Do tradycyjnych wewnętrznych czynników utrudniających tworzenie innowacji według Whitfielda [1979, s. 86] zaliczamy: perspektywę zagrożenia posady, wzrost zapotrzebo-wania na nowe kwalifikacje, strach przed niepowodzeniem, uprzedzenia, zagrożenie dla stylu życia, ograniczenia nowości, brak praktycznej pomocy, słabe rozwiązania organi-zacyjne między działami, wysokie koszty zmian, niską pozycja innowatora w przedsię-biorstwie. Nawiązują one do klasycznego liniowego pchanego procesu innowacyjnego, gdzie uwaga skupiona była na przedsiębiorstwie i w jego granicach na innowatorze-wy-nalazcy oraz indywidualnych cechach charakterologicznych.
Współczesny katalog ograniczeń wychodzi również poza osobę innowatora, uka-zując szerszy obraz funkcjonowania przedsiębiorstw. Wiele studiów w zakresie deter-minant działalności innowacyjnej bazuje na badaniu CIS prowadzonym w europejskich krajach. Taka międzynarodowa charakterystyka czynników pozwala na nowe, szersze spojrzenie na przeszkody i ich wpływ na skłonność do podejmowania innowacji [Savig-nac 2008, ss. 553–569; Loof and Heshmati 2006, ss. 317–344].
W badaniu barier dla innowacji studia skupiają się na ogół na próbie ich identyfikacji [Baldwin, Hanel 2003; Galia, Legros 2004, ss. 1185–1199; Iammarino i in. 2009, ss. 75–104] lub ocenie wpływu przeszkód na skłonność do podejmowania lub samą intensywność działalno-ści innowacyjnej [Savignac 2006, 2008; Tiwari i in. 2007; Mancusi, Vezzulli 2010]. Badania nad barierami realizowane są przede wszystkim w oparciu o miary absolutne, a badacze z rzadka korzystają z zaawansowanego modelowania statystycznego [por. Tarnawa 2015, ss. 47–62].
W ramach drugiej grupy badań, czyli dotyczących wpływu przeszkód na skłonność do innowacji, ich autorzy wskazują na redukcję aktywności innowacyjnej na skutek wy-stępujących ograniczeń Dla przykładu Savignac [2006] wykazał na bazie francuskich da-nych CIS, że prawdopodobieństwo wstrzymania projektu innowacyjnego jest wyższe, gdy występują utrudnienia po stronie finansowej. Warto dodać, że ograniczenia natury finansowej wpływają znacznie bardziej na działalność B+R niż na inne typy inwestycji w innowacje [Pellegrino i in. 2012, ss. 329–340]. Wysoka rola uwarunkowań finansowych, bez względu na badany kraj, jest wynikiem pierwotnego i fundamentalnego ich oddzia-ływania, gdy zasoby rzeczowe odgrywają znaczenie dopiero w dalszej kolejności. Po-dobnie te zjawiska postrzegają w swoich badaniach Juchniewicz i Grzybowska [2010], Stawasz i Głodek [2003], Starczewska-Krzysztoszek [2006], Haffer [2004], wskazując na główne bariery innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce. Wśród hamulców działalności innowacyjnej wskazali oni między innymi na „trudny” kredyt, niestabilność regulato-rów ekonomiczno-finansowych oraz słabą kondycję finansową odbiorców, skupiając się głównie na czynnikach finansowych.
W rokrocznych systemowych badaniach prowadzonych przez Główny Urząd Staty-styczny również podstawowe i stabilne znaczenie przypisuje się od wielu lat ograni-czeniom o charakterze finansowym, jak: brakowi środków własnych, ograniczonemu dostępowi do kredytu czy kosztom innowacji. Czynnik ludzki odgrywa istotną, ale dalszą rolę. W krajach na takim etapie rozwoju jak Polska, często czynniki o charak-terze infrastrukturalnym stanowią elementarnych hamulec działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, po pokonaniu których inne ograniczenia stają się dopiero wówczas bardziej widoczne [Świadek 2007].
Prowadzone w ostatnich latach próby estymacji z zakresu ograniczeń i skłonności do innowacji wydają się niesatysfakcjonujące. Przykładowo w Holandii według Moh-nena i in. [2004, ss. 201–214], dla zmiennej przeszkody dla innowacji często wystę-pował brak związku lub zachodziła wręcz pozytywna współzależność. Interpretacja pozytywnych relacji między innowacjami i ich ograniczeniami była już przedmiotem badań prowadzonych przez Baldwina i Lin [2002, ss. 1–18] w Kanadzie. Pozytywny związek może oznaczać, że przedsiębiorstwa, mimo występowania wskazywanych ograniczeń, i tak są w stanie wprowadzać nowe rozwiązania. Innymi słowy, one nie ograniczają aktywności innowacyjnej, a jedynie przeszkadzają w ich realizacji. Może to prowadzić do wprowadzenia dodatkowych podkategorii ograniczeń, czyli te unie-możliwiające innowacyjność oraz te jedynie hamujące takie przedsięwzięcia.
Inną interpretacją pozytywnych związków między innowacjami a barierami jest teza Tourigny i Le [2004, ss. 217–250]. Stwierdzili oni, że przeszkody dla innowacji, ujawnione w badaniach CIS, nie powinny być interpretowane jako zapobiegające in-nowacjom, ale raczej jako wskazanie, jaką ścieżkę musiały przejść przedsiębiorstwa, aby osiągnąć sukces, z jakimi przeszkodami spotykały się na drodze ku innowacji.
Jak odkryli dodatkowo Mohnen i in. [2004, ss. 201–214] i syntetycznie określili, prze-szkody mogą z różną siłą ograniczać możliwości innowacyjne przedsiębiorstw. Może to prowadzić do czterech odmiennych sytuacji:
● przedsiębiorstwa mogą być innowacyjne mimo występowania przeszkód;
● przedsiębiorstwa mogą nie przezwyciężyć występujących ograniczeń i projekt innowacyjny upada;
● przedsiębiorstwa mogą być zniechęcone do innowacji na skutek występujących przeszkód;
● przedsiębiorstwa mogą nie rozważać podjęcia projektu innowacyjnego, dlatego nie będą miały do czynienia z przeszkodami.
Innymi słowy, w przypadku przedsiębiorstw, które nie podołały projektowi innowa-cyjnemu lub zostały do niego zniechęcone, brak innowacji jest negatywną konsekwen-cją występowania silnych ograniczeń. Z kolei w sytuacjach skrajnych możemy osiągnąć
przeciwny związek: przedsiębiorstwa niepodejmujące wysiłków innowacyjnych nie spo-tykają przeszkód, te podejmujące wyzwanie i osiągające sukces raczej częściej spotkają się z przeszkodami niż grupa poprzednia. To częściowo wyjaśnia osiągane na świecie re-zultaty badań ekonometrycznych i pozytywny związek między znaczeniem ograniczeń i skłonnością do innowacji.
Potwierdzają to badania D’Este i in. [2012, ss. 482–488], w których autorzy udowod-nili, że wpływ barier na aktywność innowacyjną to związek nieliniowy. Oddziaływanie ograniczeń jest wyższe w ekstremach: gdy przedsiębiorstwa nie angażują się w działal-ność innowacyjną i wówczas, gdy są wysoko innowacyjne. W celu zredukowania wpły-wu barier w grupie innowatorów istotne wydaje się tworzenie właściwego środowiska dla procesu uczenia się, aby pokonać bariery.
Prowadzone w Kanadzie studia z tego zakresu wskazały, że przedsiębiorstwa inten-sywnie innowacyjne są tymi, które zgłaszają najwięcej przeszkód [Mohnen, Rosa 2000], zgodnie z powiedzeniem, że nie popełnia błędów tylko ten, kto nic nie robi. Iammarino i in. [2009, ss. 75–104] w trakcie badania prowadzonego na danych z włoskiego CIS3, skupiając się na własności przedsiębiorstw, również odkryli pozytywną korelację mię-dzy percepcją przeszkód a skłonnością do innowacji. Galia i Legros [2004, ss. 1185–1199] zasugerowali, że przedsiębiorstwa często nie zdają sobie sprawy z problemów, dopóki nie stawią im czoła. Takie postrzeganie barier może spowolnić aktywność innowacyjną, ale jej nie zapobiegnie [Denrell 2003, ss. 227–243]. Ścieżka ku innowacjom jest trwale powiązana z popełnionymi błędami i porażkami [Ferriani i in. 2008].
Stąd, aby prawidłowo zidentyfikować skłonność do innowacji, można spróbować rozróżnić i oddzielić te przedsiębiorstwa, które nie wprowadzają nowych rozwiązań, po-nieważ nie mają w tym celu, od tych, które nie są innowacyjne z powodu występowania zbyt silnych ograniczeń [Blanchard i in. 2013, ss. 679–710]. Z tym, że wówczas tracimy możliwość prowadzenia bardziej wyrafinowanych analiz statystycznych.
Reasumując tę część rozważań, można stwierdzić, że ograniczenia mają szeroki, niejednorodny i często nieoczekiwany charakter. Obserwacje dowodzą, że charakter oddziaływania zmienia się również w czasie, w konsekwencji zmieniających się warun-ków rynkowych i ewolucji systemów innowacji. Stąd warto systematycznie badać ich oddziaływanie i porównywać z tendencjami występującymi na świecie. Poprawna ich identyfikacja stanowi ważny punkt wyjścia dla konstruowania adekwatnych instrumen-tów regionalnej polityki innowacyjnej.