5.1.1. Metoda badawcza
Procedura badawcza obejmuje trzy części, służące realizacji celu pracy oraz weryfikacji schematu koncepcyjnego.
W części pierwszej, analizie poddane zostały wybrane międzynarodowe przedsiębiorstwa rodzinne, które kojarzą się głównie z bycia wielkimi międzynarodowymi koncernami. Analizie jakościowej poddany został ich proces internacjonalizacji a także charakterystyki właściwe przedsiębiorstwu rodzinnemu, które mogły mieć wpływ na jego przebieg. Dane znajdujące się w tej części pochodzą z materiałów udostępnionych przez te firmy na ich stronach internetowych, wywiadach udzielonych innym badaczom1 a także z wywiadów udzielonych autorce niniejszej pracy, przeprowadzonych w trakcie międzynarodowych konferencji poświęconych przedsiębiorstwom rodzinnym. Konferencje te
1
Autorka korzystała z materiałów udostępnionych przez badaczy: Jose C. Casillas, Francisco J. Acedo, Ana M. Moreno.
177
zostały zorganizowane w roku 2009 w Limassol na Cyprze oraz w roku 2010 w Lancaster w Wielkiej Brytanii, przez IFERA (International Family Entreprise Research Academy), międzynarodową organizację zrzeszającą zarówno badaczy przedsiębiorstw rodzinnych jak i przedsiębiorstwa rodzinne. Spośród międzynarodowych firm rodzinnych, do szczegółowej i dogłębnej analizy autorka wybrała siedem organizacji. W niniejszej pracy zostanie przedstawiona krótko historia każdego przedsiębiorstwa oraz jego najistotniejsze charakterystyki w kontekście form współpracy zagranicznej. Wybrane do badania międzynarodowe firmy rodzinne różnią się między sobą np. w sposobie funkcjonowania, ale również posiadają wspólne cechy wynikające z ich rodzinnego charakteru. Obok międzynarodowych koncernów, w części pierwszej zaprezentowane zostaną również przedsiębiorstwa z sektora tzw. małych i średnich przedsiębiorstw. Do badania autorka wybrała osiem, działających na arenie międzynarodowej australijskich przedsiębiorstw z wyżej wspomnianego sektora. Dane zostały wyselekcjonowane z badania przeprowadzonego przez Graves’a i Thomas’a [2004;2006] w roku 2004 i 2006.2 W celu kontrolowania wpływu wielkości firmy i rodzaju przemysłu na internacjonalizację, podobnie jak w przypadku międzynarodowych przedsiębiorstw rodzinnych, do analizy wybrane zostały przedsiębiorstwa pochodzące z różnych branż i sektorów. W części tej, podobnie jak w całym badaniu, intensywność procesu internacjonalizacji mierzona jest liczbą obsługiwanych rynków oraz udziałem zysków z ekspansji zagranicznej w ogólnych zyskach przedsiębiorstwa.
Część druga to badanie przeprowadzone w ramach projektu badawczego: NN 115260236 – „Dostępność i wykorzystanie informacji o rynkach i partnerach zagranicznych w procesie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw”. Badanie zostało przeprowadzone metodą ankietową na próbie 225 przedsiębiorstw rodzinnych wybranych spośród ogółu firm biorących udział w badaniu przeprowadzonym w ramach wyżej wymienionego projektu. Celem tej części badania jest weryfikacja hipotezy pierwszej, w której autorka stwierdza, że przedsiębiorstwa rodzinne podejmując ekspansję zagraniczną kierują się chęcią utrzymania kontroli nad firmą w rękach rodziny, dążeniem do minimalizacji ryzyka a także do ustanowienia długoterminowych relacji. Zakres czasowy badania ankietowego to 1 grudnia 2010 do 28 lutego 2011.
2
W badaniu zostały wykorzystane te części wywiadów bezpośrednich, które nie zostały użyte przez Graves’a i Thomas’a. Warunkiem udostępnienia materiałów było zachowanie anonimowości prezentowanych przedsiębiorstw.
178
Część trzecia to badanie przeprowadzone na trzydziestu polskich przedsiębiorstwach rodzinnych, z wykorzystaniem wywiadu bezpośredniego przeprowadzonego z właścicielami firm rodzinnych, którzy jednocześnie są głównymi zarządzającymi i podejmującymi strategiczne decyzje. Wywiady te trwały od kwietnia 2010 roku do stycznia 2011 roku. Celem uzupełnienia i pogłębienia części trzeciej, od września 2009 do grudnia 2010 prowadzone były obserwacje wybranych firm rodzinnych w trakcie podejmowania przez nie decyzji odnośnie do formy współpracy zagranicznej oraz w czasie trwania tej współpracy. Wybrane do badania przedsiębiorstwa rodzinne spełniają definicję przyjętą w niniejszej pracy. Intensywność procesu internacjonalizacji mierzona jest tak samo jak w części pierwszej. Natomiast skłonność do podjęcia formy ekspansji zagranicznej jest równoznaczna z chęcią jej podjęcia.
5.1.2. Próba badawcza
Pierwszym etapem określenia próby badawczej było zdefiniowanie populacji. Dla części pierwszej badania była to analiza struktury własnościowej międzynarodowych koncernów, z której wynikało, że dany koncern jest przedsiębiorstwem rodzinnym. Jednoczesnym warunkiem było spełnienie definicji przedsiębiorstwa rodzinnego przyjętego w niniejszej rozprawie. W części pierwszej badaniem objęte zostały również australijskie przedsiębiorstwa rodzinne z sektora małych i średnich firm, które podjęły ekspansję zagraniczną. Wybór tej określonej próby badawczej był podyktowany dostępnością materiałów badawczych.
Dla części drugiej badania, próba badawcza została wyodrębniona z ogółu przedsiębiorstw, które wzięły udział w badaniu na potrzeby projektu badawczego: NN 115260236 – „Dostępność i wykorzystanie informacji o rynkach i partnerach zagranicznych w procesie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw”. Ankiety, z wyżej wymienionego badania, posiadała dane kontaktowe do firm, które ją wypełniły. Po wstępnej selekcji potencjalnych przedsiębiorstw rodzinnych, autorka uzyskała potwierdzenie bądź nie o rodzinnych charakterze biznesu z rozmowy telefonicznej z przedstawicielem przedsiębiorstwa.
Dla części trzeciej badania przedsiębiorstwa rodzinne zostały, w pierwszym etapie, wyselekcjonowane na podstawie danych dotyczących własności przedsiębiorstwa, które dostępne są w Krajowym Rejestrze Sądowym. Następnie autorka odbyła rozmowę
179
telefoniczną z przedstawicielami wybranych przedsiębiorstw, która miała potwierdzić czy dane przedsiębiorstwo jest przedsiębiorstwem rodzinnym. W rozmowie telefonicznej autorka pytała również o chęć i możliwość wzięcia udziału w badaniu. Z wstępnie wybranych przedsiębiorstw, trzydzieści firm zgodziło się wziąć udział w wywiadzie bezpośrednim. Wszystkie przedsiębiorstwa prosiły o zachowanie anonimowości.
5.1.3. Narzędzia badawcze
W badaniu zostały wykorzystane trzy narzędzia badawcze. Pierwszym z nich była analiza informacji dostępnych na stronach internetowych przedsiębiorstw oraz weryfikacja innych, dostępnych materiałów firmowych. Drugim narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, stworzony na potrzeby projektu badawczego: NN 115260236 – „Dostępność i wykorzystanie informacji o rynkach i partnerach zagranicznych w procesie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw”. Na potrzeby niniejszej rozprawy wykorzystane zostało pięć pierwszych pytań z części I kwestionariusza. Pytania te dotyczyły:
1. charakteru działalności przedsiębiorstwa, 2. zatrudnienia w przedsiębiorstwie,
3. wielkości obrotów,
4. statusu własnościowego, oraz
5. form internacjonalizacji wykorzystywanych w przedsiębiorstwie.
Pytania w nim zawarte wraz z możliwymi odpowiedziami znajdują się Aneksie nr 1.
Trzecim narzędziem badawczym był wywiad bezpośredni. Wywiady przeprowadzone zostały według schematu zawartego w instrukcji przygotowanej przez autorkę. Merytoryczna strona kwestionariusza została przez autorkę opracowana na bazie rezultatów rozważań prowadzonych w pierwszym, drugim oraz trzecim rozdziale pracy. Wywiad prowadzony na podstawie kwestionariusza składał się z pięciu umownych części. W części pierwszej składającej się z pięciu pytań dotyczących ogólnej charakterystyki badanego przedsiębiorstwa. Część druga, zasadnicza, składała się trzydziestu dwóch pytań dotyczących obszarów koniecznych do realizacji celów postawionych w pracy oraz weryfikacji hipotez badawczych. Zadaniem części trzeciej, składającej się z sześciu pytań, było dogłębne przeanalizowanie przedsiębiorstw rodzinnych, które podjęły joint venture jako formę ekspansji zagranicznej. W części czwartej, złożonej z dziesięciu pytań, zawarte zostały
180
pytania skierowane do pracowników niebędących członkami rodziny. W części piątej, ostatniej, złożonej z czterech pytań, zawarte zostały pytania skierowane do przedstawicieli drugiego pokolenia pracujących w badanym przedsiębiorstwie.
Instrukcja wywiadu z przedsiębiorstwami rodzinnymi została zaprezentowana w Aneksie nr 2.