pełnoteks-towe zamieszczone w bazach: EBSCO, ProQuest, Elsevier, Emerald, JSTOR i Wiley. Jako kryteria włączenia przyjęto, że jest to artykuł badawczy (research paper) a wśród słów kluczowych znajduje się innovation performance. Po przeanalizowaniu zebranego mate-riału i eliminacji dublujących się artykułów oraz artykułów nierelewantnych, do analizy przyjęto 125 tekstów. Następnie wyselekcjonowano 62 artykuły, których badania doty-czyły problemów związanych z zarządzaniem wiedzą, w których uwzględniano pomiar innovation performance i w których poddawano weryfikacji hipotezy.
Zidentyfikowano 153 hipotezy w ramach 62 projektów badawczych1. W tabeli 1 przedstawiono podsumowanie zebranego materiału.
Tabela 1. Problemy związane z zarządzaniem wiedzą i sprawnością innowacyjną poja-wiające się w analizowanej literaturze
Problemy Liczba hipotez w ramach danego obszaru problemowego Autorzy Strategia i techniki zarządzania wiedzą
108 Andries, Wastyn 2012; Arnold i in. 2011; Charterina i in. 2016; Diaz-Fernandez i in. 2017; Donate, Sanchez de Pablo 2015; Falasca i in. 2017; Gloet, Terziovski 2004; Gu i in. 2016; Huang, Li 2009; Hurmelinna‐ Laukkanen 2012; Inkinen i in. 2015; Jin, Sun 2010; Jin i in. 2015, Kahkonen i in. 2017; Kaya i in. 2011; Lai i in. 2012; Moon 2014; Ng, Law 2015; Rodan, Galunic 2004; Todd i in. 2011; Tsai i in. 2012; Tseng i in. 2011; Xie i in. 2013; Xu i in. 2012; Yang i in. 2009; Yusr i in. 2017; Zhang i in. 2017; Zhang, Hu 2017; Zhang i in. 2009; Zhao i in. 2017; Zheng i in. 2013
Otwarta innowacja 17 Aloini i in. 2015; Caputo i in. 2016; Greco i in. 2016; Laforet 2016; Rangus i in. 2017; Stefan, Bengtsson 2017; Zhang i in. 2017
Zdolność absorpcyjna organizacji
16 Alves i in. 2016; Hurmelinna-Laukkanen, Olander 2014; Hurmelinna‐Laukkanen 2012; Liu i in. 2016; Rangus, Slavec 2017; Rangus i in. 2017; Tseng i in. 2011
Organizacja ucząca
się 12 Hannachi 2016; Inkinen i in. 2015; Uğurlu, Kurt 2016; Wang, Ellinger 2011
Suma: 153
Źródło: opracowanie własne.
W analizowanych hipotezach badawczych najczęściej pojawiał się problem dotyczą-cy zastosowania określonych strategii i technik zarządzania wiedzą. Problemy otwartej innowacji, zdolności absorpcyjnej oraz organizacji uczącej się pojawiały się rzadziej i od-nosiły się do pośredniego zarządzania wiedzą.
Badania przeprowadzone na próbie przedsiębiorstw flamandzkich (zarówno pro-dukcyjnych, jak i usługowych) wykazały pozytywną relację pomiędzy intensywnoś-cią zastosowania technik zarządzania wiedzą a sprawnośintensywnoś-cią produktową innowacji 1 Z uwagi na to, że pełna bibliografia zawiera wiele pozycji i umieszczenie jej w niniejszym opracowaniu stano-wiłoby przekroczenie zaleceń redakcyjnych dotyczących objętości artykułu, autorki zamieściły ją na stronie: www.karolinamazur.pl/papers.
[Andries, Wastyn 2012]. Badania fińskie wykazały, że zarządzanie wiedzą i kompe-tencjami na poziomie strategicznym pozostaje w pozytywnej relacji ze sprawnością innowacyjną, podobnie jak zastosowanie systemów wynagrodzeń opartych na oce-nie rozwoju wiedzy. Niestety rola praktyk organizacyjnych (np. szkoleń, mentoringu, oceny wydajności w zakresie innowacji etc.) pozostała w świetle tych badań niejed-noznaczna [Inkinen i in. 2015]. Relacja pomiędzy wzrastającymi nakładami na roz-wój wiedzy jako elementem strategii a sprawnością innowacyjną została wykazana przez C.Y. Tsenga i jego współpracowników [2011], podobnie jak wpływ efektów tzw. „knowledge spillover”. Badania prowadzone w Chinach przez X. Xie i jego współpra-cowników [2013] wykazały rolę zastosowania technik informacyjnych w zakresie za-rządzania wiedzą oraz innych technik dzielenia się wiedzą jako ważnych czynników kształtujących sprawność innowacyjną małych i średnich przedsiębiorstw. Podob-ne wnioski przyniosły wyniki badań prowadzonych w Finlandii [InkiPodob-nen i in. 2015]. Niestety, w ramach badań prowadzonych w Hiszpanii, pozostała niezweryfikowa-na pozytywnie hipoteza dotycząca wpływu inwestycji w szkolenia językowe oraz w szkolenia dotyczące nowych technologii na sprawność innowacyjną [Diaz-Fernan-dez i in. 2017]. Rola szkoleń pracowników, jako elementu zarządzania zasobami ludz-kimi, pozostaje zatem niejednoznaczna w świetle innych wyników badań. Badania P. Dekalou i P. Tivellasa [2017] potwierdziły pozytywną rolę szkoleń w podnoszeniu sprawności innowacyjnej na rynku B2B [Dekalou, Tivellas 2017], jednakże wcześniej już wspomniane badania prowadzone przez H.T. Inkinen oraz jego współpracowni-ków [2015] nie potwierdziły tej relacji. Z kolei zatrudnianie pracowniwspółpracowni-ków o wysokim poziomie edukacji i budujących wspólnotę praktyków przynosi korzyści widziane jako poprawienie sprawności innowacyjnej [Ng, Law 2015; Xie i in. 2013]. Pojawia się zatem pytanie czy inwestycja w określony aspekt kapitału ludzkiego, bez jednoczes-nego budowania pozostałych kompetencji, jest działaniem efektywnym. W innych badaniach prowadzonych na próbie hiszpańskich spółek technology-intensive wyka-zano pozytywną relację pomiędzy sprawnością innowacyjną a intensywnością dzia-łań związanych z tworzeniem wiedzy, ale jednocześnie nie dowiedziono, że podob-ną rolę odgrywa transfer i przechowywanie wiedzy [Donate, Sanchez de Pablo 2015].
Według wyników badań prowadzonych przez G. Xu i jego współpracowników, naby-wanie nowej wiedzy i jej zastosonaby-wanie w firmie jest pozytywnie skorelowane ze sprawnoś-cią innowacyjną w zakresie technologii [Xu i in. 2012]. Także badania prowadzone przez H. Zhao i jego partnerów na spółkach high-tech w Chinach [2017] wykazały, że nasilenie działań związanych z nabywaniem wiedzy (poprzez nabywanie patentów) i ochroną wie-dzy (ochrona patentów) wpływa pozytywnie na sprawność innowacyjną organizacji. Jed-nocześnie wyniki innych badań potwierdziły relacje pomiędzy wprowadzeniem praktyki
transferu i zastosowaniem wiedzy, a jakością procesu innowacyjnego na poziomie orga-nizacji [Yusr i in. 2017]. Nie potwierdzono jednak relacji pomiędzy zastosowaniem technik przechowywania wiedzy a sprawnością innowacyjną [Donate, Sanchez de Pablo 2015]. Ba-danie relacji pomiędzy procesem nabywania wiedzy a sprawnością innowacyjną nie dało jednoznacznej odpowiedzi. Zastosowanie technik tworzenia wiedzy wzmacnia sprawność innowacyjną [Donate, Sanchez de Pablo 2015], nie potwierdzono natomiast roli zastosowa-nia technik zewnętrznego jej nabywazastosowa-nia [Yusr i in. 2015].
Badania prowadzone w Chinach wykazały, że szeroka wiedza ma znaczny wpływ na sprawność innowacyjną w zakresie eksploatacji zasobów (tzw. exploitative innovation per-formance), natomiast pytanie o relację ze sprawnością innowacyjną w sensie eksploratyw-nym (tzw. explorative innovation performance) pozostało bez jednoznacznej odpowiedzi i wymaga dalszej analizy oraz badań [Jin i in. 2015]. H. Zhang i B. Hu [2017] prowadzili ba-dania dotyczące klastra przemysłowego w Chinach i wykazali, że eksploracja wiedzy (tzw. exploratory knowledge search) prowadzona przez spółki w klastrze pozostaje w relacji z ich sprawnością innowacyjną. Rola wyboru kierunku poszukiwanej wiedzy (tzw. knowledge dimension) została zbadana także podczas badań prowadzonych na próbie spółek w sek-torach finansowym i handlowym w USA. Badania wykazały, że głębokość wiedzy klienta pozostaje w pozytywnej relacji ze sprawnością innowacji inkrementalnej, natomiast zróż-nicowanie wiedzy klienta pozostaje w relacji negatywnej z tą sprawnością [Todd i in. 2011]. Badania prowadzone na próbie zespołów B+R w Chinach wykazały, że komunikacja w zakresie zespołów badawczych i dzielenie się wiedzą oraz integracja zespołów w za-kresie wiedzy pozostaje w pozytywnej relacji z zespołową sprawnością innowacyjną [Jin, Sun 2010]. Jednocześnie badania prowadzone na próbie spółek produkcyjnych w Tajwa-nie wykazały, że zastosowaw Tajwa-nie określonych mechanizmów integracji wiedzy pozytyww Tajwa-nie mediuje relację pomiędzy cross-funkcjonalną współpracą a sprawnością produktową innowacji [Tsai i in. 2012]. Podobnie S. Zheng i jego współpracownicy podczas badań prowadzonych w Chinach wykazali, że zastosowanie rutyn dzielenia się wiedzą wpływa pozytywnie na sprawność innowacyjną [Zheng i in. 2013]. M.M. Yusr i jego współpracowni-cy [2017], na podstawie badań prowadzonych w Malezji, wykazali, że sprawność procesów upowszechnienia i zastosowania wiedzy ma znaczny wpływ na sprawność innowacyjną, ale rola nabywania wiedzy nie jest jednoznaczna. W podobnym czasie w Chinach prowa-dzone były badania, które wykazały, że w krajach rozwijających się poszukiwanie wiedzy ma znaczący wpływ na sprawność innowacyjną, jednakże autorzy badań odnieśli ten problem jednoznacznie do koncepcji otwartej innowacji i w ramach badań to właśnie jej sprawność została zbadana [Zhang i in. 2017].
Prowadzone na Tajwanie badania dotyczące roli praktyk komunikacji w zakresie za-rządzania wiedzą wykazały, że na sprawność innowacyjną pozytywnie wpływa jakość
interakcji społecznych [Huang, Li 2009]. Wnioski te także zostały poparte wynikami badań, w ramach których dowiedziono, że sprawność innowacyjna menedżerów pozo-staje w pozytywnej relacji z aktywnością menedżerów w sieciach społecznych [Rodan, Galunic 2004]. W 2015 roku D.C.W. Ng oraz K. Law wykazali, że uczestniczenie w sieciach społecznych praktyków posiadających wyższe wykształcenie oraz znaczne doświadcze-nie profesjonalne wspiera proces innowacji i podnosi jej sprawność [Ng, Law 2015].
Na szczególną uwagę zasługuje problem zastosowania różnorodnych technik za-rządzania wiedzą, przy czym wykazano przede wszystkim jego rolę jako podejścia hu-manistycznego do zarządzania wiedzą w procesie innowacji [Gloet, Terziovski 2004]. Problem zastosowania odpowiednich rozwiązań HRM był także poruszany wielokrotnie w analizowanym materiale badawczym. Potwierdzono, że wykorzystanie systemu za-rządzania zasobami ludzkimi opartego na zaangażowaniu pracowników wpływa pozy-tywnie na działalność innowacyjną zarówno w zakresie innowacji organizacyjnych, jak i marketingowych [Ceylan 2013]. Ponadto wykazano, że strategiczne zastosowanie tech-nik zarządzania wiedzą opartych na zarządzaniu zasobami ludzkimi moderuje relacje pomiędzy orientacją przedsiębiorczą a sprawnością innowacji produktowej [Tang i in. 2015]. Ustalono pozytywną relację pomiędzy zastosowaniem praktyk HR związanych z bezpieczeństwem zatrudnienia a sprawnością innowacyjną [Diaz-Fernandez i in. 2017]. Podobnie ustalono, że sprawność ta pozostaje w pewnej pozytywnej relacji z zastoso-waniem określonych narzędzi ubezpieczenia pracowników [Inkinen i in. 2015]. Może to wynikać z faktu, iż proces innowacyjny jest zwykle prowadzony w zmiennych warun-kach i sam w sobie może być przez pracowników postrzegany jako ryzykowny. Stąd ko-rzystne może się okazać zastosowanie technik łagodzących stres. Potwierdzone zostały korzyści z zastosowania elastycznej informatycznej infrastruktury w przypadku osią-gania wyższej sprawności innowacyjnej międzyorganizacyjnej [Cheng i in. 2014] oraz z zastosowania tej infrastruktury w ogóle [Xie i in. 2013]. Niestety nie została potwier-dzona rola zaawansowania stosowanych nowoczesnych technologii informacyjnych (np. e-commerce) w podnoszeniu sprawności innowacyjnej [Gloet, Terziovski 2004]. Być może oznacza to, że stosowanie narzędzi IT sprzyja sprawności innowacyjnej, jednakże pracownik nie chce czuć się „poganiany” przez postęp techniczny w tym zakresie i prag-nie czuć się komfortowo przy wykorzystaniu tychże narzędzi. Wyniki badań prowadzo-nych w Australii i Nowej Zelandii na próbie spółek produkcyjprowadzo-nych wykazały, że istnieje znacząca pozytywna relacja pomiędzy sprawnością innowacyjną a zastosowaniem po-dejścia HRM w zarządzaniu wiedzą, natomiast nie jest ona tak znacząca w przypadku zastosowania technik zarządzania wiedzą opartych na technologiach informacyjnych [Gloet, Terziovski 2004]. Badania prowadzone w Tajwanie na próbie spółek high-tech wskazały na niejednoznaczną rolę zastosowania technik informatycznych w zakresie
kształtowania sprawności innowacyjnej spółek, szczególnie w sytuacji, gdy spółka sto-suje strategię luzów budżetowych, czyli tzw. budget slack [Yang i in. 2009].
Wnioski
Analiza wtórnego materiału badawczego wykazała, że zarządzanie wiedzą i kompe-tencjami na poziomie strategicznym odgrywają znaczącą rolę w procesie podnoszenia sprawności innowacyjnej [Inkinen i in. 2015]. Na podstawie wyników badań potwierdzo-na została relacja pomiędzy zastosowaniem technik zarządczych związanych z zarządza-niem wiedzą a sprawnością innowacyjną, a przez to efektywnością finansową organizacji [Andries, Wastyn 2012; Yusr i in. 2017; Huang, Li 2009].
Dalszych badań wymaga problem struktury inwestycji w rozwój wiedzy i poszcze-gólne narzędzia do zarządzania nią. Podobna sytuacja została zauważona w przypadku badań dotyczących eksploratywnej sprawności innowacyjnej oraz roli nabywanej wie-dzy, szczególnie w kontekście otwartej innowacji.
Nawiązując do wyników badań [przykładowo: Caputo i in. 2016; Greco i in. 2016], rola otwartej innowacji wymaga dalszej analizy. Dotyczy to złożonych źródeł innowacji (Coupled OI) zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej jako problemu związanego z kon-cepcją otwartych granic organizacji. Rola kształtowania i eksploatacji zdolności absorp-cyjnej organizacji została zbadana w różnych krajach i sektorach, jednakże nie jest to wystarczająco przebadany obszar w kontekście sprawności innowacyjnej. Po porów-naniu wyników badań prowadzonych przez różnych autorów [Hannachi 2016; Ugurlu, Kurt 2016; Inkinen i in. 2015] można stwierdzić, że relacja pomiędzy organizacją uczącą się a sprawnością innowacyjną nie jest jednoznaczna i wymaga dalszych badań.
Zakończenie
Wyniki badań światowych wykazały znaczącą rolę zastosowania technik zarządzania wiedzą w kształtowaniu sprawności innowacyjnej organizacji. Wykazano zarówno rolę zarządzania wiedzą na poziomie strategicznym, jak i to, że rozmyślne stosowanie po-szczególnych technik zarządzania wiedzą w określonych obszarach stanowi wsparcie dla procesu zarządzania innowacjami podnosząc jego sprawność. Dlatego można wysnuć wniosek, że prawidłowe zarządzanie wiedzą poprzez zastosowanie określonych technik stanowi kompetencję i przyczynia się do budowania przewagi konkurencyjnej. Pozosta-ją jednak pewne niejasności, które można zbadać. Pierwsza z nich dotyczy stosowania określonych technik przechowywania (organizację, strukturyzowanie o odzyskiwanie wiedzy organizacyjnej), które tworzą tzw. „pamięć organizacyjną”. Wydaje się jasne, że
wiedza przechowywana usprawnia procesy biznesowe. Dlaczego zatem nie jest jedno-znaczne, że dotyczy to także procesów innowacji? Dlaczego wewnętrzne generowanie wspiera proces innowacyjny, a już nabywanie jej z zewnątrz nie? Jaka jest rola szkoleń w podnoszeniu sprawności innowacyjnej? Być może warto określić typ szkoleń korzyst-nych dla tego procesu, a nie samą ich ilość. Jaki zatem zakres technik zarządzania wiedzą będzie mógł być uznany za przejaw wzrastającej dojrzałości innowacyjnej organizacji? W swojej dalszej pracy naukowej autorki postarają się odpowiedzieć na te pytania.
Bibliografia
Andries P., Wastyn A. (2012), Disentangling value‐enhancing and cost‐increasing effects of knowl-edge management, „Journal of Knowlknowl-edge Management”, t. 16, nr 3, ss. 387–399.
Caputo M., Lamberti E., Cammarano A. i in. (2016), Exploring the impact of open innovation on firm performances, „Management Decision”, t. 54, nr 7, ss. 1788–1812.
Ceylan C. (2013), Commitment-based HR practices, different types of innovation activities and firm innovation performance, „The International Journal of Human Resource Management”, t. 24, nr 1,
ss. 208–226.
Cheng J.-H. Chen M.-Ch., Huang Ch.-M. (2014), Assessing inter-organizational innovation per-formance through relational governance and dynamic capabilities in supply chains, „Supply Chain
Management: An International Journal”, t. 19, nr 2, ss. 173–186.
Czakon W. (2011), Metodyka systematycznego przeglądu literatury, „Przegląd Organizacji”, nr 3,
ss. 57–61.
Diaz-Fernandez M., Bornay-Barrachina M., Lopez-Cabrales A. (2017), HRM practices and in-novation performance: a panel-data approach, „International Journal of Manpower”, t. 38, nr 3,
ss. 354–372.
Donate M.J., Sánchez de Pablo J.D. (2015), The role of knowledge-oriented leadership in knowl-edge management practices and innovation, „Journal of Business Research”, t. 68, ss. 360–370. Gloet M., Terziovski M. (2004), Exploring the relationship between knowledge management prac-tices and innovation performance, „Journal of Manufacturing Technology Management”, t. 15,
Greco M., Grimaldi M., Cricelli L. (2016), An analysis of the open innovation effect on firm perfor-mance, „European Management Journal”, nr 34, ss. 501–516.
Hagedoorn J., Cloodt M. (2003), Measuring innovative performance: is there an advantagein us-ing multiple indicators?, „Research Policy”, t. 32, ss. 1365–1379.
Hannachi Y. (2016), The Impact of the Learning Organization on Product Innovation Performance: an Empirical Assessment in the French Biotechnology Industry, „Management International”, t. 20,
nr 3, ss. 49–61.
Huang J.-W., Li Y.-H. (2009), The mediating effect of knowledge management on social interaction and innovation performance, „International Journal of Manpower”, t. 30, nr. 3, ss. 285–301. Inkinen H.T., Kianto A., Vanhala M. (2015), Knowledge management practices and innovation performance in Finland, „Baltic Journal of Management”, t. 10, nr 4, ss. 432–455.
Jin L., Sun H. (2010), The effect of researchers’ interdisciplinary characteristics on team innovation performance: evidence from university R&D teams, „The International Journal of Human Resource
Management”, t. 21, nr. 13, ss. 2488–2502.
Jin X., Wang J., Chen S. i in. (2015), A study of the relationship between the knowledge base and the innovation performance under the organizational slack regulating, „Management Decision”,
t. 53, nr 10, ss. 2202–2225.
Ng D., Law K. (2015), Impacts of informal networks on innovation performance: evidence in Shang-hai, „Chinese Management Studies”, t. 9, nr 1, ss. 56–72.
Rodan S., Galunic Ch. (2004), More than Network Structure: How Knowledge Heterogeneity Influ-ences Managerial Performance and Innovativeness, „Strategic Management Journal”, t. 25, nr 6,
ss. 541–562.
Tang G., Chen Y., Jin J. (2015), Entrepreneurial orientation and innovation performance: roles of strategic HRM and technical turbulence, „Asia Pacific Journal of Human Resources”, t. 53,
Todd J., Fang E., Palmatier R. (2011), The effects of customer acquisition and retention orienta-tions on a firm’s radical and incremental innovation performance, „Journal of the Academy of
Mar-keting Science”, nr 39, ss. 234–251.
Tsai K.-H., Fang W., Hsu T. (2012), Relinking Cross-Functional Collaboration, Knowledge Integra-tion Mechanisms, and Product InnovaIntegra-tion Performance: A Moderated MediaIntegra-tion Model, „Canadian
Journal of Administrative Sciences”, t. 29, ss. 25–39
Tseng Ch., Tseng Ch.-Ch. (2016), Strategy for increasing innovation at post-ipo firms,
„Interna-tional Journal of Entrepreneurship”, t. 20, nr 1, ss. 84–99.
Tseng Ch.-Y., Chang Pai D., Hung Ch.-H. (2011), Knowledge absorptive capacity and innovation performance in KIBS, „Journal of Knowledge Management”, t. 15, nr 6, ss. 971–983.
Ugurlu Ö., Kurt M. (2016), The Impact of Organizational Learning Capability on Product Innova-tion Performance: Evidence from the Turkish Manufacturing Sector, „Emerging Marketing Journal”,
t. 6, nr 1, ss. 69–84.
Xie X., Zeng S., Peng Y. i in. (2013), What affects the innovation performance of small and medium-sized enterprises in China?, „Innovation: Management, policy & practice”, t. 15, nr 3, ss. 271–286. Xu G., Liu X., Zhou Y. i in. (2012), Effects of relational embeddedness on technological innovation: An empirical study in China, „Chinese Management Studies”, t. 6, nr 1, ss. 108–123.
Yang M.-L., Ming-Long Wang A., Cheng K.-Ch. (2009), The impact of quality of IS information and budget slack on innovation performance, „Technovation”, t. 29, ss. 527–536.
Yusr M., Mokhtar, S., Othman A. i in. (2017), Does interaction between TQM practices and knowl-edge management processes enhance the innovation performance?, „International Journal of
Quality & Reliability Management”, t. 34, nr 7, ss. 955–974.
Zhang D., Li S., Zheng D. (2017), Knowledge search and open innovation performance in an emerging market: Moderating effects of government-enterprise relationship and market focus,
Zhang H., Hu B. (2017), The effects of organizational isomorphism on innovation performance through knowledge search in industrial cluster, „Chinese Management Studies”, t. 11, nr 2,
ss. 209–229.
Zhao L., Xiang Y., Yi Q. (2017), Fuzzy front end patent management and innovation performance: Mediating role of patent commercialization and moderating effect of technological lock-in,
„Man-agement Decision”, t. 55, nr 6, ss. 1143–1162.
Zheng S., Li H., Wu. (2013), Network resources and the innovation performance: Evidence from Chinese manufacturing firms, „Management Decision”, t. 51, nr 6, ss. 1207–1224.