MATERIA£ I METODYKA

Badania przeprowadzono w drzewostanach sosnowych, jod³owych, œwierko-wych i bukoœwierko-wych, w których wykonano wczesne (TW) i póŸne (TP) trzebie¿e selekcyjne. Powierzchnie manipulacyjne objête badaniami zlokalizowano na terenie RDLP w Krakowie, Katowicach oraz w Leœnym Zak³adzie Doœwiadczal-nym w Krynicy (tab. 1).

Prace pomiarowe prowadzono na pó³hektarowych powierzchniach doœwiad-czalnych. Badaniami objêto ³¹cznie 66 powierzchni, z tego 54 w drzewosta-nach iglastych i 12 w liœciastych. Na za³o¿onych w ramach ka¿dej powierzchni doœwiadczalnej 32 pó³arowych powierzchniach ko³owych pomierzono pierœni-ce wszystkich drzew o gruboœci ³ 7 cm. Na ka¿dej powierzchni manipulacyjnej pomierzono równie¿ wysokoœci drzew w iloœci wystarczaj¹cej do wykreœlenia krzywych wysokoœci.

Analizowano prace na stanowisku drwala operatora pilarki spalinowej w trzech technologiach pozyskiwania drewna, ró¿ni¹cych siê co do stosowa-nego systemu pozyskiwania i poziomu zmechanizowania prac: œcinka, obala-nie i okrzesywaobala-nie w technologii ze zrywk¹ konn¹ (KOÑ) i wci¹gark¹ Multi FKS (FKS) oraz œcinka w technologii z zastosowaniem procesora NIAB 5–15 zagregowanego z ci¹gnikiem rolniczym (NIAB). Podczas wykonywania prac zrêbowych prowadzony by³ chronometra¿ czynnoœci obserwowanych w zmia-nie roboczej (Monkielewicz i Czereyski 1971). Pomiar czasu wykonano z wy-korzystaniem komputera PSION Workabout z oprogramowaniem „Timing” do prowadzenia chronometra¿y (Sowa i Szewczyk 2005).

Rejestrowany w trakcie badañ czas trwania poszczególnych czynnoœci za-liczano do okreœlonych kategorii przyjêtych za BN-76/9195-01 w Krajowym Systemie Maszyn Leœnych (Botwin 1993, Laurow 1994). Schemat klasyfikacji czasu pracy oraz przyjêtych oznaczeñ zamieszczono w tabeli 2.

Po zakoñczeniu pozyskania przeprowadzono inwentaryzacjê pozosta³ych na powierzchniach ko³owych drzew i obliczono mi¹¿szoœæ drewna pozyskan¹ na ka¿dej powierzchni badawczej.

Intensywnoœæ wykonania trzebie¿y prowadzonych na powierzchniach ma-nipulacyjnych przedstawiono w uk³adzie iloœciowym, mi¹¿szoœciowym oraz mieszanym iloœciowo-mi¹¿szoœciowym, oddaj¹cym przestrzenne

rozmieszcze-Tabela 1 — Table 1 Charakterystyka drzewostanów na powierzchniach badawczych Characteristics of stands in sample plots Nadleœnictwo Forest Inspectorate

Trzebie¿ Thinning Leœnictwo Forest district

Oddzia³ Compartment Siedliskowy typ lasu Forest site type Powierzchnia [ha] Forest area [ha]

Sk³ad gatunkowy* Stand composition Wiek [lata] Age [years]Zadrzewienie Stocking of stand Zwarcie Crown density

Pierœnica [cm] D.B.H. [cm]

WysokoϾ [m] Height [m]

Bonitacja Stand quality 12345678910111213 TW Early 68 d

LMœw Fresh Mixed broadleaved forest 5,19So250,9Pe³ne Full crown closure1312 Ia D¹browa Tarnowska TP Late

Wa³ Ruda 58 d

BMw Moist Mixed coniferous forest 4,969So 1Brz45 450,7Umiarkowane Moderaty crown closure

22 2920 22 Ia I TW EarlyStañcowa253 dLMG Mixed mountain forest

4,58

4Œw 2Jd 2Œw 1Œw 1Jd

35 35 45 30 30

0,8Umiarkowane Moderaty crown closure

13 8 16 8 7

14 10 17 12 7

I I I I I TW EarlyStañcowa245 bLMG Mixed mountain forest

12,95

3Œw 2Jd 2Jd 1Œw 1Jd 1Œw

40 40 50 50 60 30

1,1Pe³ne Full crown closure

13 10 19 18 24 8

16 13 18 19 21 12

I I I I I I

Nowy Targ TP LateStañcowa250 bLMG Mixed mountain forest

4,676Œw 2Jd 2Œw

80 60 601,0Umiarkowane Moderaty crown closure

35 30 24

30 23 25

I I I

12345678910111213 Nowy TargTP LateStañcowa250 dLMG Mixed mountain forest 1,748Œw 1Œw 1Jd 60 50 501,2Umiarkowane Moderaty crown closure

24 15 19

23 20 18

I I I GromnikTW EarlyK¹œna Górna307 aLWy¿ Upland forest10,65

4Jd 2Bk 2Jd 1Bk 1Jd

37 37 47 47 27

0,9Pe³ne Full crown closure

13 14 21 18 7

12 12 17 15 6

I I I I I TP LateK¹œna Górna303 aLWy¿ Upland forest12,16

4Jd 1Bk 3Jd 1Bk

52 52 62 62

0,6Umiarkowane Moderaty crown closure

24 20 39 30

18 17 22 22

I I I I TW EarlyJuszczyn 21 bLMG Mixed mountain forest 9,47

3Bk 2Jd 1Œw 2Œw 1Bk 1Jd

35 35 35 45 45 45

1,0Pe³ne Full crown closure

8 13 8 10

6 5 9 14 11 11

II I I I II I Sucha TW EarlyJuszczyn 20 dLMG Mixed mountain forest

7,41

3Bk 1Jd 1Œw 2Bk 2Jd 1Jd

40 40 40 30 30 50

0,9Pe³ne Full crown closure10 13

10 8 12 5 4 13

I.5 I I I.5 I I LZD w KrynicyTP LateTylicz152 aLG Mountain forest 6,49Bk701,1Umiarkowane Moderaty crown closure3026I *So — sosna — pine, Jd — jod³a — fire, Œw — œwierk — spruce, Bk — buk — common beech

Tabela 1 cd. — Table 1 cont.

Tabela 2 — Table 2 Schemat blokowy klasyfikacji czasów Worktime classification T02 — Operacyjny czas pracy — Operational worktime T2T1 Czas pomocniczy Auxiliary timeCzas efektywny pracy Effective worktime T21T22T23T24T25T26T11T12T14 Czas oczekiwania na pomoc w wykonaniu lub na koniec innych czynnoœci Time of waiting for help in execution or the end of other activities

Czas przejœæ w miejscu pracy Time of walking in workplace Czas zaczepiania i odczepiania ³adunku Time of load attachment and detachment Czas odblokowania zrywanej sztuki Time of unlocking of skidded piece of timber Czas zrzucania drzew zawieszonych — rêcznie Time of dislodging of hanged trees — manually Czas zrzucania drzew zawieszonych — maszynowo Time of dislodging of hanged trees — mechanically

Czas œcinki i obalania Time of cutting and felling

Czas okrzesywania Time of debranching,

Czas przerzynki Time of bucking

nie pozyskiwanej masy na powierzchni manipulacyjnej (równanie 1–3)

W_iip — wskaŸnik iloœciowej intensywnoœci pozyskania, I — liczba drzew usuniêtych z powierzchni ko³owych,

W_mip— wskaŸnik mi¹¿szoœciowej intensywnoœci pozyskania, m_i — mi¹¿szoœæ drewna usuniêta z powierzchni ko³owych,

m_p — mi¹¿szoœæ drewna przed wykonaniem ciêæ na powierzchniach ko³owych.

mip iip

sip W

W = W , gdzie:

W_sip — wskaŸnik sumarycznej intensywnoœci pozyskania, W_iip — wskaŸnik iloœciowej intensywnoœci pozyskania, W_mip— wskaŸnik mi¹¿szoœciowej intensywnoœci pozyskania.

Pracoch³onnoœæ okreœlon¹ na podstawie danych empirycznych obliczono odnosz¹c pozyskan¹ mi¹¿szoœæ drewna do czasu operacyjnego (Giefing i Gac-kowski 2001). Analizê ró¿nic œrednich wartoœci pracoch³onnoœci poprzedzono badaniem normalnoœci rozk³adów analizowanej zmiennej losowej testem zgod-noœci W Shapiro-Wilka. Stwierdzono, ¿e pracoch³onzgod-noœci wyró¿nionych grup drzewostanów czy kategorii trzebie¿y maj¹ rozk³ady zgodne z rozk³adem normal-nym. Badanie istotnoœci ró¿nic ich œrednich wartoœci przeprowadzono w opar-ciu o test parametryczny t-Studenta.

Podzielenie czasu wykonywania prac na poszczególnych powierzchniach badawczych na sta³¹ liczbê piêciu czêœci pozwoli³o na uchwycenie zmiennoœci pracoch³onnoœci zwi¹zanej miêdzy innymi z narastaj¹cym zmêczeniem (Obere-igner 1993, Kowal 2002, Sowa i in. 2007). Liczba sekwencji pomiarowych, dla których w dalszym ci¹gu pracy okreœlono pracoch³onnoœci, wynios³a dla ana-lizowanego stanowiska pracy 330.

Badania zale¿noœci czasoch³onnoœci obserwowanej na stanowisku roboczym drwala operatora pilarki spalinowej w zale¿noœci od kategorii trzebie¿y, wskaŸ-ników intensywnoœci ciêæ oraz czynwskaŸ-ników struktury dnia roboczego, przepro-wadzono wykorzystuj¹c procedury regresji wielokrotnej. Istotnoœæ hipotez zero-wych H₀, ustalano przy poziomie istotnoœci = = 0,05. Obliczenia statystyczne wykonano przy pomocy programu STATISTICA 6 PL.

(1)

(2)

(3)

IV. WYNIKI

Na strukturê czasów pracy (ryc. 1) wp³yn¹³ zasadniczo charakter stosowanych technologii pozyskiwania drewna. Widaæ wyraŸne zró¿nicowanie w grupie czynnoœci pomocniczych pomiêdzy technologiami KOÑ (T₂ = 25%) oraz FKS i NIAB (T₂ = 50%).

Ryc. 1. Struktura dnia roboczego w operacyjnym czasie pracy Fig. 1. Structure of worktime in operational time

Kategorie czasów — Time categories 50

40

30

20

10

0 6₁₁ 6₁₂ 6₁₄ 6₁₅ 6₂₁ 6₂₂ 6₂₃ 6₂₄ KOÑ

FKS

NIAB

[%]

Niew¹tpliwie na taki obraz technologii FKS wp³ynê³y czynnoœci zwi¹zane ze zrywk¹. W wariancie ze zrywk¹ wci¹gark¹ (FKS) pilarz pe³ni³ niejednokrot-nie rolê pomocnika operatora wci¹garki, co widoczne jest w 10% udziale czyn-noœci zwi¹zanych bezpoœrednio ze zrywk¹. Spore utrudnienia polega³y na zakleszczaniu siê zrywanych d³u¿yc i koniecznoœci podejœcia do czó³ drewna zablokowanych na przeszkodach terenowych czy pozostaj¹cych drzewach, co widoczne jest w znacznym, 24% udziale czasu T₂₂. Wobec rêcznego sterowania zrywk¹ konieczne by³o opisane powy¿ej wspó³dzia³anie pilarza i operatora wci¹garki, st¹d kilkunastoprocentowy udzia³ czasu T₂₁.

Udzia³ czynnoœci pomocniczych na stanowisku PILARZ w technologii NIAB by³ niemal identyczny jak w FKS i wyniós³ 49%. Zasadniczym elementem tej grupy czynnoœci by³y przejœcia (T₂₂). Niewielki, 5% udzia³ czasu oczekiwania T₂₁ oraz stosunkowo niewielkie zró¿nicowanie wyszczególnionych kategorii czynnoœci obrazuje samodzieln¹ pracê w ramach tego stanowiska. Charaktery-styczny by³ znaczny udzia³ czasu przerzynki T₁₄ — 8%. Œwiadczy³ on o nie-zale¿nej pracy pilarza i operatora procesora.

W technologiach FKS i KOÑ charakterystyczny by³ du¿y udzia³ czasu okrze-sywania, wynosz¹cy 31–49%. W technologii NIAB dominuj¹cy udzia³ w ogól-nym czasie pracy mia³y przejœcia (44%) oraz œcinka i obalanie (39%).

Wykorzystanie operacyjnego czasu pracy kszta³towa³o siê na poziomie od 0,8 w technologii NIAB, poprzez 0,77 w technologii KOÑ do 0,75 w technologii

FKS. Wskazuje to na bardzo dobre wykorzystanie czasu zmiany roboczej we wszystkich analizowanych technologiach.

Pracoch³onnoœæ na stanowisku pracy PILARZ rozpatrywana ³¹cznie dla wszyst-kich analizowanych technologii, kszta³towa³a siê na poziomie 22,66 min/m³, przy czym najni¿sza by³a dla technologii NIAB — 11,47 min/m³, natomiast najwy¿sza w technologii FKS — 36,07 min/m³ (tab. 3).

Ta b e l a 3 — Ta b l e 3 Pracoch³onnoœæ w czasie operacyjnym

Time consumption in operational time

P₀ — pracoch³onnoœæ — time consumption; I — odchylenie standardowe — standard deviation; v% — wsp. zmien-noœci — coefficient of variability; So — sosna — pine, Jd — jod³a — fire, Œw — œwierk — spruce, Bk — buk

P0 = 36,07 Technologia NIAB 5–15

P0 = 11,47

Technologia KOÑ z pracoch³onnoœci¹ na poziomie 17,67 min/m³ plasowa³a siê w pobli¿u NIAB — ró¿nice wynios³y ok. 40%. W tej technologii pracoch³on-noœæ pozyskiwania drewna w trzebie¿ach wczesnych by³a wy¿sza o prawie 100% w porównaniu z trzebie¿ami póŸnymi i wynosi³a 22,37 min/m³. Nie-przypadkowoœæ tych ró¿nic potwierdzaj¹ wyniki testów (t = 9,89; p = 0,00).

Analizuj¹c wyniki uzyskane dla poszczególnych drzewostanów mo¿na stwier-dziæ, ¿e w obydwu kategoriach najni¿sze wartoœci zaobserwowano w drzewo-stanach sosnowych, jednak pracoch³onnoœæ w drzewodrzewo-stanach bukowych m³od-szych i starm³od-szych klas wieku odbiega³a tylko nieznacznie od poziomów mini-malnych: TW — ok. 5%, TP — 3%. Pracoch³onnoœæ w drzewostanach jod³o-wych i œwierkojod³o-wych w obydwu kategoriach u¿ytkowania by³a wyraŸnie wiêk-sza. Uk³ada³a siê na poziomie od 23,75 min/m³ w TW do 14,19 min/m³ w TP.

Ró¿nica w pracoch³onnoœciach w drzewostanach So + Bk w porównaniu z Jd + Œw by³a wyraŸnie wiêksza w trzebie¿ach póŸnych — ok. 22%. Celowe wobec tego by³o wyró¿nienie grup drzewostanów sosnowo-bukowych (t = –0,23; p = 0,82) oraz jod³owo-œwierkowych (t = – 0,03; p = 0,97) w trzebie¿ach póŸnych.

Pracoch³onnoœæ na stanowisku pracy PILARZ w technologii FKS uk³ada³a siê w trzebie¿ach póŸnych w podobnych grupach jak w przypadku technologii

KOÑ. Jednak ró¿nice pomiêdzy grupami drzewostanów sosnowo-bukowych i jod³owo-œwierkowych by³y wiêksze i siêga³y ok. 50%. W drzewostanach trze-bie¿y wczesnych stwierdzono wiêksze zró¿nicowanie pracoch³onnoœci w po-równaniu z technologi¹ KOÑ: obliczone wartoœci waha³y siê od 26,50 min/m³ w drzewostanach sosnowych do 68,25 min/m³ w drzewostanach œwierko-wych. Analiza ró¿nicowania siê œrednich wartoœci pracoch³onnoœci pozwoli³a na wyró¿nienie drzewostanów bukowych w kategorii trzebie¿y wczesnych.

Drzewostany sosnowe, w których pracoch³onnoœæ by³a najmniejsza, odbiega³y w najmniejszym stopniu od buczyn (t = –2,18; p = 0,04). Œrednie wartoœci analizowanej cechy wynios³y odpowiednio 26,50 min/m³ oraz 35,10 min/m³. St¹d zdecydowano siê na ³¹czne rozpatrywanie pracoch³onnoœci uzyskanych w drzewostanach So + Bk oraz Jd + Œw (t = 4,00; p = 0,00). Ró¿nice w praco-ch³onnoœciach w wyró¿nionych podobnie jak w przypadku technologii KOÑ drzewostanach sosnowych i bukowych oraz jod³owych i œwierkowych w ka-tegorii trzebie¿y póŸnych siêga³y ok. 50% i by³y statystycznie istotne (t = 4,63;

p = 0,00). Równie¿ w tej technologii obserwowano ró¿nicowanie siê trzebie¿y wczesnych i póŸnych, widoczne w wyraŸnie wy¿szych poziomach praco-ch³onnoœci w m³odszych klasach wieku. Statystycznie istotne ró¿nice (t = 2,85;

p = 0,00) wynios³y ok. 25%, co by³o jednak znacz¹co mniej w porównaniu z technologi¹ KOÑ.

W technologii NIAB pracoch³onnoœci ró¿nicowa³y siê w ramach kategorii pozyskiwania drewna — ró¿nice wynios³y ok. 30% i by³y statystycznie istotne (t = –5,70; p = 0,00). Najmniejsze wartoœci analizowanej cechy odnotowano w trzebie¿ach póŸnych drzewostanów jod³owych — 7,33 min/m³, natomiast najwiêksze w drzewostanach sosnowych podczas trzebie¿y wczesnych — 14,67 min/m³. Ró¿nice w pracoch³onnoœciach pomiêdzy poszczególnymi drzewo-stanami w ramach kategorii trzebie¿y wczesnych oraz póŸnych nie by³y istotne statystycznie. Odnotowano natomiast zró¿nicowanie poziomów

czasoch³onno-œci pomiêdzy kategoriami trzebie¿y wczesnych (13,84 min/m³) oraz póŸnych (9,09 min/m³). Ró¿nice te by³y statystycznie istotne (t = –5,70; p = 0,00).

W obydwu kategoriach najmniejsza pracoch³onnoœæ zosta³a stwierdzona w drzewostanach sosnowych — w kategorii trzebie¿y wczesnych wynios³a ona 41,28 min/m³, natomiast w trzebie¿ach póŸnych 18,85 min/m³. Jednak ró¿nice pomiêdzy drzewostanami by³y nieistotne statystycznie oraz na tyle niewielkie

— ok. 16% w TW i ok. 40% w TP, ¿e w dalszej czêœci opracowania na omawia-nym stanowisku pracy traktowano ³¹cznie wszystkie drzewostany w których przeprowadzono trzebie¿e wczesne i póŸne. Œrednia pracoch³onnoœæ wynios³a dla wszystkich testowanych wariantów 33,20 min/m³.

Poziom pracoch³onnoœci jest jednym z czynników pozwalaj¹cych okreœliæ przydatnoœæ danej technologii do wykonywania okreœlonych zabiegów gospo-darczych. Z tego wzglêdu w dalszej czêœci opracowania zast¹piono okreœlenie pracoch³onnoœæ na proponowany w pracy EST — syntetyczny wskaŸnik Em-pirycznej Sprawnoœci Technologicznej. Równania opisuj¹ce zmiennoœæ praco-ch³onnoœci na analizowanym stanowisku roboczym powinny uwzglêdniaæ

³¹czny wp³yw czynników drzewostanowych (intensywnoœæ trzebie¿y) oraz

Tabela 4 — Table 4 Analiza regresji Analysis of regression TW — trzebie¿ wczesna — early, TP — trzebie¿ póŸna — late, So — sosna — pine, Jd — jod³a — fire, Œw — œwierk — spruce, Bk — buk — common beech

Parametry równania (zmienna/wartoœæ) Parameters of equation (…/ value)

Dok³adnoœæ dopasowania Exactitude of adjustmentTechnologia TechnologyTrzebie¿ Thinning Wyraz wolny ConstantX1X2X3X4X5X6X7 So + Bk = 0Jd + Œw = 1T12wiip TW80,96 –8,16–80,04–1,97R = 0,72; F = 41,74; p = 0,00 So + Bk = 1Jd + Œw = 0T12WsipKOÑ FKS TP47,27 –11,00–11,00–79,173,72R = 0,77; F = 53,72; p = 0,00 TW = 1TP = 0T11 NIAB15,69 15,6915,69–20,13R = 0,80; F = 76,10; p = 0,00 T11T12wiip TW65,59 –96,65-42,46–1,17R = 0,65; F = 39,95; p = 0,00 So + Bk = 1Jd + Œw = 0T11T12Wmip TP43,41 –7,28–70,05–27,48–0,53R = 0,63; F = 25,15; p = 0,00 TW = 1TP = 0T11T12T21T23T24Wsip

Ogó³em Total 20,71 11,98–58,37–30,2448,23–10771,575,54R = 0,74; F = 46,51; p = 0,00

Parameters of equation (variable/value)

elementów struktury dnia roboczego wyra¿onych jako udzia³ procentowy danej kategorii czasu w czasie operacyjnym. Modele regresji wskaŸnika EST przed-stawione w tabeli 4 uwzglêdniaj¹ powy¿sze czynniki oraz zmienne jakoœciowe

— kategorie trzebie¿y wczesnych i póŸnych oraz grupy drzewostanów: sosno-wych i bukososno-wych oraz jod³ososno-wych i œwierkososno-wych.

WskaŸnik EST zosta³ wyra¿ony w postaci kilku funkcji liniowych wielu zmiennych. W zastosowanym garniturze czynników wystêpuj¹ ka¿dorazowo dwie grupy zmiennych. Z jednej strony s¹ to wskaŸniki charakteryzuj¹ce cechy taksacyjne drzewostanu oraz charakter ciêæ, takie jak intensywnoœæ zabiegu pielêgnacyjnego wyra¿ona odsetkiem usuwanej liczby lub mi¹¿szoœci drzewo-stanu oraz mi¹¿szoœæ zrywanego i obrabianego surowca drzewnego. Kolejn¹ grup¹ czynników s¹ udzia³y procentowe wybranych elementów struktury dnia roboczego w czasie operacyjnym. Ich zmiany wynikaj¹ ze zró¿nicowania cech drzewostanów, a poniewa¿ badane czasy s¹ zasadniczo czasami obróbki su-rowca drzewnego, stanowi¹ niejako uzupe³nienie zmiennych wymienionych w pierwszej grupie.

V. DYSKUSJA

Przy analizowaniu zale¿noœci przestrzennych (wiele zmiennych niezale¿nych) najprostsz¹ i najczêœciej rozwa¿an¹ zale¿noœci¹ jest wielomian stopnia pierw-szego wielu zmiennych. Wielomian taki wyra¿ony jest jako suma wyrazu wolnego oraz szeregu sk³adników typu <parametr * zmienna>. Teoria dopaso-wywania wspó³czynników wielomianu zosta³a dok³adnie opracowana, a sama postaæ funkcji wielomianowej jest ³atwa w interpretacji. W warunkach szaco-wania czasoch³onnoœci na stanowiskach pracy w leœnictwie model regresji liniowej jest najczêœciej stosowany przez badaczy (Häberle 1990, Samset 1990, Messingerová 2005, Lukáè i in. 2000, Bibliuk 2004, Ozturk i Senturk 2006).

Czasoch³onnoœæ sumaryczna technologii pozyskiwania drewna, uwzglêdniaj¹-ca ró¿ne stanowiska pracy, mo¿e byæ oszacowana poprzez zsumowanie odpo-wiednich równañ regresji wielokrotnej. Taki sposób postêpowania jest spotyka-ny równie¿ w inspotyka-nych tego typu badaniach (Zeèiæ i Marenèe 2005). Powy¿sza koncepcja, znajduj¹ca swoje odzwierciedlenie w niniejszej pracy, pozwala na elastyczne konstruowanie równañ aproksymuj¹cych pracoch³onnoœæ w ró¿-nych (logiczró¿-nych z punktu widzenia organizacji pracy) wariantach technolo-gicznych.

Oszacowane równania regresji daj¹ mo¿liwoœæ okreœlenia poziomu wydaj-noœci (sprawwydaj-noœci techniczno-technologicznej) na poszczególnych etapach pro-cesu pozyskiwania drewna prowadzonego przy zastosowaniu okreœlonych w pracy technologii. Jednak dla celów praktycznych wygodnie by³oby wprowa-dziæ pewne uogólnienia w postaci oszacowania poziomów EST, w obrêbie których pracoch³onnoœci nie ró¿ni¹ siê istotnie.

W najprostszym wariancie, zak³adaj¹c normalne rozk³ady przedstawionych w pracy zmiennych niezale¿nych, poszukiwane granice mog³yby stanowiæ po

trzy odchylenia standardowe poni¿ej i powy¿ej œredniej badanych czynników.

W efekcie œrednia pracoch³onnoœæ mog³aby byæ przedstawiona w postaci dwukierunkowej tablicy. Dla przyk³adowo obliczonych wartoœci W_iip w „mode-lowych” trzebionych drzewostanach sosnowych bonitacji Ia obliczono wielkoœæ EST na stanowisku pracy PILARZ w punktach okreœlonych poprzez podzia³ opisany powy¿ej (tab. 5). W przyk³adzie tym dla zmiennej T₁₂ (czas okrzesy-wania) uwzglêdniono wartoœci statystyk pozycyjnych obliczone dla danych empirycznych uzyskanych w toku niniejszych badañ.

Ta b e l a 5 — Ta b l e 5 Przyk³adowe tabelaryczne wartoœci EST na stanowisku pracy PILARZ w drzewostanach sosnowych bonitacji Ia okreœlone dla wskaŸnika iloœciowej intensywnoœci pozyskania Wiip

obliczonego na podstawie zmian liczby pni w piêcioletnich okresach wg Szymkiewicza (1971) oraz empirycznych wartoœci czasu okrzesywania T12

Exemplary tabular values of EST at the SAWMAN work station in quality Ia Scots pine stands determined for the index of quantitative harvesting intensity Wiip calculated

on the basis of changes of the number of stems in 5-year periods according to Szymkiewicz (1971) and the empirical values of the debarking time T₁₂

m — œrednia — average; I — odchylenie standardowe — standard deviation

W_iip ® W Shapiro-Wilka = 0,95; p = 0,74; œrednia — average = 25,77; odch. Standardowe — standard deviation = 8,26 T₁₂ ® W Shapiro-Wilka = 0,96; p = 0,08; œrednia — average = 0,31; odch. Standardowe — standard deviation = 0,12

Wiip

T12 0 0,06 0,19 0,31 0,43 0,55 0,67

m – 3I m – 2I m –I m m + I m + 2I m + 3I

0,99 m – 3I 70,83975 66,03717 55,63158 46,02642 36,42126 26,8161 17,21094 9,25 m – 2I 54,52625 49,72367 39,31808 29,71292 20,10776 10,5026 0,89744 17,51 m – I 38,21275 33,41017 23,00458 13,39942 3,79426

25,77 m 21,89925 17,09667 6,69108 34,03 m + I 5,58575 0,78317

Pierwsze analizy wskazuj¹ na mo¿liwoœæ przyjêcia innego jeszcze rozwi¹-zania. W zwi¹zku z tym, ¿e przedstawione równania regresji aproksymuj¹ wartoœæ EST w sposób liniowy (zale¿noœæ proporcjonalna), zmiany tego wskaŸ-nika powinny zostaæ przebadane pod k¹tem okreœlenia charakteru krzywych charakteryzuj¹cych przebieg zmiennoœci poszczególnych wp³ywaj¹cych na niego czynników. Odnalezione w ten sposób punkty przegiêcia funkcji opisuj¹cych poszczególne zmienne mog³yby odzwierciedlaæ granice klas utrudnieñ proce-sów pozyskiwania drewna (zamiast przyjêtych arbitralnie w poprzednim przy-k³adzie wartoœci odchyleñ standardowych).

Uwa¿am, ¿e istnieje mo¿liwoœæ okreœlenia przebiegu zmian przedstawionych w pracy wskaŸników intensywnoœci wykonania trzebie¿y oraz cech

uga³êzie-nia drzew, wp³ywaj¹cych na udzia³ czasu okrzesywauga³êzie-nia, w kolejnych latach rozwoju drzewostanów. Poznanie tych prawid³owoœci umo¿liwi ³atwe skwan-tyfikowanie poziomu pracoch³onnoœci (wskaŸnika EST) w zale¿noœci od wieku drzewostanów. Okreœlenie punktów przegiêcia mo¿na przeprowadziæ w opar-ciu o przedstawione na rycinie 2 przyk³adowe wykresy obrazuj¹ce zmiany wskaŸnika W_iip w zale¿noœci od wieku „modelowych” drzewostanów sosno-wych. Podobnie mo¿na by post¹piæ w przypadku pozosta³ych wskaŸników charakteryzuj¹cych intensywnoœæ trzebie¿y.

Ryc. 2. WskaŸnik iloœciowej intensywnoœci pozyskania wiip dla ró¿nych bonitacji sosny obliczony na podstawie zmian liczby pni w piêcioletnich okresach

wg Szymkiewicza (1971)

Fig. 2. The index of the quantitative harvesting intensity wiip for Scots pine stands of different quality calculated on the basis of changes of the number of stems

in 5-year periods according to Szymkiewicz (1971) 40

35

30

25

20

15

10 9EEF

15 25 35 45 55 65 75 85 Wiek — Age

Bez wnikania w matematyczne ustalenie krzywoliniowej zale¿noœci, intere-suj¹ce na dalszym etapie badañ, dla przedstawionego powy¿ej przyk³adu mo¿na przyj¹æ jako umowne granice klas wiek 30 i 40 lat. W_iip w ich obrêbie

nale¿a-³oby przyj¹æ jako wartoœci œrednie. Otwartym problemem jest koniecznoœæ uwzglêdnienia dodatkowo udzia³u czasu okrzesywania maj¹cego istotny wp³yw na szacowany wskaŸnik EST. Trudnoœæ przy rozwi¹zywaniu tego zagadnienia stanowiæ bêdzie zmiennoœæ czasu okrzesywania, kszta³tuj¹cego siê pod

wp³y-wem wielu czynników, zwi¹zanych z wiekiem drzewostanów, bonitacj¹, prze-prowadzonymi w przesz³oœci zabiegami hodowlanymi itd.

Przedstawione powy¿ej rozwa¿ania, ukierunkowane na okreœlenie opisa-nych zmienopisa-nych (W_iip, W_sip..., T₁₂,...) w „modelowych” drzewostanach ró¿nych gatunków drzew, stanowiæ mog¹ punkt wyjœcia do sporz¹dzenia uproszczo-nych normatywuproszczo-nych tabel czasoch³onnoœci pozyskiwania drewna. Tabele takie, uwzglêdniaj¹ce sprawnoœæ nowoczesnych, stosowanych aktualnie w leœnictwie systemów technologicznych, mog³yby byæ bardzo przydatne dla przedsiêbior-ców leœnych i administracji Pañstwowego Gospodarstwa Leœnego Lasy Pañ-stwowe.

W dokumencie )+6))/4)41)-6518-5641) (Stron 30-42)