3 pułk strzelców podhalańskich' i 1 bateria 23 pułku artylerii polowej.
Po wielowiekowej niewoli wróciła część Ś lą
ska do Polski. W dniu 1 września 1939 r.
wybuchła druga wojna światowa, rozpoczę
ta niem ieckim napadem na Polskę. Już przed godziną 5 spadła pierwsza bomba lo t
nicza na teren Szpitala Psychiatrycznego.
Rybnik, broniony przez 1 batalion 75 puł
ku piechoty, został zajęty w godzinach po
rannych przez potężny klin pancerny n ie
miecki. Ludność polska powiatu rybnickie
go przeszła 5 lat ciężkiej okupacji. Tysiące
nika, po czym zbaczał na południe wzdłuż Szpitala Psychiatrycznego, na przedm ieście
„Maroko", dalej Jejkowice, G aszowice, Su- minę, Nową W ieś, K obyłę i Racibórz. Dwa m iesiące (od 26 stycznia do 25 marca) to czy ły się walki na tej linii. Szkody, spow o
dowane działaniam i wojennymi, obliczono bez miasta W odzisławia, Rybnika i Żor i bez budynków państwowych na 20,613.525 złotych wartości przedwojennej, nic licząc strat w inwentarzu żywym i martwym. — Uszkodzonych było 15.805 zagród.
G rupa powstańców z P iec hocz kiem Polaków zginęło w obozach koncentracyj
nych lub poległo w wojnie. W styczniu 1945 roku część pobitej armii niem ieckiej w o d wrocie na zachód zatrzym ała się znowu na ziemiach rybnickich. Utw orzył się front, b ie
gnący wzdłuż rzeki Rudy od Żor do R yb
Zwycięska armia rosyjska przerwała w dniu 26 marca 1945 r. front pod Żorami i linia bojowa przesunęła się na południową część powiatu. O zaciekłości walk na tym odcinku świadczy fakt, że strategicznie ważna m iej
scow ość Rogowy przechodziła kilka razy z rąk, do rąk. W kwietniu przesunęła się linia bojowa jeszcze dalej na południc i z ie mia rybnicka została nareszcie osw obodzo
na. Najbardziej zniszczone zostały miasta:
Żory, W odzisław, a w sie: Gorzyce, Rogów i Nowaw ieś niemal przestały istnieć.
Bogactwa materialne.
Po krótkim rysie historycznym powiatu przejdziemy do spraw gospodarczych. Zie
mia rybnicka znana jest ze swych bogactw naturalnych, jak węgiel kamienny, sól, wa
pień, gips, siarka, piaskowiec.
W głębi ziem i kryją się przede wszystkim nieprzebrane skarby czarnego diamentu, który daje dziesiątkom tysięcy naszych m ie
szkańców pracę i utrzymanie. Zachodnia granica produktywnego karbonu i rybnic
kiej niecki węglowej przebiega przez Bu
ków, Grabówkę, Rzuchów, Pstrążnę, Lyski i Rudy, a stąd na północny wschód. P ro
duktywny karbon tworzy w naszym po
wiecie 477 pokładów węglowych o m iąż
szości '270 metrów. Grubość warstw nakła
dowych (dyluwium) wynosi 50 do 200 m, w niektórych m iejscach dochodzi do 450 metrów (Knurów), w kilku zaś miejscach podchodzą warstwy karbonowe pod samą powierzchnię.
K iedy odkryto w pow iecie rybnickim po
kłady węglowe, nie wiadomo. O pis ziem i rybnickiej z 1784 r. jeszcze nic o tym nie wspomina. Założenie pierwszej kopalni Ig
nacy w Niew iadom iu przypada na rok 1792.
H ałdy w D ębie ńsku
1X5
Już w roku następnym wydobyto tam 2000 szefli węgla. Powoli powstawały w powiecie dalsze kopalnie i t a k :
Obok wymienionych kopalń powstawały w ubiegłym wieku inne, które z czasem zlik widowano, albo złączono drogą fuzji z po
wyższym i zakładami.
Początkowo dobywano pokłady, położone pod samą powierzchnią za pomocą k oło i wysokokaloryczny. Koszta jego wydobycia zwiększa jednak w niższych pokładach m e
tan i pył węglow y oraz wody podziemne.
W skutek rozwoju górnictwa wzrosło zap o
trzebowanie prochu strzelniczego, w ięc w 1876 r. powstała fabryka materiałów wybu
chowych w Krywałdzie, obecnie bardzo roz
budowana.
ploatacji węgla także fabrykacją innych produktów we własnych zakładach. Na uwagę zasługują koksownie kopalni Ema, D ębieńsko 1 Knurów. Ta ostatnia jest bar
dzo nowocześnie urządzona. Produkcja ko
ksu, sm oły i benzolu, jak i innych produk
tów ubocznych, jest bardzo wysoka. Za
projektowane były także dalekobieżne ga
zociągi, które m iały ulatniające się gazy rozprowadzić do użytku w zakładach prze
m ysłow ych i idla użytku prywatnego.
Na kopalni Szarlota, Anna, Ema i Janko- wice istnieją duże zakłady elektryczne, przyłączone do ogólnej sieci elektrycznej Województwa Śląsko-Dąbrowskiego i pokry
wające w w ielkiej części zapotrzebowanie na prąd, nie tylko do ośw ietlenia, ale tak
że dla celów przem ysłowych w licznych za
kładach: tartakach, cegielniach, młynach i gospodarstwach rolnych.
Mało kto wie, że powiat nasz posiada ró
wnież bogate pokłady soli. W ystępujące w niecce m ioceńskiej pom iędzy Rybnikiem, Żorami i O rzeszem złoża soli kamiennej,
danie górnicze. Powierzchnia nadań wynosi około 1 0 0 km2.
Warstwy m ioceńśkie powiatu rybnickiego zawierają wapień, gips, anhydryt, rudy siar-
czane.-W apienniki były w Pszow ie, Krzyżkowicach, Bujakowie, Czernicy, Gierałtowicach; gip- so w n ie : w Pszow ie, Czernicy, Bujakowie, Chudowie, Gaszowicach, Piecach; szk larn ie:
w Bujakowie, Marklowicach i Kamieniu;
potaszarnie: w M arklowicach Górnych, N ie
wiadomiu, P ołom ii, Rydułtowach, Świerkla
nach, Pszow ie, Górzycach, Łaziskach (już w 18 w .); k a m ien iołom y: w Pszowie', P ie cach. W Rydułtowach i Radoszowach już w 13 wieku wyrabiano kam ienie m łyńskie.
Początek hutnictwa w pow iecie rybnickim przypada na koniec X V I w. Już w 1585 r.
w Stodołach, wsi należącej do Cystersów w Rudach. Fryszownie i huty powstawały przeważnie nad rzeką Rudą, której wodę wyzyskiwano dla celów fabrycznych. Za
kłady takie b yły w m iejscow o ściach : Żory, Ligocka Kuźnia, Rowicń, Gotartowice, Sta
nice, S todoły, Rudy, Rudy M ałe (kuźnia m ie
dzi), Rybnicka Kuźnia (walcownia blachy żelaznej i cynkow ej), Paruszow iec (w ysoki szowcu, Gotartowicach, Rybniku i Żorach.
Stare m u ry-i ruiny wskazują często, że tu kiedyś wrzała praca i tętniło życie hutni
cze. Istniejące dziś huty wzgl. fabryki m a
szyn, o ile nie ucierpiały od działań wo
jennych, zatrudniają tysiące pracowników, a wyroby ich znane są nie tylko w P olsce, ale i w krajach pozaeuropejskich (np. w y
roby em aliowane H uty Silesia w Paruszow- cu).
Z dalszych bogactw mineralnych — to źró
dła solankowo-brom owe w Jastrzębiu-Zdro
ju, przypadkowo odkryte w latach 1858 do 1860 przy wierceniach węglowych. Solanka została najpierw odkryta w m iocenie, a przy dalszych wierceniach po raz drugi w pias
kowcu karbońskim. Z przekrojów geologicz
nych wynika, że solanka występująca w pia
skowcu dostała się tam z horyzontu soli kamiennej, który leży w tym samym po
ziom ie co i solonośny piaskow iec karboń- s k i.w Jastrzębiu. W ybuchy gazów z otw o
rów wiertniczych towarzyszą często w ypły
wom solanek, zawierających pom iędzy in
nymi składnikam i również brom i jod. Za siarkę. Z warstw siarkonośnych wytryskują liczne źródła siarczane, które dały w 1806 roku początek zdrojowisku siarczanemu w Zawadzie, a później w Kokoszycach. Zdrojo
wiska b yły czynne do 1894 r. Źródła siar
czane jeszcze dziś w yzyskuje ludność tam tejsza dla celów leczniczych.
W arstwy siarkonośne dały początek kopal
ni siarki w Zawadzie. N adania górnicze, położone w Pszow ie, Krzyżkowicach, Ry
dułtowach, Zawadzie, K okoszycach, Syry- ni, Czyżowicach, Rogowie, Bluszczowie, Ra
dlinie, obejm ują 2 8 1/2 km2 obszaru.
Gleba powiatu jest mało urodzajna, lepsze urodzaje są tylko w południowej części po
wiatu. Szerokie połacie gleby piaszczystej, a także nieprzepuszczalne i zim ne glinki, nie przyczyniają się do zw iększenia wydaj
ności. Dzięki jednak zastosow aniu ulepszeń w uprawie, m aszyn rolniczych, nawozów sztucznych, odwadniania pól itd., zbiory po
w iększyły się ogromnie. K iedy na począt
więcej gospodarstw karłowatych w w oje
wództwie śląsko-dąbrowskim. H odow la by
dła i koni jest słabo rozwinięta. Zapotrze
bowanie m leka pokrywać muszą sąsiednie powiaty.
Surowy klimat, woda zaskórna i ujem ny skład gleby nie sprzyjają też ogrodnictwu, zwłaszcza drzewostanom szlachetnym . W o- statnim czasie czynione są usilne zabiegi o podźwignięcie ogrodnictwa. W łasna upra
wa warzyw jest niewystarczająca, niedobór pokrywa sąsiedni powiat raciborski. Za to posiadam y w ielkie obszary leśne, zwłaszcza w północnej części powiatu, ciągnące się nieprzerwanie od lasów rudzkich aż do