Nowe spojrzenie na proces umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa – podejście

W zarządzaniu strategicznym na początku lat dziewięćdziesiątych powstała nowatorska koncepcja zwana szkołą zasobową (ang. - Resource-based view of the firm).

112

Wiedza jest coraz częściej postrzegana jako swego rodzaju „kotwica” organizacji w burzliwym otoczeniu. W wyniku wzrostu tempa przemian w otoczeniu rynkowym, wiele firm zarzuciło koncepcję oparcia swojej strategii na konkretnym segmencie rynku. W to miejsce wiele firm zaczyna spoglądać na wnętrze własnej organizacji opierając swą strategię na swoich zasobach i kompetencjach. Zjawisko to można scharakteryzować jako podejście podażowe (zasobowe). Dotychczas, zagadnienie ponadprzeciętnych wyników rynkowych tłumaczono za pomocą analizy rynku i produktu [Porter 1985]. Ekonomiści zwracali więcej uwagi na otoczenie a mniej na wnętrze przedsiębiorstwa. W kontraście do stwierdzenia, że to struktura sektora jest determinantem przewagi konkurencyjnej [Porter 1985] teoria zasobowa sugeruje, że posiadanie unikalnych zasobów może być źródłem przewagi konkurencyjnej [Barney, 1991]. Wiedza firmy i procedury organizacyjne są ważnymi źródłami przewagi konkurencyjnej [Hitt i Ireland, 1985; Mahoney i Pandian, 1992]. Teoria zasobowa głosi, że przyszłość firmy jest uzależniona od optymalnego wykorzystania i utrzymania unikalnych zdolności: rdzennych kompetencji. Analiza rynku czy jakości produktów według tej teorii nie daje wystarczających informacji o potencjale wzrostu firmy. Na rdzenne kompetencje składają się przede wszystkim aktywa niematerialne takie jak wiedza i umiejętności, które owocują wynikami finansowymi. Aktywa materialne takie jak budynki pełnią rolę pomocniczą wobec kompetencji rdzennych. Rdzenną kompetencję definiuje się jako „zdolność do ...”. Zdolność do uczenia się, analizy, wyciągania wniosków, korzystania z doświadczenia, tradycji itp. Niektórzy autorzy sugerują, że lista kompetencji rdzennych może zawierać nawet dziesięć, jedenaście pozycji, jednak nie istnieją sztywne ograniczenia co do liczby. Teoria zasobowa jest skutecznym narzędziem analizy internacjonalizacji przedsiębiorstwa, mimo iż brak jest w niej wyraźnego nawiązania do otoczenia zagranicznego. Podejście zasobowe uwzględnia dynamiczny aspekt ekspansji zagranicznej pokazując, że podstawą tego działania może być chęć dostępu do nowych zasobów. Dystans kulturowy w myśl tej teorii przestaje być traktowany jako zagrożenie, ale może stać się cennym zasobem. Sukces internacjonalizacji będzie w dużej mierze zależał od zdolności przedsiębiorstwa do wykorzystania pojawiających się na rynku zagranicznym możliwości [Łuczak 2007]. Literatura podaje również zastosowanie teorii zasobowej do analizy podejmowanych form współpracy zagranicznej. Dzięki podjęciu określonej formy współpracy przedsiębiorstwo może chcieć uzyskać dostęp do rzadkich zasobów zarówno materialnych jak i niematerialnych. Nawiązywanie współpracy może mieć również na celu wykorzystywanie i rozwój kluczowych zasobów. Ponadto teoria zasobowa tłumaczy pomijanie przez niektóre

113

firmy modelu sekwencyjnego internacjonalizacji, posiadaniem ponadprzeciętnych zasobów, z reguły niematerialnych.

W podejściu sieciowym, w procesie internacjonalizacji podkreśla się wagę powiązań firmy z różnymi podmiotami otoczenia zagranicznego, takim jak: nabywcy, dostawcy oraz konkurencja. Teoria systemów wzajemnych powiązań leży u podstaw stwierdzenia, że każda firma jest zależna od zasobów kontrolowanych przez inne firmy. Przyjmuje się [Johanson, Mattsson 1988], że sieć powiązań firmy jest kluczowym czynnikiem rozwoju i przyczynia się do realizacji jej długookresowych celów. Bardzo ważny aspekt w tym podejściu stanowi rola kontaktów formalnych jak i nieformalnych. Te ostatnie okazują się mieć pozytywny wpływ na powiązania przedsiębiorstwa z otoczeniem. Jeżeli firma posiada wiele silnych powiązań z podmiotami w różnych krajach oznacza to, że podjęła proces internacjonalizacji. W przypadku kiedy firma jest w małym stopniu zinternacjonalizowana oznacza to, że posiada niewiele powiązań, uczestniczy w niewielkiej ilości sieci międzynarodowych. Uczestnictwo w sieci krajowej, w której inne przedsiębiorstwa podęły już ekspansję zagraniczną może przyczynić się do przyspieszenia internacjonalizacji danej firmy. Powiązania między elementami składowymi sieci mogą przyjmować różny charakter:

– biurokratyczny – polecenia, obowiązujące standardy, procedury, – ekonomiczny – transakcje materialne, finansowe,

– operacyjny – wspólne działanie, zbiorowe podejmowanie decyzji, wykorzystanie tych samych środków,

– kulturowy – podzielanie wartości, wspólnota szans i zagrożeń,

– informacyjny – dostępność źródeł informacji, wymiana i dzielenie się informacjami [Strategor 1995].

W organizacji sieciowej promuje się tworzenie interpersonalnych sieci między pracownikami przedsiębiorstw wchodzących w skład sieci, co wspiera procesy kooperacji. Dzięki osłabieniu zależności hierarchicznych i struktur władzy wzrasta poziom elastyczności i adaptacyjności oraz wsparcie dla przedsiębiorczych reakcji na nowe okazje [Goold, Campbell 2002]. Partnerstwo organizacji składowych sieci opiera się na wzajemnym zaufaniu, wspólnej ideologii i reputacji [Hatch 2002]. Podważenie tych elementów prowadzić może do wykluczenia z sieci partnera lub nawet rozpadu sieci. Próby oszukania lub wyzysku partnerów są bardzo trudne do ukrycia, gdyż dla celów przeciwdziałania takim sytuacjom sieci tworzą dobrze funkcjonujące systemy informacyjne, a częste występowanie stosunków przyjaźni między partnerami sprzyja komunikacji nieformalnej [Mikuła, Pietruszka-Otryl,

114

2006, s.115]. Jednym z najistotniejszych katalizatorów z punktu widzenia efektywnego funkcjonowania sieci jest zaufanie, które nie tylko zacieśnia relacje między organizacjami partnerskimi, ale także poprawia elastyczność porozumienia, skraca procesy zarządzania kooperacją, jednocześnie podnosząc ich jakość [Jennings, Artz, Gillin, Christodouloy 2000] Jego wysoki poziom umożliwia opracowanie korzystnych mechanizmów transferu i kreowania wiedzy oraz gwarantuje ograniczenie oportunistycznych zachowań aliantów [Dent 2002].

Zaufanie jest fundamentem kultury organizacyjnej, reputacji rynkowej oraz relacji firmy z jej partnerami biznesowymi. Dobra reputacja przedsiębiorstwa jest wypadkową czterech fundamentalnych czynników: odpowiedzialności, zaufania, wiarygodności oraz solidności i wywodzi się z jego relacji z pięcioma kibicami strategicznymi: pracownikami, klientami, inwestorami, aliantami i społeczeństwem [Mikuła, Pietruszka-Otryl 2006, s. 120]. T.K. Das i B-S. Teng [2001] postulują aby problematykę specyfiki zaufania w strukturach sieciowych rozpatrywać z perspektywy innych dwóch wymiarów – zaufania i kontroli, w odniesieniu do trzeciej kategorii – ryzyka. Wyróżniają przy tym dwa rodzaje ryzyka w aliansach – ryzyko relacyjne i ryzyko działalności. Ryzyko relacyjne określa prawdopodobieństwo i konsekwencje funkcjonowania w kooperacji, która nie satysfakcjonuje partnerów, bo nie przynosi przewidywanych korzyści. Poziom tego rodzaju ryzyka wzrasta wraz z prawdopodobieństwem oportunistycznych zachowań partnerów przejawiających się w unikaniu, oszukiwaniu, zniekształcaniu informacji czy przywłaszczaniu zasobów. Ryzyko działalności obejmuje zaś intensywną rywalizację, poszerzanie grona o nowych partnerów czy ukształtowanie niekorzystnych warunków dla funkcjonowania porozumienia [Das, Teng 2001]. Kształtowanie zaufania staje się więc jednym z nadrzędnych zadań stojących przed organizacjami funkcjonującymi lub planującymi kooperację w strukturach sieciowych. Zaufanie jest budulcem kapitału społecznego pozwalającego przedsiębiorstwom na łatwiejsze wchodzenie w relacje, wymianę wiedzy i prowadzenie interesów [Fazlagić 2004].

Z przedstawionych wyżej koncepcji internacjonalizacji wynika, że nie istnieje jedna teoria wystarczająco ją objaśniająca, dlatego aby wyjaśnić zagraniczną ekspansję firmy należy wykorzystywać łącznie osiągnięcia poszczególnych podejść badawczych. Istotne wydaje się również, że zastosowanie odpowiedniego doboru teorii, a także ich łączenia i syntezy, zależy również od tego nad jakim aspektem internacjonalizacji się skupiamy. Jeżeli chcemy analizować ekspansję zagraniczną z punktu widzenia kraju, czy to macierzystego czy to goszczącego, z pewnością sięgniemy po teorie z nurtu makroekonomicznego. Jeżeli analiza

115

dotyczy przedsiębiorstwa, wtedy odpowiedni wydaje się być nurt mikroekonomiczny z elementami teorii handlu międzynarodowego. Wybór odpowiednich ram teoretycznych dla badania interesujących aspektów ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw zależy również od tego, jakie przedsiębiorstwa zamierzamy badać. Wpływ na ten wybór ma to czy chcemy badać przedsiębiorstwa małe, średnie czy duże. Inne narzędzia analizy należy bowiem zastosować dla zbadania małej firmy lokalnej podejmującej działania eksportowe a inne dla analizy międzynarodowej korporacji. Ze względu na tematykę niniejszej pracy, w analizie internacjonalizacji przedsiębiorstw należy również uwzględnić specyfikę firm rodzinnych. Ze względu na cechy charakterystyczne przedsiębiorstw rodzinnych nie wszystkie z wymienionych teorii będą stanowić tło dla dalszych badań. Tabela nr 2.2. przedstawia przydatność teorii internacjonalizacji w analizie ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw rodzinnych.

Tabela nr 3.2. Przydatność teorii internacjonalizacji w analizie umiędzynarodowienia przedsiębiorstw rodzinnych. PODZIAŁ TEORIE INTERNACJONALIZACJI PRZEDSIĘBIORSTWA RODZINNE Teorie makroekonomiczne

Teorie wymiany międzynarodowej

-

Teorie mikroekonomiczne

116

Teoria oligopolistycznej przewagi uzupełniona o teorię cyklu życia produkt Vernon’a

+

Teoria zróżnicowanych obszarów celnych i walutowych

_

Eklektyczna teoria Dunning’a: teoria monopolistycznej przewagi,

lokalizacji i internalizacji

+

Teoria portfela

+/-Teoria horyzontów globalnych

+/-Teoria konkurencji globalnej

+/-Model Uppsal’a

+/-Podejście strategiczne

Nowe podejście Podejście zasobowe

+

Podejście sieciowe

+

(-)

- oznacza brak przydatności danej teorii,

(+)

– oznacza przydatność danej teorii. Źródło: Opracowanie własne.

Jak wynika z powyższego opracowania, dla kontekstu przedsiębiorstw rodzinnych w analizie ich internacjonalizacji odpowiednim tłem teoretycznym wydaje się być teoria eklektyczna Dunning’a, podejście zasobowe oraz podejście sieciowe. Dlatego też dla badań przedstawionych w niniejszej pracy za punkt wyjścia obrano stwierdzenia reprezentowane przez wymienione teorie.

117

W dokumencie Czynniki determinujące formy ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw rodzinnych (Stron 116-122)