPorz x1, SienLek x26, Strum x3], Drukarni Łazarzowej Jana Januszowskiego [Oczko x1, PudłFr x2], Garwolczyka [WisznTr x1], Kobylińskiego [PaxLiz x1], Piotrkowczyka [GrabowSet x1, LatHar x3, SkarKaz x1, SkarKazSej x1, WerGośc x1, WujNT x5], Rodeckiego [CzechRozm x2], J. Siebeneichera [PowodPr x1], M. Siebeneichera [BielKron x12, GliczKsiąż x8], Sternackiego [KlonFlis x2, KlonWor x1], S. Szarffenbergera [BierEz x4] i Wirzbięty [RejPos x3, RejZwierc x1, RejZwierz x1]. Ponadto pojawił się przykład z tekstu o niezidentyfikowanym adresie wydawniczym [GórnRozm x1]. Zapisy z redukcją, stanowiące 2,4% (2 poświadczenia), pojawiły się w Lekarstwach doświadczonych autorstwa Marcina Siennika, wydanych przez Łazarza Andrysowica w 1564 roku (1 zapis) oraz w Zwierzyńcu Mikołaja Reja, wydanym przez Wirzbiętę w 1562 roku (również 1 poświadczenie).
W przypadku druków pochodzących z oficyny Andrysowica zapisy z wariantem mięki stanowią 3,3%, postaci z zachowaną geminatą zaś 96,7% (k x1 : kk x29). Inaczej przedstawiają się proporcje w przypadku druków Wirzbięty. Formy z redukcją stanowią 20%, z zachowaną geminatą – 80%. Należy jednak pamiętać, że ze zrdeukowanym wariantem k pojawił się zaledwie jeden przykład, z kk natomiast 4. W pozostałych drukarniach stosowano wyłącznie postać miękki.
Porównując zaś rozwiązania ortograficzne stosowane w zakresie omawianych wariantów w poszczególnych drukarniach z wyznaczoną średnią krakowską (kk 97,6% : k 2,4%), można stwierdzić, iż najbardziej zbliżone zwyczaje ortograficzne panują w drukarni Andrysowica (kk 96,7% : k 3,3%; różnica w stosunku do średniej krakowskiej wynosi 0,9%), a najbardziej odbiega od niej oficyna Wirzbięty (różnica to aż 17,6%). Rozbieżności między średnią krakowską a średnimi z pozostałych drukarni, w których konsekwentnie stosowano kk sprowadzają się do 2,4%.