Do badań wykorzystano SKALĘ DO BADANIA BÓLU W SPORCIE konstrukcji własnej. Zawiera ona 12 pytań z podanymi pięcioma możliwo ściami odpowiedzi do wyboru i jedno pytanie otwarte, dotyczące słów uży wanych przez badanych na określenie odczuwanego bólu.
Uzyskane wyniki (sygnalizujące wystąpienie pewnego problemu) zostały poddane analizie jakościowej.
Wyniki
1. Odpowiedzi udzielone przez badanych na pytanie „Czy uważasz się za osobę wrażliwą na ból?” pozwalają zauważyć, że postrzegają oni siebie jako osoby raczej mało wrażliwe na ból, gdyż 58,2% badanych udzieli
174 Joanna Basiaga-Pastemak
Nigdy Czasami Rzadko Często Zawsze
Ryc. 1. Czy uważasz się za osobę wrażliwa na ból?
2. Zawodnicy przyznają, że ból czasami (49,5%) i rzadko (27,5%) pojawia się w czasie treningów. Zaledwie jedna osoba uprawiająca zespołowe gry sportowe nigdy nie odczuwała bólu w czasie treningu, natomiast dwie osoby (pływak i zawodnik badmintona) zawsze w czasie treningu skarżyły się na ból (Rys.2.)
Procent odpowiedzi
Ryc. 2. Jak często podczas treningu odczuwasz ból?
3. Odczuwany przez zawodników w czasie treningu ból powodował, że
mniej angażowali się oni w trening (odpowiednio: czasami - 44% ogó łu i rzadko - 28,6%) (Ryc.3.).
4. Częsty związek bólu ze zmęczeniem dostrzegało aż 42,9% badanych zawodników (rys.4), ale zawodnicy sportów walki rzadziej wskazywali na taki związek (odpowiedź „czasami” - 45,5%).
5. Obawa przed bólem sprawia, że zawodnicy rzadko startują poniżej swo ich możliwości (52,7% odpowiedzi). (Rys.5.) Natomiast aż 45,5% zawod ników sportów walki nie obniża - z powodu takiej obawy - swego zaan gażowania w czasie startu, co z kolei może być wynikiem wkalkulowa nia przez nich obecności bólu w koszt startu.
Ból w działalności sportowej jako zjawisko psychiczne 175
Procent odpowiedzi
Ryc. 3. Czy ból odczuwany w czasie treningu sprawia, że mniej angażujesz się w trening?
Ryc. 4. Czy widzisz związek między bólem a zmęczeniem?
Nigdy Rzadko Nie wiem Często Bardzo
często
Ryc. 5. Czy zdarzyło się, że obawa przed bólem sprawiała, że startowałeś zdecydowanie poniżej swoich umiejętności
6. Większość badanych uważa się za wysoko odpornych na ból (40,7%). (Rys.6.). Za najbardziej odpornych na ból (w stopniu bardzo wysokim i wysokim) uważa się aż 81,8% zawodników sportów walki. Wynik ten
176 Joanna Basiaga-Pastemak
znajduje uzasadnienie w specyfice tych dyscyplin. Na przeciwnym bie gunie znajdują się zawodnicy lekkiej atletyki oceniając swoją odporność na ból jako niską (37%) i bardzo niską (7,4%).
Procent
odpowiedzi
Bardzo Przeciętnym Bardzo
wysokim niskim
Ryc. 6. Czy uważasz się za osobę odporną na ból i w jakim stopniu
7. W walce o najwyższe trofea, zawodnicy uważają się za zdecydowanie
zdolnych lub za raczej zdolnych do opanowania nawet silnego bólu (48,4% - odpowiedź „raczej tak” i 29,7% - odpowiedź „zdecydowanie tak”). (Rys.7).
Procent odpowiedzi
Zdecydowanie Niewiem Zdecydowanie
nie tak
Ryc. 7. Czy zdarzyło się, że walcząc o wysoką stawkę opanowałeś silny ból?
8. Bardzo ciekawe wyniki uzyskano w odpowiedziach na pytanie nr 10: „Czy ból spowodował, że wycofałeś(łaś) się z zawodów, w których staw ka nie była zbyt wysoka?”. Ponad 20% zawodników przyznaje, że tak właśnie postąpili. Jednocześnie 37,4% badanych twierdzi, że raczej nie wycofuje się z zawodów z powodu bólu. (Rys.8).
9. Interesujące są także oceny dokonane przez badanych w pytaniu 11 („Jak silny ból byłeś(łaś) w stanie wytrzymać biorąc udział w zawodach?”).
Ból w działalności sportowej jako zjawisko psychiczne 177 Zarówno przedstawiciele zespołowych gier sportowych, sportów walki, lekkiej atletyki jak i innych dyscyplin - podali, że byli w stanie w czasie zawodów wytrzymać nawet silny ból (54,9%) (Rys.9.).
Procent
odpowiedzi
Ryc. 8. Czy ból spowodował, że wycofałeś się z zawodów, w których stawka nie była zbyt wysoka?
Ryc. 9- Jak silny ból byłbyś (byłabyś) w stanie wytrzymać biorąc udział w zawodach?
10. Można zauważyć, że zawodnicy reprezentujący różne dyscypliny spor tu, jako najczęstszą przyczynę bólu wskazują czynniki zewnętrzne np. kopnięcia, uderzenia czy uderzenia o sprzęt. (34,1%). (Tab. 1.)
Tabela 1. Przyczyny bólu
Startując najczęściej odczuwani ból z powodu/typu pochodzenia zewnętrznego (kopnięcia, uderzenia, uderzenie o sprzęt itp.) nie wyleczonych lub odnawia jących się kontuzji pochodzenia wewnętrznego, jak wysiłkowy ból mięśni pochodzenia wewnętrzne go, jak wysiłkowy ból wnętrzności wysiłkowy ból płuc ból gardła (np. w wyniku wzmożonego oddychania w upale) n % n % n % n % n % n % Nigdy 14 15,4 5 5,5 3 3,3 26 28,6 19 20,9 32 35,2 Czasami 20 22,0 37 40,7 26 28,6 30 33,0 24 26,4 24 26,4 Rzadko 10 11,0 18 19,8 23 25,3 15 16,5 9 9,9 7 7,7 Często 31 34,1 23 25,3 26 28,6 7 7,7 10 11,0 5 5,5 Zawsze 3 3,3 4 4,4 10 11,0 - - -
-178 Joanna Basiaga-Pastemak
11. W 13 pytaniu ankiety: „Napisz kilka przymiotników kojarzących Ci się ze słowem ból" badani podali 155 różnych terminów. Najczęściej poja
wiające się określenia to: „silny” - 22 osoby, „ostry” - 13 osób oraz „moc ny”, „przewlekły”, „słaby”, „kłujący”, „pulsujący” i „uciążliwy” - po 8 osób.
Wnioski
1. Ból traktowany jest w sporcie jako zło konieczne. Analiza terminów, za pomocą których badani sportowcy opisują ból ukazuje, że ból oprócz wymiaru fizycznego i emocjonalnego spostrzegany jest przez nich tak że w kategoriach specyficznych dla sportu. Doznanie bólu przez zawod nika, jako czynnik w oczywisty sposób niekorzystny, uruchamia natych miast działania nakierowane na jego usunięcie lub zminimalizowanie. O takiej percepcji bólu świadczą następujące terminy: „tabletki”, „ba gatelizowanie”, „przezwyciężony”. Ból ponadto spostrzegany jest w ka tegoriach pozytywnych jako czynnik motywujący, co ilustrują takie sło wa, jak: „medal”, „ambitny”, „mobilizacja”, „praca”, „odważny”, „mo tywujący”, „przyjemny”, „koncentracja”, „cierpliwość”, „spokój”. 2. Pomimo tego, że ból jest dla zawodników częstym doznaniem, nie po
trafią jednak uznać go za oczywisty i naturalny. Świadczy o tym spadek zaangażowania podczas treningu pod wpływem odczuwanego bólu u niektórych z nich.
3. Zawody o wysoką stawkę powodują u sportowców podniesienie tole rancji na ból i zdolność opanowywania nawet bardzo silnego bólu. Szcze gólnie przedstawiciele sportów walki nie mają zwyczaju wycofywać się z zawodów z powodu odczuwanego bólu. Ból jest natomiast częstą przy czyną rezygnacji z udziału w zawodach niskiej rangi przez zawodników takich dyscyplin sportowych, jak narciarstwo alpejskie, łucznictwo, gim nastyka, snowboard, pływanie, kajakarstwo, wioślarstwo i badminton. 4. Jako najbardziej odpornych na ból spostrzegają się zawodnicy sportów
walki, który to wynik nie zaskakuje i związany jest zapewne ze specy fiką tych sportów. Zastanawia natomiast, dlaczego zawodnicy lekkiej atle tyki spostrzegają siebie jako najmniej odpornych na ból wśród wszyst kich dyscyplin i czy taki obraz znajduje potwierdzenie w ich zachowa niach podczas treningów i zawodów.
5. Można zauważyć odmienne podejście do bólu przez zawodników róż nych dyscyplin sportowych. Wśród badanych wyraźnie odmienną po stawę wobec bólu prezentują zawodnicy sportów walki, którzy - w od różnieniu od pozostałych - nie dostrzegają związku bólu ze zmęcze niem i dla których ból nie jest przeszkodą podczas startu. Trudno jest
Ból w działalności sportowej jako zjawisko psychiczne 179 też jednoznacznie wskazać najczęstsze czy typowe przyczyny bólu, po nieważ źródła bólu ściśle związane są z daną dyscypliną sportu i jej spe cyfiką.
6. Większość zawodników przewiduje, że zdolna byłaby wytrzymać silny i bardzo silny ból w czasie zawodów, jednocześnie często oceniając się jako osoby o przeciętnej odporności i wrażliwości na ból. Ponadto w gru
pie lekkoatletów, gdzie trzy osoby uznały się za całkowicie nieodporne na ból żadna z nich nie przyznała, że obawa przed bólem zawsze wpły wa na zmniejszenie zaangażowanie podczas startu, którego to zacho wania można się spodziewać u osób nieodpornych na ból.
7. Trudności, na jakie natrafili badani w pytaniu o przymiotniki kojarzo ne ze słowem „ból” pozwalają stwierdzić, że zawodnicy - pomimo stałe go doświadczania bólu - nie poświęcają mu należytej uwagi poprzesta jąc na stwierdzeniu jego pojawienia się i podjęciu dostępnych środków
zaradczych. Świadczy to o bodźcowym reagowaniu na ból: jest albo nie ma, bez refleksji nad jego źródłem, jakością, siłą i przebiegiem.