PRODUKCJI WYBRANYCH PRODUKTÓW ROLNICZYCH W 2017 ROKU
4. Maáopolska i Pogórze – nadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat w porównaniu do uzyskanej w gospodarstwach z pozostaáych regionów byáa najniĪsza –
wynosi-áa 111 zá/100 kg. Cena sprzedaĪy Īywca w tym regionie bywynosi-áa najwyĪsza – 6,98 zá/kg (Ğrednią cenĊ w zbiorze przewyĪszaáa o 6,1%, a w kraju o 9,9%), ale bezpoĞrednie koszty produkcji byáy teĪ najwyĪsze – 587 zá/100 kg (w porównaniu do najniĪszego ich poziomu byáy wyĪsze o 44,5%). Poziom kosztów spowodowaá, Īe producenci woáowiny w gospodarstwach z tego regionu uzyskali najniĪszą nadwyĪkĊ bezpoĞrednią.
KolejnoĞü regionów, jeĪeli chodzi o wysokoĞü nadwyĪki bezpoĞredniej bez dopáat, byáa taka sama, jak pod wzglĊdem kosztów bezpoĞrednich poniesio-nych na uzyskanie 1 zá nadwyĪki. Przewaga gospodarstw z Wielkopolski i ĝląska jest wyraĨna, produkcjĊ woáowiny cechowaáa relatywnie wysoka konkurencyj-noĞü kosztowa, koszt uzyskania 1 zá nadwyĪki byá najniĪszy – wynosiá 1,52 zá.
Porównując do poziomu najniĪszego, koszt uzyskania 1 zá nadwyĪki na Mazow-szu i Podlasiu byá wyĪszy o 45,1% (wynosiá 2,21 zá), a na Pomorzu i Mazurach o 63,2% (wynosiá 2,48 zá). Natomiast w regionie Maáopolska i Pogórze produk-cjĊ woáowiny cechowaáa najsáabsza konkurencyjnoĞü wobec kosztów bezpo-Ğrednich, uzyskanie 1 zá nadwyĪki bezpoĞredniej kosztowaáo 5,31 zá (3,5 razy wiĊcej niĪ w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska).
Produkcja Īywca woáowego jest dotowana, a dopáaty mają duĪe znaczenie dla producentów woáowiny. Celem dopáat jest wsparcie tego sektora ze wzglĊdu na znaczenie gospodarcze, ale takĪe Ğrodowiskowe i spoáeczne. W analizie uwzglĊdniono páatnoĞü do bydáa (tzn. do sztuk kwalifikujących siĊ do wsparcia – minimalna liczba zwierząt wynosi 3 sztuki, a maksymalna 20 sztuk) w
przeli-za przeli-zazielenienie i páatnoĞü dodatkową w przeliczeniu na przeli-zaangaĪowaną po-wierzchniĊ paszową [PáatnoĞci.. 2018].
Wpáyw dopáat na wyniki byá znaczący (wykres 5). ĝwiadczy o tym ich udziaá w wartoĞci nadwyĪki bezpoĞredniej (liczonej áącznie z dopáatami) – Ğred-nio w próbie 27,6%, a w regionach od 24,7% (w Wielkopolsce i ĝląsku) do 40,8% (na Maáopolsce i Pogórzu). NajwiĊkszą siáĊ oddziaáywania na wysokoĞü nadwyĪki, wsparcie dopáat miaáo w regionach, w których jej poziom bez dopáat byáa relatywnie niski, tzn. na Pomorzu i Mazurach oraz w regionie Maáopolska i Pogórze. Do 1 zá nadwyĪki bez dopáat rolnicy w tych regionach otrzymali od-powiednio 0,45 i 0,69 zá, natomiast w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska – 0,33 zá, a Mazowsza i Podlasia – 0,36 zá.
Wykres 5. Wyniki z produkcji Īywca woáowego w 2017 roku Ğrednio w badanym zbiorze gospodarstw i w wydzielonych regionach rolniczych
658 625 673 660 698
447 446 406 454
_rednio wzbiorze Pomorze iMazury Wielkopolska i_lČsk Mazowsze iPodlasie Maųopolska iPogórze
Dopųatyogóųem
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.
Tabela 10. Wybrane statystyki opisowe wskaĨnika opáacalnoĞci bezpoĞredniej produkcji Īywca woáowego w 2017 roku
Pomorze
[proc.] 147,1 140,3 165,7 145,3 118,8
[proc.] 105,1 106,7 110,7 107,2 85,6
[proc.] 146,2 147,8 153,5 151,5 124,5
[proc.] 242,7 267,9 256,5 192,4 154,3
[proc.] 13,7 9,5 9,7 13,8 9,3
ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie
ĝrednio
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.
nikami istnieją Ğcisáe zaleĪnoĞci. Jako miarĊ oceny ekonomicznej efektywnoĞci produkcji Īywca woáowego w zaleĪnoĞci od regionalnego poáoĪenia gospo-darstw przyjĊto wskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej. Do jego charakterystyki i oceny stopnia zróĪnicowania wykorzystano wybrane miary statystyczne, wy-niki przedstawiono w tabeli 10.
ĝrednio w badanych gospodarstwach wartoĞü wskaĨnika opáacalnoĞci bezpoĞredniej produkcji Īywca woáowego wynosiáa 147,1%. W regionach rol-niczych wskaĨnik ten równieĪ przekroczyá granicĊ opáacalnoĞci, zawieraá siĊ w granicach od 118,8% w gospodarstwach z Maáopolski i Pogórza do 165,7%
w jednostkach z Wielkopolski i ĝląska. NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe w regionie Maáopolska i Pogórze percentyl 5% przyjąá wartoĞü niĪszą od 100% (wynosiá 85,6%). Oznacza to, Īe w 5% gospodarstw (najsáabszych) Īywiec woáowy byá nieopáacalny. WartoĞci Ğrednie nie informują jednak o stopniu zmiennoĞci opáacalnoĞci produkcji, zarówno miĊdzy grupami gospodarstw, jak i w obrĊbie ich samych. Dla porównania skali tej zmiennoĞci wykorzystano pozycyjny wspóáczynnik zmiennoĞci. Obliczenia pokazują, Īe w próbie gospodarstw z trzech regionów, tj. Maáopolska i Pogórze, Pomorze i Mazury oraz Wielko-polska i ĝląsk zmiennoĞü opáacalnoĞci produkcji Īywca woáowego byáa rela-tywnie maáa, wspóáczynnik byá doĞü niski – wynosiá od 9,3 do 9,7%. Nato-miast w próbie gospodarstw z Mazowsza i Podlasia wspóáczynnik wynosiá 13,8%, co oznacza, Īe zbiorowoĞü byáa nieco bardziej róĪnorodna pod wzglĊ-dem badanej cechy.
Jak wczeĞniej wspomniano, na wysokoĞü nadwyĪki bezpoĞredniej bez dopáat z produkcji Īywca woáowego wpáyw kosztów bezpoĞrednich jest zna-czący. Dlatego ich strukturĊ oraz inne powiązane zagadnienia omówiono bar-dziej szczegóáowo. Z badaĔ wynika, Īe wysokoĞü kosztów bezpoĞrednich determinowaá koszt wymiany stada (zgodnie z metodyką do stada bydáa opa-sowego wprowadzane są zwierzĊta w wieku 1 roku i powyĪej). W strukturze kosztów bezpoĞrednich koszt wymiany stada zawieraá siĊ w granicach 58,6-73,2%, natomiast nastĊpne pozycje zajĊáy: 1) koszt wáasnych pasz towa-rowych stanowiá od 17,0 do 22,1%, 2) koszt pasz z zakupu – od 4,8 do 11,6%, 3) koszt pasz wáasnych nietowarowych – od 3,8 do 5,7%, 4) pozostaáe koszty bezpoĞrednie – od 0,9 do 2,5%.
Z analizy sposobu Īywienia bydáa wynika, Īe w strukturze pasz treĞci-wych, koncentraty i mieszanki przemysáowe w paszach z zewnątrz gospodar-stwa najwiĊkszy udziaá miaáy w gospodargospodar-stwach z Wielkopolski i ĝląska (48,4%), a udziaá najmniejszy z Maáopolski i Pogórza (18,8%). Natomiast pro-porcje odwrotne dotyczą ziarna i Ğrut ze zbóĪ, najwiĊkszy ich udziaá
stwierdzo-kopolski i ĝląska (13,2%) – tabela 11.
Tabela 11. Struktura zuĪycia pasz treĞciwych Ğrednio w próbie i w regionach rolniczych w 2017 roku, w przeliczeniu na 100 kg Īywca woáowego netto
Pomorze
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
z tego: 12,0 11,4 13,2 10,5 13,0
z tego: koncentraty i mieszanki 38,6 30,6 48,4 45,4 18,8
ziarna i Ğruty ze zbóĪ 26,4 39,2 13,2 12,3 53,7
Ğruty poekstrakcyjne, makuchy 20,2 28,8 18,8 2,8 27,5
pozostaáe pasze treĞciwe 14,8 1,4 19,6 39,5 0,0
88,0 88,6 86,8 89,5 87,0
w tym: ziarna i Ğruty ze zbóĪ 98,9 98,0 99,9 98,9 97,8
Pasze treĞciwe ogóáem [proc.]
z zewnątrz gospodarstwa
ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.
RóĪnice widoczne są takĪe w iloĞci zuĪytych pasz treĞciwych. ĝrednio w próbie gospodarstw zuĪycie pasz treĞciwych na 100 kg przyrostu Īywca wy-nosiáo 2,76 dt. Natomiast regiony rolnicze zajĊáy pod tym wzglĊdem kolejnoĞü nastĊpującą: 1) Wielkopolska i ĝląsk – 2,42 dt, 2) Pomorze i Mazury – 2,81 dt, 3) Mazowsze i Podlasie – 3,04 dt, 4) Maáopolska i Pogórze – 3,60 dt.
W przypadku pasz nietowarowych (wáasnych i z zakupu) – w przeliczeniu na 100 kg przyrostu Īywca woáowego – Ğrednio w próbie zuĪycie wynosiáo: zie-lonki – 3,38 dt, siana – 1,0 dt, a kiszonki i sianokiszonki – 10,78 dt. Natomiast w kontekĞcie wykorzystania pasz w regionach, stwierdzono:
x zuĪycie zielonki – najmniejsze w regionie Mazowsze i Podlasie (1,43 dt), a najwiĊksze na Pomorzu i Mazurach (4,62 dt),
x zuĪycie siana – najmniejsze w regionie Wielkopolska i ĝląsk (0,44 dt), a naj-wiĊksze na Pomorzu i Mazurach (1,56 dt),
x zuĪycie sáomy – na Pomorzu i Mazurach zuĪycia sáomy nie odnotowano, w pozostaáych regionach najmniejsze byáo w regionie Maáopolska i Pogórze (0,28 dt), a najwiĊksze w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska (0,49 dt).
x zuĪycie kiszonki i sianokiszonki – najmniejsze w gospodarstwach z Wielko-polski i ĝląska (8,41 dt), a najwiĊksze z MaáoWielko-polski i Pogórza (13,62 dt).
rowych oraz ich koszt na 100 kg przyrostu Īywca woáowego zamieszczono w aneksie tabelarycznym w tabeli A.7. W podrozdziale ograniczono siĊ tylko do syntezy tych zagadnieĔ.
Odzwierciedleniem udziaáu oraz iloĞci róĪnych rodzajów pasz w dawce Īywieniowej jest ich koszt. Wyniki pokazują, Īe – niezaleĪnie od kosztu zwierząt wchodzących do stada w ramach jego wymiany – sposób Īywienia zwierząt byá czynnikiem, który miaá znaczny wpáyw na opáacalnoĞü produkcji Īywca woáowego. W gospodarstwach z regionu Wielkopolska i ĝląsk oraz Mazowsze i Podlasie, w których nadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat uzyskana z produkcji Īywca woáowego byáa relatywnie wysoka, koszt pasz ogóáem z zakupu oraz wáasnych z produktów towarowych i nietowarowych liczony na 100 kg przyrostu Īywca wynosiá odpowiednio 210 i 250 zá. Natomiast w regionach, w których rolnicy uzyskali niĪszą nadwyĪkĊ bezpoĞrednią, tj. na Pomorzu i Mazurach oraz w regionie Maáopolska i Pogórze, koszt pasz ogó-áem przypadający na 100 kg przyrostu byá wyĪszy, wynosiá odpowiednio 274 i 294 zá (aneks – tabela A.7).
Podsumowując naleĪy stwierdziü, Īe regionalne zróĪnicowanie nad-wyĪki bezpoĞredniej z produkcji Īywca woáowego wynikaáo z wzajemnych zaleĪnoĞci miĊdzy ceną jego sprzedaĪy a kosztami produkcji. W efekcie naj-wyĪszą nadwyĪkĊ bezpoĞrednią bez dopáat uzyskali producenci z Wielkopol-ski i ĝląska (267 zá/100 kg). Ekonomiczna efektywnoĞü produkcji woáowiny w tym regionie równieĪ byáa najwyĪsza, miarą byá wskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej, który wynosiá 165,7%. ProdukcjĊ woáowiny w próbie gospo-darstw z Wielkopolski i ĝląska cechowaáa takĪe wysoka konkurencyjnoĞü kosztowa (koszt uzyskania 1 zá nadwyĪki byá najniĪszy, wynosiá 1,52 zá) oraz najmniejsze zuĪycie pasz treĞciwych na 100 kg przyrostu Īywca woáowego (2,42 dt). Natomiast najsáabsze wyniki odnotowano w regionie Maáopolska i Pogórze. NajniĪsza byáa nadwyĪka bez dopáat liczona na 100 kg Īywca (111 zá) oraz wskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej (118,8%). ZuĪycie pasz treĞciwych na 100 kg przyrostu Īywca woáowego w tych gospodarstwach byáo najwiĊksze (3,60 kg), co przyczyniáo siĊ do tego, Īe produkcja nie byáa kon-kurencyjna na poziomie kosztów bezpoĞrednich, uzyskanie 1 zá nadwyĪki bezpoĞredniej kosztowaáo aĪ 5,31 zá.
czej w gospodarstwie ekologicznym jest uwaĪane za trudną dziaáalnoĞü. Rolnicy podejmujący to wyzwanie muszą speániü szereg wymogów, które zawarte są w przepisach prawnych dotyczących rolnictwa ekologicznego12. W przypadku produkcji roĞlinnej zalecenia dotyczą przede wszystkim uprawy gleby, która ogranicza siĊ do niezbĊdnego minimum, a stosowane zabiegi powinny sáuĪyü podwyĪszaniu ĪyznoĞci [Zasady.. 2018]. W gospodarstwie ekologicznym waĪ-nym elementem jest páodozmian, najlepiej o kilkuletniej rotacji z udziaáem roĞlin motylkowych w plonie gáównym oraz uwzglĊdniający stosowanie wsiewek i miĊdzyplonów chroniących glebĊ przed erozją. Warto wspomnieü, Īe w gospo-darstwie ekologicznym niedozwolone jest stosowanie jakichkolwiek herbicydów13. NawoĪenie w gospodarstwie ekologicznym ma na celu utrzymanie lub podwyĪsze-nie ĪyznoĞci i biologicznej aktywnoĞci gleby oraz stworzepodwyĪsze-nie optymalnych warun-ków do rozwoju roĞlin. Podstawowe nawozy w gospodarstwie ekologicznym to:
obornik, kompost, gnojówka oraz nawozy zielone, a tylko jako uzupeánienie stosu-je siĊ nawozy mineralne dopuszczone do uĪytku w rolnictwie ekologicznym14. Natomiast wĞród nawozów niedozwolonych są miĊdzy innymi: syntetyczne nawo-zy azotowe, guano, nawonawo-zy przemysáowe, nawonawo-zy o spowolnionym dziaáaniu oraz produkowane przemysáowo nawozy organiczno-mineralne i inne.
W roĞlinnej produkcji ekologicznej waĪna jest jakoĞü materiaáu siewnego, powinien on pochodziü z wáasnego gospodarstwa lub z innej uprawy ekologicz-nej. Preferowane są odmiany genetycznie ustalone o duĪej odpornoĞci na choro-by i szkodniki. CzĊsto wykorzystywane są formy lokalne roĞlin, których odpornoĞü i konkurencyjnoĞü wobec chwastów uksztaátowaáa siĊ w ciągu wielu lat uprawy w danym regionie. Niedozwolona jest uprawa roĞlin genetycznie modyfikowanych oraz stosowanie Ğrodków syntetycznych. Bardziej szczegóáo-wa charakterystyka produkcji roĞlinnej w gospodarstwie ekologicznym zostaáa przedstawiona we wczeĞniejszym opracowaniu [PrzedsiĊbiorstwo.. 2017].
W Polsce w ostatnich latach zmniejszyáa siĊ powierzchnia uĪytków rol-nych z produkcją ekologiczną. Wedáug darol-nych statystyczrol-nych, áączna po-wierzchnia uĪytków rolnych w gospodarstwach certyfikowanych i w okresie konwersji w 2017 roku wynosiáa 495,0 tys. ha i byáa mniejsza o 26,1%
12 Podstawowe akty prawne dotyczące rolnictwa ekologicznego to: Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych oraz Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym.
13 Wykaz Ğrodków ochrony roĞlin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym zamieszczony jest na stronie internetowej Instytutu Ochrony RoĞlin – PIB w Poznaniu.
14 Wykaz nawozów i Ğrodków poprawiających wáaĞciwoĞci gleby zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym znajduje siĊ na stronie internetowej Instytutu Uprawy NawoĪenia i Gleboznawstwa – PIB w Puáawach.
ekologicznych (wykres 6). TakĪe pod wzglĊdem liczby podmiotów ekologicz-nych zaangaĪowaekologicz-nych w produkcjĊ rolniczą (stanowiących 94,7% ogóáu produ-centów ekologicznych) odnotowano spadek. W 2017 roku liczba ekologicznych gospodarstw rolnych wynosiáa 20 257 i byáa o 9,7% mniejsza niĪ rok wczeĞniej [Liczba.. 2017; Liczba.. 2018].
Wykres 6. Powierzchnia uĪytków rolnych z produkcją ekologiczną (w tys. ha) w Polsce w latach 2004-2017
83,7
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
tys.ha
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2015-2016, GIJHAR-S, Warszawa 2017; Powierzchnia ekologicznych uĪytków rolnych w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2017 r., GIJHAR-S, Warszawa 2018.
W opinii Ğrodowiska doradców rolniczych, jako jedną z przyczyn zmniej-szenia areaáu wskazuje siĊ obowiązujące przepisy pozwalające na zgáaszanie do systemu rolnictwa ekologicznego tylko czĊĞci gospodarstwa [Gospodarstw..
2018]. Wedáug danych statystycznych roĞnie odsetek gospodarstw prowadzą-cych produkcjĊ równolegáą (czyli równoczeĞnie produkcjĊ ekologiczną i nieeko-logiczną roĞlinną i/lub zwierzĊcą). W 2015 roku takie jednostki wĞród wszystkich gospodarstw ekologicznych w Polsce stanowiáy 41,0%, natomiast w 2016 roku – 49,2% [Raport.. 2017]. Kolejną barierą rozwoju rolnictwa ekologicznego, w opinii Ğrodowiska producentów ekologicznych, moĪe byü zbyt duĪa biurokra-tyzacja związana z procesem certyfikacji i kontroli gospodarstw, szczególnie w przypadku produkcji zwierzĊcej. Wedáug opinii ekspertów dotacje nie są juĪ wystarczającym stymulatorem rozwoju rolnictwa ekologicznego [Kolej-ny..2018]. ZachĊtą dla rolników do uczestnictwa w systemie rolnictwa ekolo-gicznego byáo takĪe premiowanie ich udziaáu przy skáadaniu wniosków doty-czących modernizacji gospodarstwa. Pomimo to, zarówno powierzchnia uĪyt-ków rolnych, jak i liczebnoĞü gospodarstw ekologicznych w 2017 roku byáa mniejsza niĪ w roku poprzednim.
w certyfikowanych gospodarstwach ekologicznych duĪy udziaá miaáy zboĪa.
Powierzchnia uprawy zbóĪ w 2015 roku stanowiáa 17,5% ogólnej powierzchni uĪytków rolnych w gospodarstwach ekologicznych (101,4 tys. ha), a w 2016 roku – 18,9% (101,1 tys. ha) [Raport.. 2017]. W przypadku zbóĪ uprawianych w gospodarstwach ekologicznych moĪna zaobserwowaü wyraĨną regionalizacjĊ produkcji. WĞród regionów rolniczych, wiodącymi w uprawie zbóĪ w gospodar-stwach ekologicznych byáy Pomorze i Mazury oraz Mazowsze i Podlasie, w któ-rych w latach 2015-2016, áączna powierzchnia uprawy zbóĪ stanowiáa ponad 74% caákowitego areaáu w kraju – wykres 7.
Wykres 7. Powierzchnia uprawy zbóĪ (w ha) w gospodarstwach ekologicznych w Polsce oraz w wydzielonych regionach rolniczych w latach 2015-2016
101436
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2015-2016, GIJHAR-S, Warszawa 2017.
NaleĪy teĪ zauwaĪyü, Īe zboĪa wytwarzane w gospodarstwach ekologicz-nych cieszyáy siĊ zainteresowaniem przetwórców w Polsce. W 2016 roku 17,2%
wszystkich ekologicznych przetwórni dziaáaáo w branĪy „przetwórstwo produktów przemiaáu zbóĪ” (w 2015 roku byáo to 20,3%). W 2016 roku wielkoĞü produkcji (przemiaáu zbóĪ pochodzących z gospodarstw ekologicznych) wynosiáa 8,9 tys. ton i byáa wiĊksza o 13,7%, niĪ w 2015 roku (5,4 tys. ton) [Raport.. 2017].
Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania, który w zdecydowa-nie najwiĊkszym stopniu pozytywzdecydowa-nie wpáywa na Ğrodowisko. System ten jest takĪe próbą kojarzenia celów ekologicznych i ekonomicznych na poziomie go-spodarstwa rolnego [Runowski 2000]. Podejmując siĊ kompleksowej oceny produkcji rolnej w gospodarstwach ekologicznych, warto przeprowadziü nie
tej produkcji na Ğrodowisko.
ZaáoĪenia metodyczne oceny zrównowaĪenia Ğrodowiskowego charak-teryzują warunki, jakie powinny speániaü ekologiczne gospodarstwa uprawiające zboĪa. Do wstĊpnej oceny przyjaznoĞci produkcji rolnej dla Ğrodowiska przy-rodniczego tych jednostek moĪna wykorzystaü podstawowe wskaĨniki [Wrza-szcz 2012], np.:
x udziaá zbóĪ w strukturze zasiewów na gruntach ornych, x liczba grup roĞlin uprawianych na gruntach ornych,
x indeks pokrycia gruntów ornych roĞlinnoĞcią w okresie zimy.
Informacja o udziale zbóĪ w zasiewach gruntów ornych jest statystycz-nym wyznacznikiem przyjaznoĞci produkcji rolnej dla Ğrodowiska, co charakte-ryzuje poprawnoĞü zmianowania roĞlin i stopieĔ bioróĪnorodnoĞci agrocenoz [Faber 2010]. W przypadku uprawy zbóĪ (np. pszenica, Īyto) naleĪy unikaü wiĊkszego ich udziaáu w strukturze zasiewów niĪ 66% [KuĞ 1995]. Wysoki udziaá zbóĪ w zasiewach uniemoĪliwia stosowanie poprawnego zmianowania roĞlin, co skutkuje rozwojem chwastów, szerzeniem siĊ chorób, wiĊkszym niebezpieczeĔstwem poraĪenia roĞlin przez szkodniki oraz uboĪeniem gleby w zakresie materii organicznej [GrabiĔski 2011].
Kolejnym wskaĨnikiem informującym o poprawnoĞci organizacji produk-cji roĞlinnej w gospodarstwie jest liczba grup roĞlin uprawianych na gruntach ornych [Majewski 2002]. WskaĨnik ten informuje o stopniu róĪnorodnoĞci struktury upraw, co Ğwiadczy o moĪliwoĞci doboru i nastĊpstwa roĞlin, w wyni-ku czego ograniczana jest populacja agrofagów, redukowane zachwaszczenie oraz minimalizowane straty azotu. Wskazuje siĊ na koniecznoĞü uprawy co najmniej 3 grup roĞlin spoĞród nastĊpujących: zboĪa, motylkowate, okopowe, oleiste/przemysáowe, trawy na gruntach ornych i pozostaáe uprawy (niezakwali-fikowane do wymienionych grup).
Indeks pokrycia gruntów ornych roĞlinnoĞcią podczas zimy zaliczany jest do wskaĨników agroekologicznych okreĞlających stopieĔ realizacji zrównowaĪo-nego systemu produkcji w rolnictwie [Harasim 2009]. Utrzymanie okrywy roĞlin-nej w okresie zimowym zapobiega negatywnym skutkom dziaáania czynników klimatycznych, ogranicza zanieczyszczenie wód i chroni glebĊ przed erozją.
Najlepszą ochronĊ gleby zapewnia moĪliwie najwiĊksze jej pokrycie roĞlinnoĞcią w czasie zimy, moĪna jednak zaáoĪyü minimalny poziom tego indeksu, tzn.
pokrycie 33% powierzchni gruntów ornych. WskaĨnik ten obliczany jest jako relacja sumy powierzchni roĞlin ozimych, poplonów na gruntach ornych, traw w uprawie polowej na zielonkĊ i motylkowatych drobnonasiennych na zielonkĊ do caákowitej powierzchni zasiewów na gruntach ornych.
Tabela 12. Produkcja, nakáady, koszty i nadwyĪka bezpoĞrednia uzyskana w 2017 roku z uprawy pszenicy ozimej i Īyta ozimego Ğrednio w próbie
badawczej gospodarstw ekologicznych (dane rzeczywiste)
Liczba badanych gospodarstw
Powierzchnia uĪytków rolnych [ha]
Powierzchnia gruntów ornych [ha]
Powierzchnia uprawy [ha]
Udziaá w strukturze powierzchni zbiorów ogóáem [proc.]
Plon ziarna [dt/ha]
Cena sprzedaĪy ziarna (produkt gáówny) [zá/dt]
Cena sprzedaĪy sáomy (produkt uboczny) [zá/dt]
IloĞü WartoĞü [zá] IloĞü WartoĞü [zá]
WARTOĝû PRODUKCJI OGÓàEM x 2037,59 x 1279,45
z tego: ziarno [dt] 25,28 2011,38 17,86 1278,40
sáoma w obrocie rynkowym [dt] 3,12 26,21 0,08 1,05
KOSZTY BEZPOĝREDNIE OGÓàEM x 273,61 x 167,96
Materiaá siewny [dt] 2,59 261,50 2,14 132,54
z tego: wáasny [dt] 2,59 261,50 1,92 101,87
obcy [dt] - - 0,21 30,67
Nawozy mineralne ogóáem x 0,00 x 0,00
z tego: azotowe (N) [kg] - - -
-fosforowe (P2O5) [kg] - - -
-potasowe (K2O) [kg] - - -
-wieloskáadnikowe x 0,00 x 0,00
z tego: azot (N) [kg] 0,00 0,00
fosfor (P2O5) [kg] 0,00 0,00
potas (K2O) [kg] 0,00 0,00
pozostaáe nawozy mineralne x 0,00 x
-w tym:azot (N) [kg] -
-fosfor (P2O5) [kg] 0,00
-potas (K2O) [kg] 0,00
-NPK ogóáem [kg] 0,00 0,00 0,00 0,00
mikroelementy x 0,00 x 0,00
Nawozy organiczne obce [dt] - - 2,78 33,86
w tym:nakáady pracy wáasnej [godz.]
10,1 6,1
ĝrednio w wybranych gospodarstwach ekologicznych uprawiających pszenicĊ ozimą Īyto ozime
a Dopáaty obejmują: páatnoĞü ekologiczną, jednolitą páatnoĞü obszarową, páatnoĞü za zazielenienie i páatnoĞü dodatkową.
[-] oznacza, Īe dane zjawisko nie wystąpiáo.
[x] oznacza, Īe wykonanie obliczeĔ nie byáo uzasadnione.
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ prowadzonych w ramach systemu AGROKOSZTY.
mowaáy pszenicĊ ozimą i Īyto ozime uprawiane w gospodarstwach posia-dających certyfikat zgodnoĞci w rolnictwie ekologicznym. Próba badawcza gospodarstw w przypadku pszenicy liczyáa 12 jednostek, a w przypadku Īyta – 43. Ze wzglĊdu na niewielką próbĊ badawczą wnioskowanie jest mocno ograniczone, a przedstawione wyniki badaĔ mają gáównie charakter poznaw-czy. Przede wszystkim skupiono siĊ na ukazaniu róĪnic w opáacalnoĞci upra-wy pszenicy ozimej i Īyta ozimego w gospodarstwach ekologicznych.
W opracowaniu przedstawiono takĪe wstĊpną ocenĊ zrównowaĪenia Ğrodowi-skowego gospodarstw ekologicznych oraz analizĊ porównawczą poziomu produkcji, poniesionych nakáadów i kosztów oraz uzyskanego dochodu w po-staci nadwyĪki bezpoĞredniej w przeliczeniu na 1 ha uprawy. Wyniki badaĔ pszenicy ozimej i Īyta ozimego przedstawiono Ğrednio w próbie badawczej.
Dodatkowo zaprezentowano wyniki dla Īyta ozimego uzyskane przez gospo-darstwa ekologiczne w dwóch regionach rolniczych, wiodących pod wzglĊ-dem krajowej uprawy omawianych zbóĪ, czyli w regionie Pomorze i Mazury oraz Mazowsze i Podlasie na tle wyników badanej próby gospodarstw ekolo-gicznych – tabela 12.
Z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe Ğrednio w próbie badawczej go-spodarstw ekologicznych uprawiających:
x pszenicĊ ozimą – plon ziarna wynosiá 25,3 dt/ha i byá o 47,6% niĪszy od Ğredniego plonu (48,3 dt/ha [Wyniki.. 2018]) w gospodarstwach indywidu-alnych w kraju; natomiast cena sprzedaĪy ziarna wynosiáa 79,58 zá/dt i przewyĪszaáa o 0,9% Ğrednią cenĊ pszenicy uzyskiwaną przez rolników na targowiskach (wg GUS – 78,86 zá/dt [Skup.. 2018]),
x Īyto ozime – plon ziarna wynosiá 17,9 dt/ha, byá wiĊc o 40,5% niĪszy od jego poziomu (30,1 dt/ha [Wyniki.. 2018]) Ğrednio w indywidualnych go-spodarstwach w kraju; cena sprzedaĪy ziarna Īyta wynosiáa 71,58 zá/dt i o 13,2% przewyĪszaáa Ğrednią cenĊ targowiskową Īyta (wg GUS – 63,23 zá/dt [Skup.. 2018]).
Przedstawione informacje dotyczące plonu ziarna oraz ceny jego sprzeda-Īy byáy czynnikiem decydującym o poziomie wartoĞci produkcji (przychodach) z uprawy badanych zbóĪ. ĝrednio w próbie badawczej gospodarstw ekologicz-nych producenci pszenicy ozimej uzyskali z 1 ha 2038 zá przychodów, natomiast z 1 ha Īyta byáo to o 37,2% mniej – tylko 1279 zá. WartoĞü produkcji jest gáów-nym czynnikiem determinującym wysokoĞü nadwyĪki bezpoĞredniej, naleĪy jednak zwróciü teĪ uwagĊ na poziom kosztów poniesionych na produkcjĊ. ĝred-nio w badanym zbiorze gospodarstw koszty bezpoĞrednie w przeliczeniu na 1 ha
nych zbóĪ gáównym skáadnikiem kosztów bezpoĞrednich byá koszt materiaáu siewnego. Jego udziaá w strukturze kosztów bezpoĞrednich (ogóáem) poniesio-nych na uprawĊ pszenicy wynosiá 95,6%, a Īyta – 78,7%. Odziaáywanie pozo-staáych skáadników kosztów bezpoĞrednich, np. nawozów organicznych z zaku-pu byáo niewielkie. NadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat uzyskana z uprawy 1 ha pszenicy ozimej wynosiáa 1764 zá, a Īyta ozimego – 1111 zá (tabela 12).
Instrumentem wspierania dochodów uzyskanych z produkcji pszenicy ozimej i Īyta ozimego byáy dopáaty. W 2017 roku do 1 ha tych zbóĪ w gospo-darstwach ekologicznych przysáugiwaáa jednolita páatnoĞü obszarowa, páatnoĞü za zazielenienie, páatnoĞü dodatkowa oraz páatnoĞü ekologiczna15. Wsparcie finansowe w przeliczeniu na 1 ha uprawy pszenicy i Īyta byáo podobne – wyno-siáo odpowiednio 1657 i 1682 zá. Jednak w przypadku Īyta, siáa oddziaáywania dopáat na wysokoĞü nadwyĪki bezpoĞredniej byáa znacznie wiĊksza. ĝwiadczy o tym udziaá dopáat w nadwyĪce bezpoĞredniej liczonej áącznie z dopáatami, który w przypadku Īyta wynosiá 60,2%, a w przypadku pszenicy – 48,4% (wykres 8).
Wykres 8. Wyniki z produkcji pszenicy ozimej i Īyta ozimego w 2017 roku Ğrednio w badanym zbiorze gospodarstw ekologicznych
2038
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.
Z obliczeĔ wynika, Īe do 1 zá nadwyĪki bezpoĞredniej bez dopáat uzyska-nej z produkcji pszenicy ozimej rolnicy otrzymali wsparcie w wysokoĞci 0,94 zá, a z produkcji Īyta ozimego – w wysokoĞci 1,51 zá, czyli o 60,6% wiĊcej.
Miarą oceny ekonomicznej efektywnoĞci produkcji pszenicy ozimej i Īyta ozimego w gospodarstwach ekologicznych byá wskaĨnik opáacalnoĞci
bezpo-
15 Przysáugująca páatnoĞü ekologiczna realizowana jest w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, dziaáanie „Rolnictwo ekologiczne”, pakiet 7.
Uprawy rolnicze po okresie konwersji.
bie gospodarstw uprawiających pszenicĊ wskaĨnik ten wynosiá 744,7%, a Īyto – 761,8%. Tak wysoki wskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej wynikaá gáównie z bardzo niskich kosztów bezpoĞrednich poniesionych na uprawĊ tych zbóĪ.
W tabeli 13 zaprezentowano zestaw wskaĨników sprawnoĞci ekonomicz-nej. Z obliczeĔ wynika, Īe koszty bezpoĞrednie produkcji 1 dt ziarna Īyta byáy niĪsze (o 13,3%) niĪ ziarna pszenicy. DochodowoĞü produkcji, której miarą byáa
W tabeli 13 zaprezentowano zestaw wskaĨników sprawnoĞci ekonomicz-nej. Z obliczeĔ wynika, Īe koszty bezpoĞrednie produkcji 1 dt ziarna Īyta byáy niĪsze (o 13,3%) niĪ ziarna pszenicy. DochodowoĞü produkcji, której miarą byáa