Mazowsze i Podlasie (powierzchnia uprawy – 3,87 ha/gosp.) – nadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat uzyskana z 1 ha wynosiáa 854 zá, na jej wysokoĞü

wpáyw miaáy najsáabsze wyniki produkcyjne (19,3 dt/ha) i cenowe (81,66 zá/dt), a w konsekwencji najniĪsze przychody (1576 zá/ha), ich po-ziom determinowaá relatywnie niską nadwyĪkĊ bez dopáat.

Wsparciem dla producentów byáy dopáaty, ich wysokoĞü ogóáem przysáu-gująca do 1 ha grochu pastewnego, Ğrednio w próbie wynosiáa 1274 zá, a w re-gionach rolniczych zawieraáa siĊ w przedziale 1260-1293 zá. Udziaá dopáat w nadwyĪce bezpoĞredniej liczonej áącznie z dopáatami Ğrednio w próbie ba-dawczej wynosiá 44,6%, a w regionach – od 38,5% w gospodarstwach z Pomo-rza i Mazur do 59,6% w jednostkach z Mazowsza i Podlasia. Oznacza to, Īe do 1 zá nadwyĪki bezpoĞredniej uzyskanej z produkcji (czyli bez dopáat) producenci grochu pastewnego Ğrednio w próbie otrzymali 0,80 zá, a w regionach od 0,63 do 1,48 zá. Szczególne znaczenie dopáaty miaáy dla producentów grochu w regionie Mazowsze i Podlasie. NadwyĪka bez dopáat byáa relatywnie niska (854 zá/ha), a przysáugujące dopáaty przewyĪszaáy ją aĪ o 47,5% – tabela 13, wykres 11.

Wykres 11. Wyniki z uprawy grochu pastewnego w 2016 roku

Ğrednio w badanym zbiorze gospodarstw i w wydzielonych regionach rolniczych

2397 2691 2779

_rednio wzbiorze Pomorze iMazury Wielkopolska i_lČsk Mazowsze iPodlasie Maųopolska iPogórze

Dopųatyogóųem

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.

Miarą ekonomicznej efektywnoĞci produkcji grochu byá wskaĨnik opáa-calnoĞü bezpoĞredniej. OcenĊ jego zróĪnicowania w grupach gospodarstw przeprowadzono z wykorzystaniem wybranych miar statystycznych. Ich wyniki przedstawiono w tabeli 14.

Tabela 14. Wybrane statystyki opisowe wskaĨnika opáacalnoĞci bezpoĞredniej uprawy grochu pastewnego w 2016 roku

Pomorze

[proc.] 294,8 399,2 268,1 218,2 329,2

[proc.] 124,9 197,3 125,0 85,5 206,7

[proc.] 324,0 391,8 294,8 288,9 338,2

[proc.] 916,6 1089,8 605,8 905,3 525,9

[proc.] 30,8 33,9 35,0 29,2 24,0

Percentyl 5%

ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie

ĝrednio

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.

Analiza statystyczna wskaĨnika opáacalnoĞci bezpoĞredniej uprawy grochu pastewnego potwierdza wczeĞniejsze spostrzeĪenia, tzn. duĪe róĪnice regionalne.

ĝrednio w próbie badawczej wskaĨnik ten wynosiá 294,8%, a w regionach: od 218,2% w gospodarstwach z Mazowsza i Podlasia do 399,2% w jednostkach z Pomorza i Mazur. DuĪa rozpiĊtoĞü widoczna jest takĪe w poszczególnych re-gionach rolniczych. WĞród gospodarstw poáoĪonych na Mazowszu i Podlasiu wy-stĊpowaáy jednostki, w których uprawa grochu byáa ekonomicznie nieefektywna, Ğwiadczy o tym wartoĞü percentyla 5% (85,5%). Natomiast w regionie Pomorze i Mazury percentyl 95% (1089,8%) wskazuje na wystĊpowanie jednostek, w których wartoĞü produkcji grochu prawie 11-krotnie przekroczyáa wysokoĞü

poniesionych kosztów bezpoĞrednich. NaleĪy dodaü, Īe przedziaá ograniczony przez wartoĞü percentyla 95% i percentyla 5% najwĊĪszy byá w gospodarstwach z Maáopolski i Pogórza – wynosiá 319,2 p.p., Ğwiadczy to o najmniejszym zróĪni-cowaniu opáacalnoĞci bezpoĞredniej uprawy grochu. Potwierdzeniem tego faktu jest równieĪ relatywnie niski wspóáczynnik zmiennoĞci (24,0%).

WskaĨniki sprawnoĞci ekonomicznej uprawy grochu (tabela 15) zastoso-wane w analizie wskazują na przewagĊ regionu Pomorze i Mazury, ich wielko-Ğci – w porównaniu do pozostaáych regionów – byáy najkorzystniejsze. W regio-nie Mazowsze i Podlasie korzystnoĞü produkcji grochu na ogóá byáa najsáabsza (wyjątkiem byá tylko bezpoĞredni koszt jednostki produkcji, który uksztaátowaá siĊ na poziomie Ğrednim).

Porównując wyniki wskaĨników w gospodarstwach z Pomorza i Mazur do uzyskanych w jednostkach z Mazowsza i Podlasia, stwierdzono:

x niĪsze koszty bezpoĞrednie produkcji 1 dt nasion – o 34,8% (tj. o 13,02 zá), x wyĪszą dochodowoĞü produkcji – o 65,0% (tj. o 28,76 zá),

x wyĪszą dochodowoĞü nakáadów pracy – o 190,0% (tj. o 260,13 zá),

x wyĪszą konkurencyjnoĞü kosztową produkcji – 2,5-krotnie (tj. o 51,2 p.p.), x wyĪszą techniczną wydajnoĞü pracy – o 74,2% (tj. o 2,3 dt).

x wyĪszą ekonomiczną wydajnoĞü pracy – o 109,7% (tj. o 277,06 zá).

Tabela 15. WskaĨniki sprawnoĞci ekonomicznej uprawy grochu pastewnego w 2016 roku

Pomorze Wielkopolska Mazowsze Maáopolska i Mazury i ĝląsk i Podlasie i Pogórze

[zá] 32,50 24,40 41,44 37,42 25,31 [zá] 63,29 73,00 69,68 44,24 58,01 [zá] 252,13 397,01 272,25 136,88 207,39

[proc.] 51,3 33,4 59,5 84,6 43,6

[dt] 4,0 5,4 3,9 3,1 3,6

[zá] 381,58 529,70 434,18 252,64 297,87 NadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat na

1 godzinĊ nakáadów pracy ogóáem Udziaá kosztów bezpoĞrednich w nadwyĪce bezpoĞredniej bez dopáat WielkoĞü produkcji na 1 godzinĊ nakáadów pracy ogóáem WartoĞü produkcji na 1 godzinĊ nakáadów pracy ogóáem

Wyszczególnienie

ĝrednio w gosp.

uprawiających groch pastewny

ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie

Koszty bezpoĞrednie na 1 dt nasion grochu pastewnego

NadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat na 1 dt nasion grochu pastewnego

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.

KoĔcząc rozwaĪania dotyczące wyników ekonomicznych z uprawy gro-chu pastewnego, naleĪy stwierdziü, Īe na poziomie nadwyĪki bezpoĞredniej bez dopáat byáa to dziaáalnoĞü dochodowa. WysokoĞü nadwyĪki byáa silnie zróĪnicowana regionalnie, najwyĪszą uzyskali producenci grochu z Pomorza

i Mazur – 2017 zá/ha, a najniĪszą z Mazowsza i Podlasia – 854 zá/ha, róĪnica wynosiáa 1163 zá. WysokoĞü nadwyĪki bez dopáat wykazywaáa silną zaleĪnoĞü od wyników produkcyjno-cenowych grochu, czyli od przychodów. Regionalne poáoĪenie gospodarstw 3,3-krotnie silniej róĪnicowaáo ich poziom aniĪeli koszty bezpoĞrednie. RóĪnica wynikająca z porównania skrajnych wartoĞci, w pierw-szym przypadku wynosiáa 1203 zá, a w drugim 362 zá.

Dopáaty byáy duĪym wsparciem, przysáugujące do uprawy 1 ha grochu zawieraáy siĊ w granicach 1260-1293 zá. Szczególne znaczenie dopáaty miaáy dla producentów grochu z Mazowsza i Podlasia, nadwyĪkĊ uzyskaną z produkcji (854 zá/ha), przewyĪszaáy aĪ o 47,5%. W pewnym stopniu wynika to z faktu, Īe w regionie tym wystĊpowaáy gospodarstwa, w których wartoĞü produkcji tylko czĊĞciowo pokryáa koszty bezpoĞrednie. W przypadku najsáabszych 5% gospo-darstw (percentyl 5%), wskaĨnik opáacalnoĞci nie przekroczyá progu opáacalnoĞci, wynosiá 85,5%. Oznacza to, Īe obserwacje z tych gospodarstw przyjĊáy wartoĞü równą lub mniejszą od wartoĞci percentyla 5%. ĝrednio w regionie wskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej produkcji nasion grochu najniĪszy byá w próbie go-spodarstw z Mazowsza i Podlasia (218,2%), a najwyĪszy w gogo-spodarstwach z Pomorza i Mazur (399,2%). NaleĪy dodaü, Īe inne wskaĨniki sprawnoĞci eko-nomicznej zastosowane w analizie w analogicznej kolejnoĞci lokują te regiony.

ĩywiec wieprzowy. W Polsce wedáug danych GUS, w grudniu 2016 roku liczebnoĞü trzody chlewnej ogóáem wynosiáa 11 107,5 tys. sztuk i w porównaniu z grudniem 2015 roku wzrosáa o 4,9%⁹³. Najbardziej zwiĊkszyáo siĊ pogáowie prosiąt i loch proĞnych. Byá to prawdopodobnie efekt wzrostu opáacalnoĞci chowu trzody chlewnej, wynikającej przede wszystkim ze zwyĪki cen skupu Īywca wie-przowego. W 2016 roku Ğrednio w kraju za 1 kg Īywca rzeĨnego páacono w sku-pie 4,68 zá, natomiast w ukáadzie województw ceny skupu wynosiáy od 4,51 zá/kg w województwie maáopolskim do 4,83 zá/kg w zachodniopomorskim⁹⁴.

Oceniając wysokoĞü cen Īywca wieprzowego w regionach rolniczych, najwiĊksze róĪnice miĊdzy ceną maksymalną a minimalną odnotowano w re-gionie Pomorze i Mazury (6,4%), a najmniejsze w rere-gionie Wielkopolska i ĝląsk (1,9%). W regionie Mazowsze i Podlasie oraz Maáopolska i Pogórze róĪ-nice w cenach byáy jednakowe (3,1%) – wykres 12.

Biorąc pod uwagĊ niemaáe znaczenie chowu tuczników w Polsce, ocenie poddano opáacalnoĞü produkcji Īywca w 2016 roku. Dane Ĩródáowe zgromadzono w rozmieszczonych na terenie caáego kraju 120 indywidualnych gospodarstwach rolnych, w których prowadzono tucz trzody chlewnej. Rachunek ekonomiczny



93 Pogáowie ĞwiĔ wedáug stanu w grudniu 2016 roku, GUS, Warszawa 2017.

94 Skup i ceny produktów rolnych w 2016 r., GUS, Warszawa 2017.

poprowadzono do pierwszej kategorii dochodowej, którą jest nadwyĪka bezpo-Ğrednia. Wyniki produkcyjne i ekonomiczne Īywca wieprzowego przedstawiono Ğrednio w objĊtej badaniami próbie gospodarstw, jak i w gospodarstwach pogru-powanych wedáug poáoĪenia w czterech regionach rolniczych Polski.

Wykres 12. Cena skupu Īywca wieprzowego (zá/kg) w 2016 roku, Ğrednio w kraju oraz w poszczególnych województwach

4,53

4,30 4,40 4,50 4,60 4,70 4,80 4,90 podkarpackie

Wielkopolska i_lČskMazowsze iPodlasiePomorze iMazuryMaųopolska iPogórze

ħródáo: opracowano na podstawie: Skup i ceny produktów rolnych w 2016 r., GUS, Warszawa 2017.

NaleĪy dodaü, Īe standardowo zgodnie z obowiązującym ustawodaw-stwem, producentom Īywca wieprzowego nie przysáuguje wsparcie w postaci dopáat⁹⁵. W związku z tym okreĞlenie „nadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat” oraz

„nadwyĪka bezpoĞrednia” uznano w tym przypadku za toĪsame.



95 Warto jednak mieü na uwadze, Īe rolnikom prowadzącym w 2016 roku chów ĞwiĔ, mogáa zostaü przyznana nadzwyczajna pomoc dostosowawcza: 1) dla producentów ĞwiĔ, ze strefy objĊtej restrykcjami z tytuáu ASF, w formie refundacji kosztów zakupu bydáa hodowlanego miĊsnego; 2) dla producentów ĞwiĔ w formie refundacji kosztów zakupu ĞwiĔ hodowlanych; 3) dla producentów ĞwiĔ na wyrównanie ceny sprzedaĪy, w strefie objĊtej restrykcjami z tytuáu ASF. Ponadto producenci ĞwiĔ mogli otrzymaü pomoc w ramach nadzwyczajnych Ğrodków wspierania rynku wieprzowiny w Polsce.

Dopáaty mogli otrzymaü równieĪ hodowcy ĞwiĔ ras rodzimych (rasy puáawskiej, záotnickiej biaáej i záotnickiej pstrej) – w ramach „Dziaáania rolno-Ğrodowiskowo-klimatycznego” PROW 2014-2020, pakiet 7. „Zachowanie zagroĪonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie” – patrz http://www.arr.gov.pl; http://www.arimr.gov.pl; http://www.minrol.gov.pl;

http://strefa.agro.pl/rasy-W 2016 roku w przyjĊtym do badaĔ zbiorze gospodarstw Ğrednio na go-spodarstwo produkcja brutto Īywca wieprzowego wynosiáa 451,5 dt, przy czym przyrost stanowiá 56,2% tej produkcji (253,7 dt). ĝrednioroczna cena sprzedaĪy Īywca wieprzowego w tych gospodarstwach wynosiáa 4,66 zá/kg i byáa nie-znacznie niĪsza (o 0,4%) od ceny jego skupu w kraju (4,68 zá/kg) – tabela 16.

W regionach najwiĊkszą produkcjĊ brutto Īywca wieprzowego odnotowa-no w próbie gospodarstw z Maáopolski i Pogórza – 608,6 dt/gosp., a najmniejszą z Pomorza i Mazur – 285,2 dt/gosp. (róĪnica wynosiáa 323,4 dt). W gospodar-stwach z pozostaáych regionów, tj. z Wielkopolski i ĝląska oraz Mazowsza i Podlasia, produkcja brutto Īywca wieprzowego wynosiáa odpowiednio 461,6 i 533,1 dt/gosp. Pomimo róĪnej produkcji brutto, udziaá w niej przyrostu Īywca byá podobny, zawieraá siĊ w granicach 51,9-57,5%.

Analizując sytuacjĊ cenową Īywca wieprzowego, stwierdzono, Īe naj-wyĪszą cenĊ za 1 kg (4,85 zá) uzyskali producenci w regionie Maáopolska i Po-górze, byáa ona o 3,6% wyĪsza od Ğredniej ceny skupu Īywca w kraju (4,68 zá/kg). Natomiast po najniĪszej cenie (4,60 zá/kg) Īywiec sprzedawano w regionie Wielkopolska i ĝląsk, o 1,7% niĪszej od ceny skupu podanej przez GUS. MoĪna przypuszczaü, Īe wysokoĞü cen ma związek z rozmiarem produk-cji Īywca, wiĊksza produkcja mogáa byü atutem w negocjacjach cenowych z za-káadami przetwórczymi. KolejnoĞü regionów uporządkowanych pod wzglĊdem przychodów ze 100 kg Īywca oraz uzyskanej nadwyĪki bezpoĞredniej byáa róĪ-na. W ten sposób uwidoczniá siĊ wpáyw kosztów bezpoĞrednich na wyniki. Ich poziom liczony na 100 kg Īywca brutto zawieraá siĊ w granicach od 410 zá w gospodarstwach z Mazowsza i Podlasia do 494 zá w regionie Maáopolska i Pogórze. ĝrednio w próbie badawczej nadwyĪka bezpoĞrednia z produkcji Īywca wieprzowego zostaáa zrealizowana. Jej poziom byá jednak niewysoki, wynosiáa 43 zá/100 kg Īywca. W trzech regionach rolniczych, tj. Pomorze i Ma-zury, Wielkopolska i ĝląsk oraz Mazowsze i Podlasie, zostaáa równieĪ zrealizo-wana. Tylko w regionie Maáopolska i Pogórze nadwyĪka bezpoĞrednia byáa wartoĞcią ujemną, co oznacza, Īe produkcja Īywca generowaáa straty.



rodzime-zwierzat-gospodarskich. Producenci ĞwiĔ musieli jednak speániü specjalne, ĞciĞle wyznaczone wymogi. Nie moĪna zatem tych páatnoĞci uznaü za „standardowo” przysáugujące do produkcji Īywca wieprzowego.

Liczba badanych gospodarstw Powierzchnia uĪytków rolnych[ha] Powierzchnia gruntów ornych[ha] WskaĨnik bonitacji gruntów ornych[pkt] Produkcja Īywca netto (przyrost)[dt/gosp.] Produkcja Īywca bruttoa [dt/gosp.] Upadki tuczników w gospodarstwie[proc.] ĝrednia waga padáych tuczników[kg/szt.] ĝrednia waga sprzedawanych tuczników[kg/szt.] ĝrednioroczna cena sprzedaĪy Īywca[zá/kg] IloĞü[zá]IloĞü[zá]IloĞü [zá]IloĞü [zá]IloĞü [zá] WARTOĝû PRODUKCJI OGÓàEM x465,59x471,96x459,51x463,21x485,23 z tego:Īywiec wieprzowy[szt.]0,88465,590,88471,960,88459,510,85463,210,96485,23 KOSZTY BEZPOĝREDNIE OGÓàEMx422,90x415,97x416,74x409,58x493,92 Wymiana stada[szt.]0,88268,770,88257,620,88248,250,85272,070,96347,26 z tego:warchlaki[szt.]0,85259,100,88257,620,80224,090,85272,070,96347,26 tuczniki[szt.]0,039,670,000,000,0824,160,000,000,000,00 Pasze pochodzące z zewnątrz gospodarstwa z tego:pasze treĞciwe koncentraty biaákowe mieszanki peánoporcjowe i uzupeániające ziarna i Ğruty ze zbóĪ Ğruty poekstrakcyjne, makuchy pozostaáe pasze treĞciwe dodatki mineralne i paszowe mleko i przetwory mleczne pasze objĊtoĞciowe (suche, soczyste i páynne)

Na 100 kg Īywca brutto 94,07 30,53 20,74 26,56 13,19 3,05 4,03 -

-94,41104,8193,57

33,40 40,47 253,66 451,46 0,6 82,3 114,8 4,66 98,10

29473410 37,4037,9334,2033,93

Tabela 16. Produkcja, nakáady, koszty i nadwyĪka bezpoĞrednia uzyskana w 2016 roku z produkcji Īywca wieprzowego Ğrednio w próbie badawczej i w ujĊciu regionalnym (dane rzeczywiste) ĝrednio w gospodarstwach produkujących Īywiec wieprzowy 120 36,41

ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie Pomorze i MazuryWielkopolska i ĝląskMazowsze i PodlasieMaáopolska i PogórzeWyszczególnienie 163,25258,07306,33316,07 285,15461,62533,08608,56

33,2134,5432,2532,50 36,0843,1444,2127,55 113,5113,9119,4107,3 4,724,604,634,85

0,50,50,80,3 83,779,483,486,0 92,68 92,78103,0089,1278,74 28,5132,9814,9135,71

z tego:42,7434,8224,7315,96 8,9615,3039,280,89 3,382,374,740,00 1,631,814,4513,94

9,2217,535,4526,18 ---- ----

----Pasze wáasne z produktów towarowych z tego:pasze treĞciwe ziarna i Ğruty ze zbóĪ nasiona i Ğruty ze strączkowych pozostaáe nasiona paszowe i Ğruty ziemniaki mleko krowie Pozostaáe koszty bezpoĞrednie z tego:czynsze za uĪytkowanie powierzchni paszowej ubezpieczenie zwierząt lekarstwa, Ğrodki i usáugi weterynaryjne koszty specjalistyczne NADWYĩKA BEZPOĝREDNIA BEZ DOPàAT Dopáaty NADWYĩKA BEZPOĝREDNIA Nakáady pracy ogóáem[godz.] w tym:nakáady pracy wáasnej[godz.] a Przyrost + waga zwierząt z zakupu. [-] - oznacza, Īe dane zjawisko nie wystąpiáo. [x] - oznacza, Īe wykonanie obliczeĔ nie byáo uzasadnione. ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ prowadzonych w ramach systemu AGROKOSZTY.

2,2 2,1

0,04 5,67 0,03 - 4,69 0,96 42,70 - 42,70

Wyszczególnienieĝrednio w gospodarstwach produkujących Īywiec wieprzowy ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie Pomorze i MazuryWielkopolska i ĝląskMazowsze i PodlasieMaáopolska i Pogórze 60,8155,9139,6848,19 60,0655,9139,6747,40

cd. Tabela 16 50,36 50,15 0,721,67-0,34 0,75-0,010,45

z tego:57,2953,8138,6645,73 2,040,431,011,3348,36 0,97 0,82 0,17 ---0,24 ----

----0,35 3,137,784,265,79 55,9942,7753,64-8,69 -

-2,956,403,494,49 0,181,380,771,05 2,92,21,71,3

55,9942,7753,64-8,69 3,12,41,71,5

KolejnoĞü regionów pod wzglĊdem wysokoĞci nadwyĪki bezpoĞredniej liczonej na 100 kg Īywca wieprzowego brutto – którą przyjĊto za miarĊ oceny wy-ników ekonomicznych – byáa nastĊpująca (tabela 16):

1. Pomorze i Mazury (produkcja Īywca brutto 285,2 dt/gosp.) – nadwyĪka bez-poĞrednia wynosiáa 56 zá/100 kg, zarówno pod wzglĊdem przychodów (472 zá), jak i kosztów bezpoĞrednich (416 zá) region ten zająá drugą pozycjĊ. Jednak ich wzajemny ukáad, ale takĪe wyniki w pozostaáych regionach spowodowaáy, Īe region ten – pod wzglĊdem uzyskanej nadwyĪki bezpoĞredniej – uplasowaá siĊ na miejscu pierwszym.

2. Mazowsze i Podlasie (produkcja Īywca brutto 533,1 dt/gosp.) – nadwyĪka bez-poĞrednia wynosiáa 54/100 kg zá, pomimo niewysokich przychodów (463 zá) zadecydowaáy o tym najniĪsze – w odniesieniu do pozostaáych regionów – koszty bezpoĞrednie (410 zá).

3. Wielkopolska i ĝląsk (produkcja Īywca brutto 461,6 dt/gosp.) – nadwyĪka