Logi hydromechaniczne są najstarszymi (spośród znanych) miernikami prędkości okrętu względem wody stosowanymi od początku naszego wieku. Jeśli są spotykane obecnie to jedynie jako wyposażenie rezerwowe. Omawiane logi składają się ze śruby, logliny, koła zamachowego i licznika przebytej drogi.
Działają na zasadzie zliczania obrotów śruby w wodzie spowodowanych działaniem ciśnienia na pióra śruby. W najstarszych tego typu logach ruch wirowy śruby jest przekazywany przez loglinę do licznika odległości.
Rys. 2.3. Log hydromechaniczny
1-licznik logu; 2-koło zamachowe; 3-loglina; 4-śruba
W dwóch przeciwległych piórach śruby logu znajdują się wycięcia, które wskutek odpowiedniego wygięcia umożliwiają regulację obrotów śruby w wodzie. Liczba obrotów przypadających na jedną milę morską jest różna - w zależności od typu logu - przeciętnie wynosi od 850 do 880. Loglina przeważnie wykonana jest z bawełny i posiada specjalny splot zapobiegający jej skręcaniu podczas pracy. Jej długość przeważnie waha się w granicach od 70 do 150 metrów i zależy od prędkości okrętu, kształtu kadłuba, wysokości umocowania licznika nad powierzchnią wody oraz miejsca jego zamontowania.
Koło zamachowe służy do stabilizacji obrotów logliny. Licznik przebytej drogi mocowany jest w rufowej części jednostki pływającej na przegubie umożliwiającym ustawianie się osi obrotowej licznika w przedłużeniu logliny.
Zasadniczą wadą tego typu logów jest stosunkowo długa loglina holowana za okrętem ograniczająca swobodę manewrowania okrętu. Ponadto mogą być stosowane tylko przy ograniczonym zakresie prędkości - zwykle powyżej 2-3 w.
i nie większym niż 20 w. Ze względu na długą linę holowaną za okrętem log taki może być stosowany tylko na otwartych akwenach.
Logi hydromechaniczne bywały stosowane jeszcze w latach sześćdziesiątych, jednak obecnie zaprzestano ich używania.
Współczesną modyfikacją logu hydromechanicznego jest urządzenie, którego śruba nie jest holowana za okrętem, lecz umocowana w metalowym trzonie i wysunięta poza kadłub przez specjalny otwór z zaworem dennym (dławicą). Nazywane jest ono często również dennym logiem mechanicznym.
Obroty śruby logu nie są przekazywane w tym przypadku mechanicznie do wskaźnika logu, lecz powodują okresowe przerwy w przepływie prądu elektrycznego lub czasowe zamykanie obwodu. Licznik przebytej drogi zlicza tylko ilość przerw lub impulsów.
Początkowo budowano logi, których śruba powodowała (przez przekładnię mechaniczną) rozwarcie styków i przerwę w obwodzie elektrycznym. Zasadniczą wadą tego typu logów był fakt, iż mechanizm podwodny (śruba, przekładnia mechaniczna, styki elektryczne), który stanowił najczęstszą przyczynę awarii, musiał pracować w wodzie pod kadłubem okrętu.
Później je zmodyfikowano - zamiast przekładni mechanicznej zastosowano metodę uruchamiania styków magnesem obracanym przez śrubę. Styki znajdowały się w szczelnej obudowie z materiału diamagnetycznego. Od nazwy firmowej popularnej odmiany tych logów nazywane są one często logami Czemikiejewa. Schemat takiego urządzenia przedstawiony jest na rysunku 2.4.
Obracająca się w wodzie śruba napędza magnes M przez prostą przekładnię mechaniczną. W niektórych konstrukcjach magnes jest wręcz umieszczony na osi śruby. Obracający się obok obudowy stycznika magnes przyciąga sprężynę z jednym stykiem powodując rozwarcie obwodu elektrycznego zasilanego prądem stałym. Elektromagnes E przyciąga kotwicę i wymusza obrót o jedną pozycję wskaźnika w liczniku przebytej drogi.
Zaletą logów hydromechanicznych jest ich prosta budowa, ewentualne nieskomplikowane usterki, łatwa konserwacja i obsługa. Do wad należy zaliczyć między innymi: małą dokładność wskazań, trudności regulacji, częste awarie i przerwy w pracy powodowane blokowaniem śruby logu przez zanieczyszczenia oraz wodorosty a także brak wskazań na płytkich wodach, bowiem możliwość
Rys 2.4. Zasada działania logu mechanicznego z magnetycznym uruchamianiem styków M - magnes; E - elektromagnes licznika przebytej drogi;
O - stycznik w hermetycznej obudowie
łatwego uszkodzenia wymaga podniesienia czujnika. Istotną wadą tego logu jest fakt, że nie wykazuje on prędkości, a tylko przebytą drogę. Ponadto zazwyczaj zaczyna funkcjonować powyżej pewnej minimalnej prędkości rzędu 2-3 w. Log ten nie może również służyć do pomiarów w trakcie ruchu okrętu wstecz.
Logi hydromechaniczne nie są obecnie stosowane na okrętach, natomiast często spotkać je można na kutrach rybackich oraz jednostkach sportowych i pomocniczych.
W przypadku instalowania na jednostce logu zaburtowego należy uwzględnić poniższe zalecenia.
• Licznik logu powinien być zamontowany na burcie rufy statku, na specjalnym wysięgniku lub wsporniku, tak aby śruba logu nie znajdowała się w strumieniu wody zaburzonym przez ruch jednostki.
• Elementy do mocowania logu powinny znajdować się w takim miejscu, aby elementy ruchome logu - lina i koło zamachowe - nie miały kontaktu z kadłubem, zwłaszcza podczas zwrotów.
• Gniazdo wtykowe zasilania powinno znajdować się w pobliżu miejsca mocowania logu, by przewód zasilający nie utrudniał ruchów elementów logu; winno być umocowane w taki sposób, aby przewód ten nie stwarzał zagrożenia dla ruchu załogi, a w szczególności zostało wyeliminowane ryzyko potknięcia się o niego.
W przypadku logów Czemikiejewa zaleca się zastosowanie poniższych wskazówek.
• Najkorzystniejszym miejscem instalowania elementów podwodnych logu (śruby) jest obszar śródokręcia, nie bliżej niż 1/3 długości okrętu od dziobu. Nie można dopuścić, aby element ten ulegał w jakichkolwiek sytuacjach eksploatacyjnych (przechyłach, falowaniu, niewłaściwym załadowaniu statku) wynurzeniu.
• Właściwym miejscem instalacji elementów podwodnych logu jest płaszczyzna diametralnej - dla uniknięcia wpływu nieliniowego przepływu strug wody na funkcjonowanie logu.
• W pobliżu elementu podwodnego (w szczególności przed nim) nie powinny znajdować się wystające elementy, które mogłyby zaburzać przepływ wody.