Sektor MSP, będąc dominującym pracodawcą, zapewnia ponad połowę przy-chodów państwa i odgrywa istotną rolę w gospodarce: zwiększa jej elastyczność oraz zdolności adaptacyjne, amortyzuje szoki podażowe. Pełni też ważne funkcje społeczne – przyczynił się do zmniejszenia kosztów społecznych towarzyszących polskiej transformacji gospodarczej.
Małe i średnie przedsiębiorstwa mają dość dużą przewagę nad korporacjami dzięki:
– szybkiej reakcji na zmiany wymagań rynku,
– wykorzystywaniu okazji gospodarczych w celu zdobycia przewagi konku-rencyjnej na rynku,
– dość dobremu przepływowi informacji wewnątrz firmy (związanych z roz-wiązywaniem problemów),
– możliwości uzyskania środków finansowych ze specjalnych źródeł, a zara-zem wykorzystania innowacji [Grabowski 2000, s. 34].
W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej, uchwałą polskiego Sej-mu z 26 listopada 2004 r. wprowadzono zmiany doustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, która definiuje pojęcie małych i średnich przedsiębiorstw. Definicje te są zgodne ze standardami Unii Europejskiej i okre-ślają kategorie, do których należy dane przedsiębiorstwo. Przynależność do danej kategorii zależy od trzech czynników:
– wielkości obrotów,
– sumy bilansowej posiadanych aktywów, – stanu zatrudnienia.
Tabela 1. Kryteria podziału przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwo Mikro Małe Średnie
Zatrudnienie < 10 osób < 50 osób < 250 Przychody netto ze sprzedaży do 2 mln euro do 10 mln euro do 50 mln euro Suma aktywów z bilansu do 2 mln euro do 10 mln euro do 43 mln euro
64 Elżbieta Kicka, Aneta Zaremba
Ustawa ta określa również podział przedsiębiorstw według struktury udzia-łów. W związku z tym wyróżniamy następujące przedsiębiorstwa:
– niezależne (udziały poniżej 25%),
– partnerskie (udziały nieprzekraczające 50%), – związane (udziały powyżej 50%).
Fakt posiadania przedsiębiorstw partnerskich i związanych nie przekreśla możliwości uzyskania statusu małego lub średniego przedsiębiorstwa. Okoliczno-ści wpływają przede wszystkim na ustalenie poziomu zatrudnienia, przychodów i wartości majątku przedsiębiorstwa.
3. Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
w świetle literatury przedmiotu
Na rynku można dostrzec kilka barier, które negatywnie wpływają na rozwój sektora MSP, takich jak:
– uciążliwość procedur administracyjnych (biurokracja), – duże obciążenia na rzecz budżetu,
– wysokie koszty pracy i mało elastyczne prawo, – problem ze ściąganiem należności,
– trudności w uzyskaniu kredytu, – korupcja.
Mimo istniejących barier sektor MSP jest bardzo dynamiczny, gdyż dzięki swojej elastyczności potrafi dostosować się do warunków istniejących na rynku.
Cechą charakterystyczną zarządzania podmiotami sektora MSP jest znaczna wrażliwość na zewnętrzne i wewnętrzne warunki funkcjonowania, które często mają charakter niesprzyjający oraz utrudniający rozwój przedsiębiorstwa [Mate-jun 2012, s. 35].
Sektorowi MSP przypisywane są pozytywne cechy i nietypowe funkcje, które stanowią pewne ograniczenia i bariery jego funkcjonowania. Powiązane są one z ogólnymi warunkami procesów prawidłowego gospodarowania, a zarazem wy-nikają z funkcji danej grupy przedsiębiorstw w gospodarce. Istnieje wiele klasy-fikacji barier funkcjonowania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Są to głównie bariery, które wynikają z oddziaływania cech makroekonomicznych oraz cech mających źródło wewnątrz przedsiębiorstwa [Czechowski 2007, s. 27]. Wy-różniamy bariery: wejścia, rozwoju oraz bariery związane z danymi fazami życia małych i średnich przedsiębiorstw. Możemy też wyróżnić trzy obszary ogranicza-jące działalność małych i średnich przedsiębiorstw: zarządzanie, zasoby, warunki i strukturę rynku, czyli barierę zarządzania, finansową i popytu.
Bariery przedsiębiorstw zostały wyodrębnione na podstawie wyników badań, które dotyczą głównie:
Społeczno-ekonomiczne bariery prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce 65 – finansowania rozwoju przedsiębiorstw – utrudnienia z tym związane, – poziomu fiskalizmu – ekonomiczny system, w ramach którego prowadzona jest polityka podatkowa państwa,
– systemu prawa podatkowego – komplikacje.
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne, które dotyczą przede wszystkim zarządzania firmą. Zaliczane są one do trzech grup: ekonomicznej, edukacyjnej i społecznej [Czechowski 2007, s. 27]. W rzeczywistości można wyróżnić następujące bariery rozwoju: prawne, ekonomiczne, zarządcze, edukacyjne i społeczne.
Bariery prawne związane są z niestabilnymi i skomplikowanymi przepisami prawnymi. Niestabilność powoduje zatrzymanie się przed tworzeniem przedsię-biorstw przez osoby prywatne i duże korporacje.
Zdaniem Anny Skowronek-Mielczarek [2003] bariery ograniczające dostęp do małych i średnich przedsiębiorstw, związane z zewnętrznym źródłem finanso-wania, są następujące:
– dość niski poziom zdolności akumulacyjnych przedsiębiorstw, który nie daje możliwości zwrotu zainwestowanego kapitału,
– bardzo wysokie koszty związane z funkcjonowaniem firmy,
– duże trudności w dokonywaniu obiektywnej oceny sytuacji ekonomiczno--finansowej przedsiębiorstwa,
– niewielkie ograniczenia związane ze specjalną gospodarką finansową przed- siębiorstw,
– dość wysokie koszty związane z uzyskaniem kapitału z banków lub innych źródeł,
– bardzo niski poziom środków publicznych, które mają być wsparciem dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw odpowiednim do ich potrzeb,
– nieduże ograniczenia z formą prawną działalności gospodarczej, – skomplikowane procedury pozyskiwania kapitału z różnych źródeł.
4. Materiał i metodyka badań
Celem przeprowadzonych badań empirycznych było ustalenie powodów po-dejmowania działalności gospodarczej przez przedsiębiorców w województwie zachodniopomorskim. Małe przedsiębiorstwa rozwijają swoją działalność przede wszystkim w skali lokalnej [Szreder 2000, s. 177].
W badaniach posłużono się ankietą według standaryzowanego wywiadu prze-prowadzonego z losowo wybranymi 120 przedsiębiorcami. Spośród ankietowa-nych 65% stanowili mężczyźni, a 35% kobiety. Były to osoby w wieku 25-35 lat (22%), 35-45 lat (45%), powyżej 45 lat (53%). Zdecydowaną większość stano-wiły osoby z wykształceniem wyższym (70%), pozostali zaś mieli wykształcenie średnie.
66 Elżbieta Kicka, Aneta Zaremba
Jedną z barier ekonomicznych dotyczących funkcjonowania sektora MSP jest polityka fiskalna, związana z wysokością opłat i podatków przewidzianych pra-wem i uznana w 2002 r. przez przedsiębiorców za główne zagrożenie dla prowa-dzenia działalności gospodarczej, co w badaniach podkreśliło 68% respondentów. Inną barierą są koszty zatrudniania nowych pracowników, w tym wysokie składki na ubezpieczenie społeczne, co potwierdziło 58% badanych, zaś wysokie składki ZUS zagrażają interesom 60% badanych polskich przedsiębiorców. Innym czyn-nikiem ryzyka były wysokie koszty pracy, na które wskazało 75% ankietowanych. Do barier zarządzania związanych z funkcjonowaniem małych i średnich przedsiębiorstw należy zaliczyć: oczekiwania przedsiębiorców, które dotyczą za-pewnienia przez państwo popytu na wyroby i usługi danej firmy. Może to jednak oznaczać, że pewna część przedsiębiorstw nie potrafi dostosować się do zmian, jakie zachodzą na danym rynku sprzedaży.
Pozycja małego lub średniego przedsiębiorstwa w dużym stopniu zależy od umiejętności zarządzającego firmą, którym najczęściej jest właściciel. Wiadomo jednak, że właściciele takich firm rzadko mają odpowiednie przygotowanie do kierowania firmą. Nie posiadają oni bowiem wiedzy z zakresu ekonomii, finan-sów czy zarządzania2. Jak wynika z przeprowadzonych badań, większość właści-cieli firm (65%) ma niewielką wiedzę z zakresu zarządzania i marketingu. Tylko nieliczni (29%) posiłkują się wiedzą niezależnych doradców podatkowych, finan-sowych czy specjalistów ds. marketingu.
W części badań poświęconej oczekiwaniom przedsiębiorców aż 80% wska-zało potrzebę prowadzenia bezpłatnych szkoleń, kursów i doradztwa w zakresie prowadzenia działalności i zmian ustawodawstwie. Pozostali uznali, że potrafią prowadzić działalność bez pomocy z zewnątrz, poprzez analizowanie zmian czy zatrudnianie wykwalifikowanego personelu.