Wielkopolska i ĝląsk (produkcja Īywca brutto 461,6 dt/gosp.) – nadwyĪka bezpoĞrednia wynosiáa 43 zá/100 kg, czynnikiem determinującym byáy

najniĪ-sze przychody (460 zá), ale czynnikiem który stymulowaá wysokoĞü nadwyĪki byáy umiarkowanie wysokie koszty bezpoĞrednie (417 zá); w efekcie region ten z pozycji czwartej pod wzglĊdem przychodów przesunąá siĊ na pozycjĊ trzecią pod wzglĊdem nadwyĪki bezpoĞredniej.

4. Maáopolska i Pogórze (produkcja Īywca brutto 608,6 dt/gosp.) – nadwyĪka bezpoĞrednia byáa wartoĞcią ujemną, wynosiáa -9 zá/100 kg, pomimo najwyĪ-szych przychodów (485 zá), decydujący wpáyw na wysokoĞü nadwyĪki bezpo-Ğredniej miaáy najwyĪsze koszty bezpoĞrednie (494 zá).

Analiza wykazaáa, Īe regionalne poáoĪenie gospodarstw z próby badawczej wyraĨnie sáabiej róĪnicowaáo przychody ze 100 kg Īywca wieprzowego niĪ koszty bezpoĞrednie poniesione na jego produkcjĊ. W pierwszym przypadku róĪnica miĊ-dzy najwyĪszym a najniĪszym poziomem wynosiáa 26 zá (5,6%), a w drugim 84 zá (20,6%). Jeszcze wiĊksze rozbieĪnoĞci moĪna zaobserwowaü porównując miĊdzy regionami niektóre skáadniki kosztów bezpoĞrednich. Dla przykáadu, róĪnica miĊ-dzy najwyĪszym (347 zá w regionie Maáopolska i Pogórze) a najniĪszym (248 zá w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska) kosztem wymiany stada wynosiáa 99 zá (tj. 39,9%). NaleĪy teĪ wspomnieü o róĪnicy w koszcie pasz. NajwyĪszy koszt pasz (obcych i wáasnych áącznie) odnotowano w regionie Wielkopolska i ĝląsk (161 zá), a najniĪszy – na Mazowszu i Podlasiu (133 zá), róĪnica wynikająca z ich porównania wynosiáa 28 zá (tj. 20,6%) – tabela 16. Warto równieĪ zwróciü uwagĊ na koszt pasz zuĪytych na 100 kg przyrostu Īywca wieprzowego.

Liczba badanych gospodarstw Produkcja Īywca netto (przyrost)[dt/gosp.] Produkcja Īywca bruttoa [dt/gosp.] IloĞüKoszt [zá]IloĞüKoszt [zá]IloĞüKoszt [zá]IloĞüKoszt [zá]IloĞüKoszt [zá] Pasze pochodzące z zewnątrz gospodarstwax174,59x164,91x187,47x162,83x178,44 z tego:pasze treĞciwe[dt]1,71167,431,63162,061,89184,241,52155,091,73151,60 koncentraty biaákowe 0,2354,340,3474,660,2662,280,1843,040,1430,72 mieszanki peánoporcjowe i uzupeániające 0,3736,910,1615,660,2627,370,7068,360,021,72 ziarna i Ğruty ze zbóĪ0,8747,280,9249,801,0759,000,4925,951,2568,75 Ğruty poekstrakcyjne, makuchy0,1623,480,1016,100,2231,350,069,480,3250,40 pozostaáe pasze treĞciwe0,085,420,115,840,084,230,098,260,000,00 dodatki mineralne i paszowe[kg]1,877,170,742,861,233,231,657,746,7226,84 mleko i przetwory mleczne[kg]---------- pasze objĊtoĞciowe (suche, soczyste i páynne)[dt]---------- Pasze wáasne z produktów towarowychx89,63x106,21x100,01x69,05x92,79 z tego:pasze treĞciwe[dt]1,5589,261,85104,901,72100,011,1969,031,5891,26 ziarna i Ğruty ze zbóĪ1,5086,081,79100,071,6596,241,1867,271,5488,05 nasiona i Ğruty ze strączkowych0,021,730,043,570,010,780,011,760,032,56 pozostaáe nasiona paszowe i Ğruty0,031,450,021,260,062,990,000,000,010,65 ziemniaki0,010,300,021,31--0,000,020,020,87 mleko krowie[litr]0,070,07------0,660,66 Pasze wáasne z produktów nietowarowych[dt]---------- Produkty uboczne wáasne[dt]---------- a Przyrost + waga zwierząt z zakupu. [-] - oznacza, Īe dane zjawisko nie wystąpiáo. [x] - oznacza, Īe wykonanie obliczeĔ nie byáo uzasadnione. ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ prowadzonych w ramach systemu AGROKOSZTY.

258,07 451,46 Na 100 kg przyrostu

306,33316,07 z tego:

285,15461,62533,08608,56 z tego:

Tabela 17. ZuĪycie pasz i koszt poniesiony na produkcjĊ Īywca wieprzowego w 2016 roku Ğrednio w próbie badawczej i w ujĊciu regionalnym (dane rzeczywiste) 120 253,66 Wyszczególnienieĝrednio w gospodarstwach produkujących Īywiec wieprzowy

ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie Pomorze i MazuryWielkopolska i ĝląskMazowsze i PodlasieMaáopolska i Pogórze 29473410 163,25

ĝrednio w próbie badawczej áączny koszt pasz (obcych i wáasnych) wy-nosiá 264 zá, najwyĪszy jego poziom (288 zá) stwierdzono w regionie Wielko-polska i ĝląsk, a najniĪszy (232 zá) – na Mazowszu i Podlasiu, róĪnica miĊdzy tymi regionami byáa 1,2-krotna (tabela 17). RóĪnica ta przynajmniej czĊĞciowo odzwierciedlaáa umiejĊtnoĞci rolników z badanych gospodarstw w zakresie efektywnoĞci Īywienia tuczników.

Badania wykazaáy, Īe w 2016 roku Ğrednio w próbie badawczej 52,5%

pasz treĞciwych – zuĪytych na 100 kg przyrostu Īywca – pochodziáo spoza go-spodarstwa, a 47,5% – z produkcji wáasnej. DuĪą czĊĞü tych pasz stanowiáo ziarno i Ğruta ze zbóĪ: 26,6% – w przypadku pasz obcych, a 96,9% – w przy-padku pasz gospodarskich. Warto teĪ zauwaĪyü, Īe jednostki z Maáopolski i Pogórza, w których produkcja Īywca wieprzowego juĪ na poziomie nadwyĪki bezpoĞredniej przynosiáa straty, cechowaáy siĊ najwiĊkszym udziaáem – w strukturze zuĪycia pasz treĞciwych obcych – ziarna i Ğrut ze zbóĪ. Udziaá ten wynosiá 37,9% i byá 2,1-krotnie wiĊkszy niĪ w regionie Mazowsze i Podla-sie, gdzie byá najmniejszy (18,1%) – tabela 18.

Tabela 18. Struktura zuĪycia pasz treĞciwych w 2016 roku (w przeliczeniu na 100 kg Īywca wieprzowego netto)

Pomorze

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

z tego: 52,5 46,9 52,4 56,0 52,3

z tego: koncentraty i mieszanki 18,5 14,6 14,5 32,3 4,6

ziarna i Ğruty ze zbóĪ 26,6 26,4 29,7 18,1 37,9

Ğruty poekstrakcyjne, makuchy 4,9 2,8 6,1 2,4 9,8

pozostaáe pasze treĞciwe 2,5 3,1 2,1 3,2 0,0

47,5 53,1 47,6 44,0 47,7

w tym: ziarna i Ğruty ze zbóĪ 96,9 96,8 96,2 99,2 97,4

ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie

Pasze treĞciwe ogóáem [proc.]

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.

UmiejĊtnoĞci rolników w prowadzeniu produkcji Īywca wieprzowego oraz ekonomiczne efekty ich dziaáaĔ moĪna równieĪ oceniaü przy wykorzysta-niu wskaĨnika opáacalnoĞci bezpoĞredniej. ĝrednio w próbie badawczej, jak i w gospodarstwach z trzech wydzielonych regionów rolniczych (Pomorze i Ma-zury, Wielkopolska i ĝląsk oraz Mazowsze i Podlasie) produkcja Īywca wie-przowego byáa maáo opáacalna, a w regionie Maáopolska i Pogórze – nieopáacal-na. W trzech – wspomnianych powyĪej – regionach, wskaĨnik opáacalnoĞci bez-poĞredniej przekroczyá granicĊ opáacalnoĞci, ale byá doĞü niski, zawieraá siĊ w przedziale 110,3-113,5%. Ponadto wielkoĞü percentyla 5% wynosząca

w tych regionach od 56,7 do 65,7% Ğwiadczy, Īe w wydzielonych grupach go-spodarstw znajdowaáy siĊ jednostki, w których produkcja Īywca byáa nieopáa-calna. Natomiast wielkoĞü percentyla 95% wynosząca od 107,9 do 116,5%

informuje, Īe w grupach tych wystĊpowaáy teĪ gospodarstwa, w których opáa-calnoĞü produkcji byáa wyraĨnie wyĪsza niĪ Ğrednio w regionie.

W gospodarstwach zlokalizowanych w regionie Maáopolska i Pogórze Ğredni wskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej produkcji Īywca wieprzowego wy-nosiá 98,2%, co – jak juĪ wspomniano – oznacza, Īe produkcja byáa nieopáacal-na. Analiza danych z poszczególnych gospodarstw rozpatrywanej grupy wyka-zaáa jednak, Īe w wiĊkszoĞci z nich (70,0%) produkcja Īywca na poziomie nad-wyĪki bezpoĞredniej byáa opáacalna, tzn. wartoĞü produkcji w peáni pokryáa koszty bezpoĞrednie – tabela 19.

Tabela 19. Wybrane statystyki opisowe wskaĨnika opáacalnoĞci bezpoĞredniej produkcji Īywca wieprzowego w 2016 roku

Pomorze

[proc.] 110,1 113,5 110,3 113,1 98,2

[proc.] 59,1 56,7 60,9 65,7 55,9

[proc.] 80,3 77,9 77,7 84,0 79,0

[proc.] 114,1 115,7 107,9 116,5 96,5

[proc.] 14,1 11,9 16,8 11,9 11,5

Percentyl 5%

ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie

ĝrednio

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.

Celem pokazania wyników Īywca wieprzowego w szerszym aspekcie w tabeli 20 przedstawiono wyniki wskaĨników sprawnoĞci ekonomicznej.

Potwierdzają one wczeĞniejsze spostrzeĪenia. W 2016 roku sytuacja ekono-miczna produkcji Īywca wieprzowego nie byáa dobra, chociaĪ w trzech wy-dzielonych wedáug poáoĪenia regionalnego grupach gospodarstw nadwyĪka bezpoĞrednia zostaáa zrealizowana, a wskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej przekroczyá próg opáacalnoĞci.

Tabela 20. WskaĨniki sprawnoĞci ekonomicznej produkcji Īywca wieprzowego w 2016 roku

Pomorze Wielkopolska Mazowsze Maáopolska i Mazury i ĝląsk i Podlasie i Pogórze 9,90 7,43 9,74 7,64 x 0,91 0,88 0,91 0,88 1,02 [zá] 19,38 17,86 17,57 30,65 x [zá] 211,38 150,57 188,71 264,70 333,30 Relacja jednostkowego kosztu

bezpoĞredniego do ceny 1 kg Īywca NadwyĪka bezpoĞrednia na 1 godzinĊ nakáadów pracy ogóáem

WartoĞü produkcji na 1 godzinĊ nakáadów pracy ogóáem

Wyszczególnienie

ĝrednio w gosp.

produkujących Īywiec wieprzowy

ĝrednio w wybranych gospodarstwach w regionie

Relacja kosztów bezpoĞrednich do nadwyĪki bezpoĞredniej

[x] – oznacza, Īe wykonanie obliczeĔ nie byáo uzasadnione.

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.

Z obliczeĔ wynika, Īe we wszystkich grupach gospodarstw relacja jednost-kowego kosztu bezpoĞredniego do ceny sprzedaĪy Īywca byáa bardzo wysoka.

NajniĪsza, czyli relatywnie najkorzystniejsza (0,88), wystąpiáa w regionie Pomo-rze i Mazury oraz Mazowsze i Podlasie, a najwyĪsza (1,02) w gospodarstwach z Maáopolski i Pogórza (oznacza to, Īe w pierwszym przypadku koszty bezpo-Ğrednie w cenie sprzedaĪy Īywca stanowiáy 88%, a w drugim o 2% ją przewyĪ-szaáy). Relacja kosztów do nadwyĪki bezpoĞredniej równieĪ byáa wysoka. Spo-Ğród regionów, w których nadwyĪka bezpoĞrednia zostaáa zrealizowana, najko-rzystniejszy wynik tej relacji charakteryzowaá produkcjĊ Īywca w regionie Pomo-rze i Mazury (7,43), a najsáabszy (9,74) w Wielkopolsce i ĝląsku. W gospodar-stwach poáoĪonych w regionie Maáopolska i Pogórze nadwyĪka bezpoĞrednia przypadająca na 100 kg Īywca wieprzowego byáa wartoĞcią ujemną (-8,69 zá), dlatego wynik wspomnianej relacji nie zostaá podany. JednakĪe gospodarstwa te wyróĪniáy siĊ najwyĪszą wartoĞcią produkcji oraz najmniejszymi nakáadami pra-cy, w rezultacie ekonomiczna wydajnoĞü pracy byáa najkorzystniejsza.

Podsumowując, naleĪy stwierdziü, Īe nadwyĪka bezpoĞrednia z produkcji Īywca wieprzowego zostaáa zrealizowana w trzech spoĞród czterech wyodrĊb-nionych regionów rolniczych. Najlepsze wyniki uzyskali producenci Īywca w regionie Pomorze i Mazury, nadwyĪka przypadająca na 100 kg Īywca brutto wynosiáa 56 zá. TrochĊ sáabsze wyniki uzyskali producenci wieprzowiny z Ma-zowsza i Podlasia oraz z Wielkopolski i ĝląska – nadwyĪka wynosiáa odpo-wiednio 54 i 43 zá/100 kg Īywca. Natomiast w regionie Maáopolska i Pogórze, juĪ na poziomie nadwyĪki bezpoĞredniej (-9 zá/100 kg) produkcja Īywca przy-niosáa straty. WskaĨnik opáacalnoĞci bezpoĞredniej w tym regionie wynosiá 98,2%, podczas gdy w pozostaáych zawieraá siĊ w granicach 110,3-113,5%.

WĞród kosztów bezpoĞrednich produkcji Īywca wieprzowego znaczącą po-zycją byá koszt wymiany stada oraz koszt pasz. Ich poziom determinowaá wyso-koĞü kosztów bezpoĞrednich ogóáem. Regionalne zróĪnicowanie kosztu zwierząt wchodzących do stada byáo 3,6-krotnie wiĊksze niĪ kosztu pasz (áącznie obcych i wáasnych). W dawce Īywieniowej zwierząt zdecydowaną wiĊkszoĞü stanowiáy pasze treĞciwe. ZróĪnicowanie kosztu pasz byáo konsekwencją róĪnej ich struktu-ry rodzajowej w dawce Īywieniowej oraz zuĪycia na 100 kg przyrostu Īywca.

Z obliczeĔ wynika, Īe w gospodarstwach poáoĪonych w regionie Mazow-sze i Podlasie zuĪycie pasz treĞciwych na 100 kg przyrostu Īywca byáo mniejsze – wynosiáo 2,71 dt, podczas gdy w regionie Wielkopolska i ĝląsk naj-wiĊksze – 3,61 dt. Wyniki te są potwierdzeniem, Īe techniczna efektywnoĞü produkcji ma wpáyw na efektywnoĞü ekonomiczną.

ZboĪa w gospodarstwach ekologicznych. W certyfikowanych gospodar-stwach ekologicznych stosowane są zasady rolnictwa ekologicznego⁹⁶. W przy-padku produkcji roĞlinnej waĪne są zalecenia dotyczące uprawy gleby – ograni-cza siĊ ona do niezbĊdnego minimum i powinna sáuĪyü podwyĪszaniu ĪyznoĞci.

Ogólne zasady uprawy obejmują zabiegi, takie jak: páytkie odwracanie i gáĊbokie spulchnianie, agregatownie narzĊdzi w celu ograniczenia liczby przejazdów oraz maksymalne skrócenie czasu, w którym gleba pozostaje bez okrywy roĞlinnej⁹⁷. W gospodarstwie ekologicznym waĪny jest páodozmian o kilkuletniej rotacji z udziaáem roĞlin motylkowych w plonie gáównym oraz uwzglĊdniający stosowa-nie wsiewek i miĊdzyplonów chroniących glebĊ przed erozją. WáaĞciwie zapla-nowany páodozmian pozwala na utrzymanie odpowiedniej zawartoĞci próchnicy oraz ĪyznoĞci gleby, zapobiega nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników oraz ogranicza niekontrolowany rozwój chwastów. Warto wspomnieü, Īe w go-spodarstwie ekologicznym niedozwolone jest stosowanie jakichkolwiek herbicy-dów. W przypadku zagroĪenia upraw moĪna zastosowaü Ğrodki ochrony roĞlin zawierające wyáącznie substancje biologicznie czynne, mikroorganizmy oraz or-ganizmy Īywe⁹⁸. Odchwaszczanie wykonuje siĊ tylko mechanicznie przy uĪyciu bron, obsypników, pielników i narzĊdzi rĊcznych. Ograniczanie zachwaszczenia upraw w gospodarstwie ekologicznym realizowane jest poprzez dziaáania zapo-biegawcze, takie jak: wáaĞciwy páodozmian, kompostowanie materiaáów ogrodni-czych, odpowiedni dobór odmian roĞlin uprawnych, uprawa miĊdzyplonów



96 Podstawowe akty prawne dotyczące rolnictwa ekologicznego to: Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych oraz Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym.

97 Zasady ekologicznej uprawy roĞlin; www.forumrolnictwaekologicznego.pl/index.php?option=com_

content&view=article&id=100&Itemid=103 [dostĊp: 8.09.2017].

98 Wykaz Ğrodków ochrony roĞlin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym zamieszczony jest na stronie internetowej Instytutu Ochrony RoĞlin – PIB w Poznaniu.

(ozimych, Ğcierniskowych) i Ğródplonów (wsiewek), oczyszczanie materiaáu siewnego, przedsiewna uprawa roli, zabiegi Ğcióákowania i mulczowania.

Kolejnym elementem produkcji roĞlinnej w gospodarstwie ekologicznym jest nawoĪenie. Jego stosowanie ma na celu utrzymanie lub podwyĪszenie ĪyznoĞci i biologicznej aktywnoĞci gleby oraz stworzenie optymalnych warun-ków do rozwoju roĞlin. Podstawowe nawozy, które moĪna stosowaü w gospodar-stwie ekologicznym to: obornik, kompost, gnojówka oraz nawozy zielone. Jako uzupeánienie nawoĪenia moĪna stosowaü nawozy mineralne (w formie mielonych skaá, takie jak: bazalt, bentonit, gips, kizeryt, dolomit), wapno magnezowe i wĊ-glanowe, kredĊ nawozową, nawozy potasowe (kainit, kalimagnezja, siarczan po-tasu), skaáy fosforytowe, popióá drzewny, odpady z wáasnego gospodarstwa, ma-kuchy, korĊ drzewną, humus, muá i osady z naturalnych zbiorników wodnych⁹⁹. Natomiast wĞród nawozów niedozwolonych są miĊdzy innymi: syntetyczne na-wozy azotowe, guano, nana-wozy przemysáowe, nana-wozy o spowolnionym dziaáaniu oraz produkowane przemysáowo nawozy organiczno-mineralne i inne.

W roĞlinnej produkcji ekologicznej waĪna jest jakoĞü materiaáu siewnego, powinien on pochodziü z wáasnego gospodarstwa lub z innej uprawy ekologicz-nej. Preferowane są odmiany genetycznie ustalone o duĪej odpornoĞci na choro-by i szkodniki. CzĊsto wykorzystywane są formy lokalne roĞlin, których odpor-noĞü i konkurencyjodpor-noĞü wobec chwastów uksztaátowaáa siĊ w ciągu wielu lat uprawy w danym regionie. Niedozwolona jest uprawa roĞlin genetycznie mody-fikowanych. Niedopuszczalne jest równieĪ zaprawianie materiaáu siewnego Ğrodkami syntetycznymi, dozwolone są tylko naturalne substancje, np.: prepara-ty biodynamiczne, wyciągi kompostowe, ekstrakprepara-ty roĞlinne. Niedozwolone jest takĪe stosowanie substancji syntetycznych o charakterze hormonów roĞlinnych, takich jak: antywylegacze, substancje stymulujące rozkrzewianie czy przyspie-szające lub opóĨniające dojrzewanie.

Wedáug danych statystycznych w Polsce w ostatnich latach zmniejszyáa siĊ powierzchnia uĪytków rolnych z produkcją ekologiczną. Ujmując áącznie powierzchniĊ uĪytków w gospodarstwach certyfikowanych i w okresie konwer-sji w 2013 roku byáo to 670,0 tys. ha, podczas gdy w 2016 roku nastąpiá spadek do 536,6 tys. ha – wykres 13.



99 Wykaz nawozów i Ğrodków poprawiających wáaĞciwoĞci gleby zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym znajduje siĊ na stronie internetowej Instytutu Uprawy NawoĪenia i Glebo-znawstwa – PIB w Puáawach.

Wykres 13. Powierzchnia uĪytków rolnych z produkcja ekologiczną (w tys. ha) w Polsce w latach 2004-2016

83,7

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

tys.ha

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Pol-sce w latach 2013-2014, GIJHAR-S, Warszawa 2015; Powierzchnia ekologicznych uĪytków rolnych w Polsce, wg stanu na 31 grudnia 2015 r., GIJHAR-S, Warszawa 2016; Powierzch-nia ekologicznych uĪytków rolnych w Polsce, wg stanu na 31 grudPowierzch-nia 2016 r., GIJHAR-S, Warszawa 2017.

Wedáug opinii Ğrodowiska producentów ekologicznych zmniejszenie area-áu byáo wynikiem zmian w systemie dopáat do rolnictwa ekologicznego, które nakáadają koniecznoĞü wytwarzania produktów ekologicznych na rynek, co wymaga wiĊkszego zaangaĪowania ze strony rolników¹⁰⁰.

Warto wskazaü, Īe w strukturze uĪytków rolnych w certyfikowanych go-spodarstwach ekologicznych znaczny udziaá miaáy zboĪa. W 2013 roku áączna powierzchnia ich uprawy stanowiáa 17,9% (88,3 tys. ha), a w 2014 roku – 17,6%

(97,7 tys. ha) w ogólnej powierzchni uĪytków rolnych w gospodarstwach ekolo-gicznych¹⁰¹. W przypadku produkcji zbóĪ w gospodarstwach ekologicznych wy-stĊpuje regionalizacja, wiodącym byá region Pomorze i Mazury, w którym w latach 2013-2014, produkcja zbóĪ stanowiáa ponad 40% caákowitej ich pro-dukcji w kraju – wykres 14.

NaleĪy teĪ zauwaĪyü, Īe zboĪa wytwarzane w gospodarstwach ekologicz-nych cieszyáy siĊ zainteresowaniem przetwórców w Polsce. W 2014 roku 19,8%

wszystkich ekologicznych przetwórni dziaáaáo w branĪy „przetwórstwo produk-tów przemiaáu zbóĪ” (w 2013 roku byáo to nawet 23,8%). W 2014 roku wiel-koĞü produkcji (przemiaáu zbóĪ) wynosiáa 4,2 tys. ton i byáa mniejsza o 13,7%, niĪ w 2013 roku (4,9 tys. ton)¹⁰².



100 Zmniejsza siĊ powierzchnia upraw ekologicznych, Sady i ogrody, Warszawa 2016.

101 Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2013-2014, GIJHAR-S, Warszawa 2015.

102 Jak wyĪej.

Wykres 14. Produkcja zbóĪ (w tys. ton) w gospodarstwach ekologicznych w Polsce oraz w wydzielonych regionach rolniczych w latach 2013-2014

117,5

49,9

26,4 29,3

12,0 131,9

54,6

30,6 35,2

11,4 0

20 40 60 80 100 120 140

2013 2014

tys.ton

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2013-2014, GIJHAR-S, Warszawa 2015.

Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania, który zmierza ku zmniejszaniu negatywnego oddziaáywania rolnictwa na Ğrodowisko, ale jest teĪ próbą kojarzenia celów ekologicznych i ekonomicznych na poziomie gospodar-stwa rolnego¹⁰³. Produkcja rolnicza w gospodarstwie ekologicznym stanowi wiĊc nie tylko Ĩródáo dochodu dla rolnika, ale posiada takĪe znaczenie Ğrodowi-skowe, powinna wiĊc zapobiegaü zanieczyszczaniu Ğrodowiska, a wszelkie for-my tych zanieczyszczeĔ muszą byü ograniczone do minimum.

Podejmując próbĊ kompleksowej oceny produkcji rolnej w gospodar-stwach ekologicznych, warto przeprowadziü nie tylko analizĊ wyników produk-cyjnych i ekonomicznych, ale teĪ oceniü wpáyw tej produkcji na Ğrodowisko. Do wstĊpnej oceny zrównowaĪenia Ğrodowiskowego (tj. przyjaznoĞci produkcji rol-nej dla Ğrodowiska przyrodniczego) ekologicznych gospodarstw uprawiających zboĪa moĪna wykorzystaü wskaĨniki¹⁰⁴, np.:

x udziaá zbóĪ w strukturze zasiewów na gruntach ornych, x liczba grup roĞlin uprawianych na gruntach ornych,

x indeks pokrycia gruntów ornych roĞlinnoĞcią w okresie zimy.



103 H. Runowski, ZrównowaĪony rozwój gospodarstw i przedsiĊwziĊü rolniczych, Roczniki Naukowe SERiA, 2000, t. 2, z. 1, s. 94-102.

104 W. Wrzaszcz, Poziom zrównowaĪenia indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce, Studia i Mono-grafie IERiGĩ-PIB, nr 155, Warszawa 2012, s. 67.

Informacja o udziale zbóĪ w zasiewach gruntów ornych jest statystycz-nym wyznacznikiem przyjaznoĞci produkcji rolnej dla Ğrodowiska, co charakte-ryzuje poprawnoĞü zmianowania roĞlin i stopieĔ bioróĪnorodnoĞci agrocenoz¹⁰⁵. W przypadku uprawy zbóĪ (np. pszenica, Īyto) naleĪy unikaü wiĊkszego ich udziaáu w strukturze zasiewów niĪ 66%¹⁰⁶. Wysoki udziaá zbóĪ w zasiewach uniemoĪliwia stosowanie poprawnego zmianowania roĞlin, co skutkuje rozwo-jem chwastów, szerzeniem siĊ chorób, wiĊkszym niebezpieczeĔstwem poraĪenia roĞlin przez szkodniki oraz uboĪeniem gleby w zakresie materii organicznej¹⁰⁷.

Kolejnym wskaĨnikiem informującym o poprawnoĞci organizacji produkcji roĞlinnej w gospodarstwie jest liczba grup roĞlin uprawianych na gruntach or-nych¹⁰⁸. WskaĨnik ten informuje o stopniu róĪnorodnoĞci struktury upraw, co Ğwiadczy o moĪliwoĞci doboru i nastĊpstwa roĞlin, w wyniku czego ograniczana jest populacja agrofagów, redukowane zachwaszczenie oraz minimalizowane straty azotu. Wskazuje siĊ na koniecznoĞü uprawy co najmniej 3 grup roĞlin spoĞród na-stĊpujących: zboĪa, motylkowate, okopowe, oleiste/przemysáowe, trawy na grun-tach ornych i pozostaáe uprawy (niezakwalifikowane do wymienionych grup).

Indeks pokrycia gruntów ornych roĞlinnoĞcią podczas zimy zaliczany jest do wskaĨników agroekologicznych okreĞlających stopieĔ realizacji zrównowa-Īonego systemu produkcji w rolnictwie¹⁰⁹. Utrzymanie okrywy roĞlinnej w okresie zimowym zapobiega negatywnym skutkom dziaáania czynników kli-matycznych, ogranicza zanieczyszczenie wód i chroni glebĊ przed erozją. Naj-lepszą ochronĊ gleby zapewnia moĪliwie najwiĊksze jej pokrycie roĞlinnoĞcią w czasie zimy, moĪna jednak zaáoĪyü minimalny poziom tego indeksu, tzn. po-krycie 33% powierzchni gruntów ornych. WskaĨnik ten obliczany jest jako rela-cja sumy powierzchni roĞlin ozimych, poplonów na gruntach ornych, traw w uprawie polowej na zielonkĊ i motylkowatych drobnonasiennych na zielonkĊ do caákowitej powierzchni zasiewów na gruntach ornych.



105 A. Faber, Ocena stopnia zrównowaĪenia rolnictwa w Polsce w róĪnych skalach przestrzennych, Studia i Raporty IUNG-PIB, nr 20, Puáawy 2010, s. 9-27.

106 J. KuĞ, Rola zmianowania roĞlin we wspóáczesnym Ğwiecie, IUNG, Puáawy 1995, s. 34.

107 J. GrabiĔski, Problemy gospodarstw zboĪowych , WieĞ Jutra, ZboĪa, nr 3-4, Warszawa 2011, s. 12-13.

108 E. Majewski, Ekonomiczno-organizacyjne uwarunkowania rozwoju Systemu Integrowanej Produk-cji Rolniczej (SIPR) w Polsce, SGGW, Warszawa 2002.

109 A. Harasim, Regionalne zróĪnicowanie pokrycia roĞlinnoĞcią gleb Polski, [w:] Wybrane elementy re-gionalnego zróĪnicowania rolnictwa w Polsce, Studia i Raporty IUNG-PIB, nr 15, Puáawy 2009, s. 71-80.

W 2016 roku do badaĔ prowadzonych w systemie AGROKOSZTY wáą-czono pszenicĊ ozimą i Īyto ozime uprawiane w gospodarstwach posiada-jących certyfikat zgodnoĞci w rolnictwie ekologicznym. Próba badawcza gospodarstw nie byáa duĪa, w przypadku pszenicy liczyáa 14 jednostek, a w przypadku Īyta – 27. Zakáada siĊ, Īe badania tych zbóĪ bĊdą prowadzone corocznie i moĪliwe bĊdzie wykonanie analiz wieloletnich. Niewielka próba badawcza w 2016 roku nie pozwala na wyciąganie daleko idących wniosków.

Wyniki badaĔ mają gáównie charakter poznawczy, wskazują na róĪnice w opáacalnoĞci uprawy pszenicy i Īyta w gospodarstwach ekologicznych.

W opracowaniu przedstawiono takĪe wstĊpną ocenĊ zrównowaĪenia Ğrodowi-skowego gospodarstw ekologicznych oraz analizĊ porównawczą poziomu pro-dukcji, poniesionych nakáadów i kosztów oraz dochodu w postaci nadwyĪki bezpoĞredniej w przeliczeniu na 1 ha uprawy. Wyniki badaĔ przedstawiono Ğrednio w próbie badawczej.

Z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe Ğrednio w próbie badawczej gospodarstw ekologicznych uprawiających:

x pszenicĊ ozimą – plon ziarna wynosiá 29,4 dt/ha i byá o 34,5% niĪszy od Ğredniego plonu (44,9 dt/ha) w gospodarstwach indywidualnych w kraju;

natomiast cena sprzedaĪy ziarna wynosiáa 79,68 zá/dt i Ğrednią cenĊ skupu pszenicy w kraju (wg GUS – 62,02 zá/dt) przewyĪszaáa o 28,5%,

x Īyto ozime – plon ziarna wynosiá 18,9 dt/ha, byá wiĊc o 33,5% niĪszy od jego poziomu (28,4 dt/ha) Ğrednio w indywidualnych gospodarstwach w kraju; cena sprzedaĪy ziarna Īyta wynosiáa 55,31 zá/dt i o 6,9% przewyĪ-szaáa Ğrednią cenĊ skupu Īyta w kraju (wg GUS – 51,73 zá/dt).

Tabela 21. Produkcja, nakáady, koszty i nadwyĪka bezpoĞrednia uzyskana w 2016 roku z uprawy pszenicy ozimej i Īyta ozimego

Ğrednio w próbie badawczej gospodarstw ekologicznych (dane rzeczywiste)

Liczba badanych gospodarstw

Powierzchnia uĪytków rolnych [ha]

Powierzchnia gruntów ornych [ha]

Powierzchnia uprawy [ha]

Udziaá w strukturze powierzchni zbiorów ogóáem [proc.]

Plon ziarna [dt/ha]

Cena sprzedaĪy ziarna (produkt gáówny) [zá/dt]

Cena sprzedaĪy sáomy (produkt uboczny) [zá/dt]

IloĞü WartoĞü [zá] IloĞü WartoĞü [zá]

WARTOĝû PRODUKCJI OGÓàEM x 2344,88 x 1054,07

z tego: ziarno [dt] 29,43 2344,88 18,88 1044,35

sáoma w obrocie rynkowym [dt] 0,00 0,00 0,72 9,73

KOSZTY BEZPOĝREDNIE OGÓàEM x 399,99 x 146,41

Materiaá siewny [dt] 2,56 289,51 1,97 124,85

z tego: wáasny [dt] 1,98 180,73 1,71 88,52

obcy [dt] 0,58 108,78 0,26 36,33

Nawozy mineralne ogóáem x 75,03 x 6,13

z tego: azotowe (N) [kg] - - -

-fosforowe (P₂O₅) [kg] - - -

-potasowe (K2O) [kg] - - -

-wieloskáadnikowe x 0,00 x 0,00

z tego: azot (N) [kg] 0,00 0,00

fosfor (P₂O₅) [kg] 0,00 0,00

potas (K2O) [kg] 0,00 0,00

pozostaáe nawozy mineralne x 75,03 x

-w tym:azot (N) [kg] -

-fosfor (P₂O₅) [kg] 6,11

-potas (K2O) [kg] 14,52

-NPK ogóáem [kg] 20,63 0,00 0,00 0,00

mikroelementy x 0,00 x 6,13

Nawozy organiczne obce [dt] 0,55 35,45 2,57 14,66

ĝrodki ochrony roĞlin

z tego: jednolita páatnoĞc obszarowa 462,05 462,05

páatnoĞü za zazielenienie 310,10 310,10

páatnoĞü dodatkowa 92,77 117,64

páatnoĞü ekologiczna 792,00 792,00

NADWYĩKA BEZPOĝREDNIA

Nakáady pracy ogóáem [godz.]

w tym:nakáady pracy wáasnej [godz.]

3601,81 2589,46

Wyszczególnienie ĝrednio w gospodarstwach ekologicznych uprawiających

pszenicĊ ozimą Īyto ozime

[-] ௅ oznacza, Īe dane zjawisko nie wystąpiáo.

[x] ௅ oznacza, Īe wykonanie obliczeĔ nie byáo uzasadnione.

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ prowadzonych w ramach systemu AGROKOSZTY.

Plon ziarna oraz cena jego sprzedaĪy zadecydowaáy o poziomie przycho-dów (wartoĞci produkcji potencjalnie towarowej) z uprawy badanych zbóĪ.

ĝrednio w próbie badawczej gospodarstwach ekologicznych producenci pszeni-cy ozimej uzyskali z 1 ha 2345 zá, natomiast z 1 ha Īyta ponad 2-krotnie mniej – tylko 1054 zá. WartoĞü produkcji jest gáównym czynnikiem determinującym wy-sokoĞü nadwyĪki bezpoĞredniej, chociaĪ poniesione koszty bezpoĞrednie takĪe mają znaczenie. ĝrednio w badanym zbiorze gospodarstw koszty bezpoĞrednie w przeliczeniu na 1 ha pszenicy wynosiáy 400 zá, a na 1 ha Īyta – 146 zá. Gáów-nym skáadnikiem kosztów bezpoĞrednich, w przypadku obu omawianych zbóĪ, byá koszt materiaáu siewnego. Jego udziaá w strukturze kosztów bezpoĞrednich (ogóáem) poniesionych na uprawĊ pszenicy wynosiá 72,4%, a Īyta – 85,3%.

Odziaáywanie pozostaáych skáadników kosztów bezpoĞrednich, tj. nawozów mi-neralnych oraz organicznych z zakupu byáo niewielkie. NadwyĪka bezpoĞrednia bez dopáat uzyskana z uprawy 1 ha pszenicy ozimej wynosiáa 1945 zá, a Īyta ozimego – 908 zá (tabela 21).

Wykres 15. Wyniki z uprawy pszenicy ozimej i Īyta ozimego w 2016 roku Ğrednio w badanym zbiorze gospodarstw ekologicznych

2345

ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.

Wsparciem dochodów uzyskanych z produkcji są dopáaty. W 2016 roku do uprawy zbóĪ w gospodarstwach ekologicznych przysáugiwaáa jednolita páat-noĞü obszarowa, páatpáat-noĞü za zazielenienie, páatpáat-noĞü dodatkowa oraz páatpáat-noĞü ekologiczna¹¹⁰. Wsparcie finansowe w przeliczeniu na 1 ha uprawy pszenicy i Īyta byáo podobne – odpowiednio 1657 i 1682 zá. Jednak siáa oddziaáywania dopáat na wysokoĞü nadwyĪki bezpoĞredniej byáa róĪna, znacznie wiĊkszą

Wsparciem dochodów uzyskanych z produkcji są dopáaty. W 2016 roku do uprawy zbóĪ w gospodarstwach ekologicznych przysáugiwaáa jednolita páat-noĞü obszarowa, páatpáat-noĞü za zazielenienie, páatpáat-noĞü dodatkowa oraz páatpáat-noĞü ekologiczna¹¹⁰. Wsparcie finansowe w przeliczeniu na 1 ha uprawy pszenicy i Īyta byáo podobne – odpowiednio 1657 i 1682 zá. Jednak siáa oddziaáywania dopáat na wysokoĞü nadwyĪki bezpoĞredniej byáa róĪna, znacznie wiĊkszą

W dokumencie Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne wobec zmian klimatu i polityki rolnej (3) (Stron 177-191)