Zmiany zachodzące w rozwoju innowacji w przedsiębiorstwach mają również odzwier-ciedlenie w pozycji danego kraju w publikowanych raportach i rankingach innowacyjno-ści. Szeroko rozumiane zagadnienia dotyczące innowacyjności przedsiębiorstw (w tym też z sektora MSP), ponoszenia przez nie wydatków na działalność B+R czy nakładów inwestycyjnych oraz kwestie zgłaszania patentów są między innymi poruszane w owych zestawieniach. W niniejszym rozdziale przedstawiono wyniki dwóch istotnych rapor-tów – Global Innovation Index (GII) oraz European Innovation Scoreboard (EIS).
Pierwszy z nich ma wymiar bardziej globalny3. GII opracowywany jest przez na-ukowców z Uniwersytetu Cornell w Nowym Jorku oraz specjalistów ze Światowej Or-ganizacji Własności Intelektualnej (WIPO). W edycji z 2016 r. w państwach oceniano 3 O czym świadczy zasięg badania, którym objęto 128 gospodarek krajów z całego świata.
łącznie 82 wskaźniki innowacyjności, sklasyfikowane w siedmiu działach tematycznych4. W pierwszej dziesiątce rankingu zdecydowanie dominowały gospodarki europejskie3 – Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Finlandia, Irlandia, Dania, Holandia, Niemcy. Z kra-jów pozaeuropejskich dopiero na czwartym miejscu znalazły się USA, a na szóstym Singapur. Potęgi gospodarcze takie jak Kanada, Japonia czy Chiny zajmowały miejsca w drugiej i trzeciej dziesiątce zestawienia. Polska uplasowała się na 39 pozycji i osiągnęła największy wzrost wśród krajów europejskich wobec poprzedniej edycji badania5. Jed-nakże, biorąc pod uwagę poziom innowacyjności państw sąsiadujących i często porów-nywanych do Polski, przykładowo z Grupy Wyszehradzkiej – wszystkie z nich oceniane są jako bardziej innowacyjne od naszego kraju6. W tym miejscu godzi się podkreślić, iż Polska i Węgry jako nieliczne z państw europejskich utrzymywały w latach 2008–2014 rosnącą tendencję w przypadku dwóch kluczowych wskaźników: wydatków krajowych brutto na B+R(z ang. GERD) oraz wydatków przedsiębiorstw na B+R (z ang. BERD). Mimo iż ogólny poziom wydatków na badania i rozwój w tych krajach – w porównaniu z in-nymi państwami – jest stosunkowo niski, to jednak utrzymanie trendu wzrostowego, nawet w okresie silnych wahań koniunkturalnych, należy uznać za pozytywny wydźwięk prowadzonych działań.
W raporcie Global Innovation Index sformułowane zostały zarówno ogólne wnioski i zalecenia, jak również przedstawiono silne oraz słabe strony innowacyjności dla każdej z badanych gospodarek (specyfika Polski – tabela 2). Eksperci są zgodni, iż inwestycje w sferę badawczo-rozwojową ponoszone przez rząd, jak i poszczególne podmioty go-spodarcze, stanowią generator rozwojowy współczesnego społeczeństwa. Wskazywa-na jest również potrzeba bardziej globalnego, niż lokalnego, myślenia o innowacyjnych rozwiązaniach, a także konieczność aktualizacji realizowanej polityki innowacyjnej wo-bec firm, zwłaszcza tych należących do sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Co ważne, nie istnieje uniwersalna recepta na stworzenie skutecznego systemu innowacji, zachęt dla przedsiębiorców i przestrzeni dla innowacji – zachowanie tempa ekspansji innowacji zależy od regionalnych uwarunkowań, kreatywności i wykorzystania poten-cjału rozwojowego osób, społeczności, przedsiębiorstw oraz regionów [Dutta, Lanvin, Wunsch-Vincent 2016, ss. 23–26].
4 Są to: instytucje, kapitał ludzki i badania, infrastruktura, zaawansowanie rynku, zaawansowanie przedsię-biorstw, poziom wiedzy i technologii, poziom kreatywności produkcyjnej.
5 W 2015 r. Polska zajmowała 46 miejsce w GII – zatem nastąpił progres o 7 pozycji w rankingu.
Tabela 2. Silne i słabe strony poziomu rozwoju innowacyjności w Polsce
Pozytywne aspekty Wskazane mankamenty
Bezpieczeństwo i strategia polityczna Niski odsetek absolwentów inżynierii Poziom rozwoju handlu, konkurencji i rozmiar
rynku
Ograniczona skala i zakres współpracy w zakresie innowacji
Wysoki wskaźnik PISA7 Niski odsetek udzielanych mikropożyczek Łatwość w uzyskaniu kredytu Wydatki na oprogramowanie i licencje Płatności z tytułu własności intelektualnej Tworzenie modeli biznesowych ICT’s8 Wysoki wskaźnik cytowalności publikacji Odsetek nowych firm na 1000 osób Wysoki odsetek nowatorskich produktów i usług
eksportowanych zagranicę
Mała mobilność studentów, doktorantów i kadry naukowej
Źródło: opracowanie własne na podstawie: S. Dutta, B. Lanvin, S. Wunsch-Vincent, The Global Innovation Index: Winning with the global innovation, Cornell University, INSEAD and WIPO, Geneva 2016, s. 269.
Drugi z omawianych raportów (EIS), przygotowywany przez Komisję Europejską i naukowców z Uniwersytetu z Maastricht, dotyczy poziomu innowacyjności wyłącznie gospodarek należących do Unii Europejskiej (UE). Jest to opracowanie, zdaniem autorki artykułu, lepiej odzwierciedlające faktyczny poziom innowacyjności Polski, gdyż przed-stawia porównanie krajów znajdujących się w danym regionie świata, w którym wystę-pują wspólnotowa polityka regionalna oraz porównywalne uwarunkowania makroeko-nomiczne. W Europejskim Rankingu Innowacyjności analizowanych jest 27 wskaźników (tworzących 10 podgrup), uporządkowanych w czterech głównych kategoriach: uwa-runkowania bazowe, inwestycje, działalność innowacyjna i efekty innowacji. Otrzyma-ne w ramach analiz rezultaty umożliwiają przyporządkowanie gospodarek do jedOtrzyma-nej z czterech grup: liderów innowacji (wyniki powyżej 120% średniej UE), silnych innowa-torów (wynik między 90–120% średniej UE), umiarkowanych innowainnowa-torów (wynik mię-dzy 50–90% średniej UE) oraz skromnych innowatorów (wynik poniżej 50% średniej UE). Liderami innowacji w Unii Europejskiej od kilku lat są kraje skandynawskie, Holandia, Wielka Brytania i Niemcy. W gronie silnych innowatorów znajdują się: Austria, pozostałe kraje Beneluxu, Irlandia, Francja oraz po raz pierwszy Słowenia. Grupa umiarkowanych innowatorów jest najliczniejsza i należy do nich połowa państw członkowskich, w tym m.in. Czechy, Węgry, Słowacja, kraje nadbałtyckie, kraje południowoeuropejskie i Pol-ska. Skromnymi innowatorami od kilku edycji rankingu pozostają Bułgaria i Rumunia.
7 Z ang. Programme for International Student Assessment – badanie OECD dot. umiejętności uczniów powyżej 15 roku życia z zakresu matematyki, nauk ścisłych, czytania ze zrozumieniem.
8 Z ang. Information and Communication Technology – firmy posługujące się technologiami informacyjno-te-lekomunikacyjnymi.
Istotnym zagadnieniem z punktu widzenia poruszanej w artykule tematyki będzie zaprezentowanie zmian w konkretnych wskaźnikach oceny innowacyjności Polski po-przez porównanie obecnych wyników do rezultatów sprzed kilku lat (wykres 1).
Wykres 1. Zmiana składowych współczynnika innowacyjności (2016 vs 2010)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Hollanders, N. Es-Sadki, European Innovation Scoreboard: Internal market, Industry, Entrepreneurship and SMEs, European Commission, Brussels 2017, s. 62.
Większość z wymienionych składowych współczynnika innowacyjności Polski w po-równaniu do roku 2010 uległa poprawie. Największy progres nastąpił w kategorii uwa-runkowania bazowe, do których należą: zasoby ludzkie, system badań oraz środowisko przyjazne innowacjom. Zauważalne zmiany nastąpiły również w kategorii inwestycje, gdzie zarówno poziom finansowania, jak również wysokość inwestycji poniesionych przez przedsiębiorstwa uległa znaczącej poprawie. Dane pochodzące z dwóch pierwszych grup kategorii indeksu innowacyjności budują pozytywną perspektywę dla rozwojunowator-skich procesów i rozwiązań w naszym kraju. Zapewnienie podstawowych warunków do funkcjonowania przedsiębiorstw na odpowiednim poziomie, połączone z szerokim wa-chlarzem możliwości finansowania innowacji, powinno przełożyć się w najbliższym cza-sie na zwiększenie wolumenu, zakresu, a być może nawet skali prowadzonej działalności innowacyjnej. Niestety, nadal słabością w kreowaniu nowatorskich rozwiązań jest niechęć do nawiązywania sojuszy i współpracy w tym zakresie, niska aktywność innowacyjna sek-tora MSP (stanowiącego fundament polskiej gospodarki) oraz ograniczone działania zo-rientowane na zdobywanie wiedzy i stosowanie nowych technologii.