W dniu 5 marca 1953 roku na Kremlu zmarł przywódca państwa radzieckiego, Stalin. Symptomy zmian systemowych zapoczątkowanych w ZSRR dotarły do PRL z trzyletnim opóźnieniem Na opóźnienie „odwilży” w PRL wpływ miały co najmniej dwa wydarzenia. Po pierwsze, odbywający się w dniach od 14 do 25 lutego 1956 roku XX Zjazd KPZR i wygłoszenie w trakcie trwania obrad przez I sekretarza KC KPZR Nikitę Chruszczowa tajnego referatu pod tytułem: O kulcie jednostki i jego następstwach. Kolejnym wydarzeniem mającym związek z zapoczątkowaną w PRL
„odwilżą” była nagła śmierć przebywającego w Moskwie I sekretarza KC PZPR Bieruta. Zmiany systemowe widoczne były również w komunikatach politycznych zawartych w agendzie komunikacyjnej PKF. Zdarzało się, że krytyce poddawano działania organów partyjnych niższej instancji. Było to spowodowane ostrożnością przedstawicieli organów centralnych oraz wyczuleniem na krytykę władz państwowych.
W zachowanych dotychczas dokumentach partyjnych istnieją instrukcje kierowane do przedstawicieli środków masowego przekazu w PRL. Pisano w nich między innymi:
„Sekretariat KC podkreśla, że obowiązkiem wszystkich instancji partyjnych jest zapewnienie skutecznej krytyki prasowej”.417 Wystosowanie oficjalnych instrukcji partyjnych zaowocowało pojawieniem się w PKF tematów krytycznych. Krytyce poddano między innymi szerzące się w państwie zjawiska biurokratyczne.418
Zmiany dokonujące się po śmierci Stalina miały znamiona adaptacji politycznej, która dla politologa oznacza przystosowanie do nowych warunków i jest rozpoznawana przy użyciu między innymi teorii funkcjonalno-strukturalnej Talcotta Parsonsa.419 Zdaniem amerykańskiego myśliciela adaptacja należy do funkcji systemu politycznego, w ramach którego dokonuje się wymiana, pozwalająca na uruchomienie czynności organizacyjnych, kontrolnych i motywacyjnych. W procesie przystosowania uwidaczniają się czynniki jak 1) okoliczności adaptacji, 2) cechy obiektu podlegającego adaptacji, 3) otoczenie zewnętrzne.
417 M. Cieśliński, Piękniej niż w życiu…, s. 73-76.
418 FN, Przeciwko biurokracji, KR, nr 4/56.
419 H. Dumała, Adaptacja polityczna, [w:] Encyklopedia politologii, t. 1, Pojęcia, teorie i metody,…, s.
24-27; zob. też: J. C. Alexander, Neofunctionalism and After, Oxford 1998, s. 7 i n.
146
Zachodzące w PRL powolne zmiany systemowe implikowały rozszerzenie się agendy komunikacyjnej PKF jako ważnego kanału przekazu treści politycznych i społecznych. Od roku 1957 zwiększono ilość tematów znajdujących się w magazynie.
Liczba tematów wynosiła średnio od 8 do 10. Zwiększono również dystrybucję wydań.
Odtąd numery PKF pojawiały się dwa razy w tygodniu. Były opatrzone literami A i B.
W nowej agendzie komunikacyjnej wyodrębniono bloki tematyczne poruszające następujące zagadnienia: 1) polityka/ gospodarka, 2) społeczeństwo, 3) kultura, 4) sport, 5) blok wydarzeń zagranicznych o nazwie Ze świata.420 PKF kończyły materiały nazywane w filmowym żargonie „michałkami” – były to zazwyczaj tematy wesołe, satyryczne, przybierające gatunkową postać felietonów filmowych. Często w ostatnim bloku tematycznym w prezentowanych materiałach występowały zwierzęta: domowe, dzikie, bądź mieszkające w ogrodach zoologicznych.421
Kierująca w latach 1949-1967 zespołem redakcyjnym PKF H. Lemańska stworzyła zespół operatorów, którzy mieli zazwyczaj przypisywane zadania szczegółowe odnoszące się do filmowania tematów znajdujących się w poszczególnych numerach PKF. Jak nadmienił Piotr Halbersztat: „W przypadku […] Lemańskiej poszczególne tematy zlecała operatorom, którzy zdaniem Naczelnej – dawali gwarancję możliwie najefektowniejszej merytorycznie i artystycznie (zdjęcia) realizacji zadania”.422 Roman Trzeszewski pracował w delegaturze redakcji PKF w Katowicach.
Podczas pracy rejestrował tematy związane z górnictwem, hutnictwem i ogólnym rozwojem przemysłu w regonie Śląska. Ryszard Golc zajmował się tematami społecznymi, zaś Zbigniew Karpowicz między innymi sprawami ekonomicznymi.
Henryk Makarewicz kierował oddziałem PKF w Krakowie. Realizował tematy z terenu Małopolski, Podhala i Krakowa. Z kolei Karol Szczeciński podejmował trudne zdjęcia wymagające sprawności fizycznej. Filmował kolarskie Wyścigi Pokoju. Leonard Zajączkowski realizował wszystkie tematy związane z kulturą, szczególnie z teatrem.423 Szczegółowa lista tematów w wybranym numerze dla analizowanego okresu wyglądała następująco:
420 Blok informacji zagranicznych składał się zazwyczaj z trzech lub czterech tematów mających ze sobą luźny związek bądź nie mający go wcale.
421 Najbardziej ulubionymi przez zespół redakcyjny zwierzętami były psy. Duża ilość materiałów poświęconych psom spowodowana była zamiłowaniem do zwierząt redaktor naczelnej PKF H.
Lemańskiej.
422 Rozmowa z Piotrem Halbersztatem przeprowadzona w dniu 29 marca 2016 roku w Warszawie, zbiory prywatne autora.
423 Rozmowa z Jadwigą Zajiček przeprowadzona w dniu 26 lutego 2016 roku, zbiory prywatne autora.
147 Tabela numer 6.Przykładowa agenda medialna PKF w latach 1957-1970
L.p. Tytuł Realizatorzy Długość materiału
1 Rekord świata Roman Trzeszewski 25 sekund
2 Przy pulpicie Ryszard Golc 1 minuta
3 Tu radio Szczecin Zbigniew Karpowicz 1 minuta 85 sekund 4 Handel i piosenka Zbigniew Karpowicz 1 minuta 45 sekund
5 Kraków- Zakopane Henryk Makarewicz 1 minuta 74 sekund
6 Mistrzowie szabli Karol Szczeciński 1 minuta 08 sekund
7 Dożywocie Leonard Zajączkowski 3 minuta 03 sekundy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: FN, KR, nr 18B/64.
Pierwszy materiał zawierał obrazy wydobycia węgla. W dwóch kolejnych przedstawiane były zagadnienia rozwoju infrastruktury transportowej Filmy numer cztery i pięć poruszały problematykę kulturalną. Temat numer pięć poświęcony był popularnemu młodzieżowemu zespołowi Filipinki. Materiał filmowy znajdujący się na piątym miejscu prezentował tematykę związaną z Krakowem i Zakopanem. Jak wspomniano dwa ostatnie tematy poświęcone były zagadnieniom sportowym i kulturalnym. W ostatnim filmie pokazano inscenizację teatralną na motywach komedii Aleksandra Fredry. Czynności adaptacyjne do zmieniających się warunków politycznych – zgodnie z koncepcją Jana Szczepańskiego – oznaczały przejście przez kilka etapów przystosowania do nowych realiów państwowych i partyjnych. Socjolog zauważył, że adaptacja obejmuje: 1) rozeznanie się w nowej sytuacji, kiedy następuje redefiniowanie kategorii społecznych, 2) reorientację wzorców postaw i zachowań, 3) tolerowanie myślenia i postępowania według odrębnych, własnych („innych”) reguł działania, 4) dopasowanie stron uczestniczących w adaptacji, 5) przyswojenie (asymilowanie) wzorów postępowania oraz wartości przez uczestników procesów adaptacyjnych.424 Nadmienione etapy uwidoczniły się w poczynaniach kierownictwa PKF. Miały konkretne odzwierciedlenie w zawartości obrazów produkowanych przez ekipę Kroniki w kolejnych latach. Najpierw pojawiły się oznaki prób odświeżenia przekazu wizualnego, następnie zmierzano do korekty merytorycznej zawartości filmowych obrazów. W procesie ramowania treści politycznych w PKF w latach 1956-1970 można było wyszczególnić następujące bloki tematyczne: 1) XX Zjazd KPZR, 2) pogrzeb Bieruta 3) masakra robotników w Poznaniu, 4) zmiana władz państwowych w październiku 1956 roku, 5) stanowisko partii wobec rewolucji na Węgrzech, 6) spór
424 J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970, s. 181, 198-199, 229; H. Dumała, Adaptacja polityczna, [w:] Encyklopedia politologii, t. 1, Pojęcia, teorie i metody…., s. 25.
148
o Milenium, 7) protesty studenckie w marcu 1968 roku, 8) strajki robotnicze na Wybrzeżu w 1970 roku.
W PKF numer 10/56 pierwsze miejsce w agendzie komunikacyjnej PKF zajmowało sprawozdanie z przebiegu obrad XX zjazdu KPZR w Moskwie. Materiał informacyjny liczył 1 minutę i 8 sekund i posiadał wszelkie wyróżniki wzorca kanonicznego sprawozdania. Świadczył o tym komentarz lektora, w którym zastosowano zestaw leksemów charakterystycznych dla formy sprawozdania:
„Dochodzi godzina dziesiąta zbierają się delegaci na XX zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego […]. Delegaci wybrani do prezydium wybrali miejsca na trybunie”.425 W realizacji materiału filmowego stosowano zazwyczaj ogólne oddalone palny zdjęciowe, miało to na celu pokazać rozmiary wydarzenia odbywającego się w Pałacu Kremlowskim i pokazać uczestniczących w obradach delegatów. Dla wzmocnienia przekazu propagandowego opisującego przebieg zjazdu zastosowano wypróbowane zestawy słów zaczerpnięte z partyjnej nowomowy: „Wydarzenie międzynarodowe historycznej wagi i doniosłości”.426 W oficjalnych przekazach komunikacyjnych próżno było szukać choćby wzmianek o wygłoszonym w nocy przez I sekretarza KC KPZPR tajnym referacie.427 Obradujący w Moskwie zjazd był wyraźnym sygnałem dla decydentów w PRL o konieczności zmian systemowych.
Sekretariat KC PZPR 21 marca 1956 zdecydował się powielić tekst referatu i polecić zapoznanie członków partii z głównymi tezami wystąpienia wygłoszonego przez Chruszczowa.428
Po zakończeniu obrad XX zjazdu Bolesław Bierut z powodu choroby przebywał nadal w Moskwie na rekonwalescencji. Dnia 12 marca 1956 roku w środkach masowego przekazu podano informację, że w wyniku choroby zmarł. Społeczeństwo w Polsce od początku poddawało w wątpliwość429 oficjalne powody śmierci polityka.
425 FN, XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, KR, nr 10/56.
426 Tamże.
427 Paweł Machcewicz słusznie stwierdzał, że Chruszczow w wygłoszonym przemówieniu zaatakował Stalina oskarżając zmarłego polityka o terror jakiego doświadczali radzieccy komuniści. Krytyce poddał również dyktatorskie metody rządzenia, przesiedlenia narodów radzieckich, doprowadzenie państwa na skraj katastrofy ekonomicznej i niekompetencję w zakresie prowadzonej polityki zagranicznej, P.
Machcewicz, Polski rok 1956, Warszawa 1993, s. 15-16.
428 Chruszczow w wystąpieniu odrzucił analizę stalinowskiej rzeczywistości w kategoriach systemowych.
Jak wskazuje J. Eisler: „Konglomerat zbrodni, kłamstwa i terroru zastąpił pojęciem „kultu jednostki”, które miało być wyjaśnieniem nadużyć władzy, oderwanych w tym rozumieniu od ‹‹dobrego›› ustroju i
<<możliwych do usunięcia w przyszłości>>, J. Eisler, Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską.
Historia polityczna PRL, Warszawa 2018, s. 169.
429 Eisler wskazuje, że w społecznym odbiorze krążyło wiele wersji na temat domniemanych okoliczności śmierci Bieruta: „Dawano posłuch plotkom w myśl których bojąc się, że zostanie na niego zrzucona
149
Śmierć stała się również okazją do niewybrednych żartów ze zmarłego. W społecznym odbiorze pojawiały się wyszukane powiedzenia nawiązujące do wydarzeń w Moskwie przykładowo: „Pojechał w futerku, a wrócił w kuferku. Pojechał dumnie, wrócił w trumnie”. Zespół redakcyjny magazynu filmowego przygotował specjalną, dwuaktową, 20 minutową PKF. Materiał filmowy był podzielony na trzy części, które każde z osobna mogły stanowić autonomiczny materiał filmowy poświęcony osobie zmarłego polityka. W pierwszej części trwającej 4minuty i 33 sekundy pokazano moskiewską część egzekwii żałobnych. Film stanowił kompilację kilku wzorców gatunkowych. Po pierwsze posiadał cechy reportażu, po drugie widoczne były elementy przynależne filmowej sylwetce (miniatura filmowa) oraz pośmiertnemu wspomnieniu.430
Dla prezentacji pozytywnych przymiotów polityka stosowano pochlebny zestaw słów z pola skojarzeniowego związanego z „walką” o jedność międzynarodowego ruchu robotniczego. Bieruta nazywano: „symbolem przyjaźni, drogim przyjacielem i towarzyszem bojów”.431 Ważnym elementem komunikowania politycznego zawartym w materiale było wykorzystanie fragmentu przemówienia premiera Bułganina z offu.
Spożytkowano 76 sekund przemówienia.432 Było to tym bardziej interesujące, że w latach 50. bardzo rzadko stosowano fragmenty PKF spoza kadru ze względu na czynione w kinematografii oszczędności. W drugiej części pośmiertnej PKF liczącej 3 minuty i 88 sekund przedstawiono wspomnienia dokonań politycznych Bieruta w trakcie jedenastoletniego okresu sprawowania najważniejszych urzędów w państwie.
Wykorzystano do tego archiwalne ujęcia PKF z udziałem polityka. Stosowano przy tym techniki służące pośmiertnym procesom mityzacyjnym postać przywódcy partyjnego.
odpowiedzialność za zbrodnie w Polsce – Bierut miał popełnić w Moskwie samobójstwo. […] W myśl jeszcze jednej teorii I sekretarz KC PZPR miał zostać zamordowany przez <<towarzyszy radzieckich>>, gdyż stawał się dla nich niewygodny na ‹‹nowym etapie››, J. Eisler, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014, s. 88-89.
430 Jak wskazuje M. Wojtak: „Zakres adaptacji gatunkowych w odniesieniu do sylwetki jest bardzo bogaty. Brak zasadniczo ograniczeń w doborze gatunków prasowych […]. Sylwetka może się zamykać w różnych formach. Nie oznacza to jednak, że wszystkie jej gatunki i odmiany są w jednakowym stopniu przydatne w formułowaniu portretu określonej osoby. Spośród gatunków informacyjnych niewielką użytecznością wykazuje się wzmianka [...] Pozostałe gatunki prasowe […] mogą być użyte jako gatunkowe krystalizacje sylwetki. Procesom interferencji podlegają składniki wzorców gatunkowych prasowych zwłaszcza (schematy) i struktura gatunków biograficznych zwłaszcza biogramu, życiorysu i ankiety personalnej”, M. Wojtak, dz. cyt., s. 163.
431 FN, Ostatnia droga towarzysza Bieruta, KR, nr 12/56.
432 Premier Bułganin mówił między innymi: „Wspólnie z narodem polskim przeżywamy trudną i niepowetowaną stratę. W imieniu Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i rządu radzieckiego, w imieniu całego narodu radzieckiego wyrażamy głębokie ubolewanie.
Współczujemy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i bratniemu narodowi polskiemu”, Tamże (przekład własny z języka rosyjskiego).
150
Spożytkowano do tego stosowany z powodzeniem mit wielkiego budowniczego Polski Ludowej.
Dla opisu kreowanego mitu stosowano wypróbowane w latach 40 i 50 zestawy idiolektów językowych jak „budowniczy” (słowa użyto 2 razy).433 Najdłuższym fragmentem specjalnego numeru PKF były ujęcia związane z przebiegiem uroczystości pogrzebowych, zajmowały 11 minut i 2 sekundy. W ścieżce dźwiękowej wykorzystano znów fragmenty przemówień dygnitarzy partyjnych PZPR i partii komunistycznych z państw demokracji ludowych, przemawiających nad trumną polityka. Fragmenty przemówień zmontowane były z offu, zajęły 1 minutę i 92 sekundy. Premier Cyrankiewicz mówił między innymi: „Nie rozstaniemy się z nim. On będzie wśród nas:
Bolesław Bierut. I chociaż pełni bólu z powodu ciężkiej straty jeszcze wyżej wzniesiemy sztandar naszej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Sztandar międzynarodowej solidarności, sztandar Polski Ludowej, sztandar socjalizmu i pokoju.
Sztandar, który wysoko i godnie uczył nas nieść towarzysz Bolesław Bierut”.434 W przytoczonym cytacie poprzez zastosowanie specyficznych zwrotów sztandarowych zostały nakreślone najważniejsze cechy ideologii stalinowskiej. Pokój i solidarność międzynarodową utożsamiano z działalnością monopartii jaką była PZPR. W ścieżce dźwiękowej PKF powielił się schemat językowego obrazowania świata, znany z poprzedniego okresu działalności kroniki. Uwidoczniły się cztery kategorie, których obecność wskazywała na wykorzystywanie narracji dogmatycznej, opartej na dychotomicznym postrzeganiu świata. Wśród nich znalazły się następujące kategorie:
1) dobro – zło; 2) prawda – fałsz; 3) my – oni; 4) przyjaciel – wróg.435 Podział nie oznaczał nieprzekraczalności granic między nimi. Przeciwnie, w dogmatycznej narracji wspomniane kategorie, służąc komunikacyjnemu obrazowaniu rzeczywistości społecznej, przenikały się wzajemnie, splatały nierozerwalnie, tworzyły liczne związki w zbiorach i podzbiorach językowych, ale też potwierdzały jasność kryteriów przynależności do ideologicznego porządku „za” i „przeciw”. W tym sensie ich koincydencja miała uzasadnienie, ponieważ narracja dogmatyczna uzasadniała
„słuszność” zajętego stanowiska i „trafność” doboru argumentacji.
W dalszych częściach PKF pokazywano uroczystości pogrzebowe przed Pałacem Kultury oraz przemarsz konduktu żałobnego z centrum Warszawy na
433 Tamże.
434 Tamże; A. Magierska, Dziedzictwo Polski Ludowej, [w:] Społeczeństwo i polityka…, s. 1169.
435 I. Jakubowska-Branicka, O dogmatycznych narracjach. Studium nienawiści, Warszawa 2013, s. 93.
151
Cmentarz Powązkowski. Ścieżkę dźwiękową do prezentowanych ujęć stanowiły odgłosy tłumu idącego w kondukcie. Należało również zauważyć, że w tle słyszalne było bicie dzwonów kościelnych.436 W ostatniej scenie specjalnego wydania PKF, państwowego pożegnania Bieruta dokonał Edward Ochab. Wystąpienie Ochaba oznaczało, że polityczna decyzja odnośnie następcy Bieruta została podjęta. Ówczesny I sekretarz KC KPZR Chruszczow, który był członkiem delegacji na pogrzebie Bieruta symbolicznie namaścił na jego następcę Edwarda Ochaba. Nie ulega wątpliwości, że pogrzeb Bieruta stał się wyzwaniem propagandowym pod względem komunikacyjnym.
Przekaz zamieszczany w środkach masowego przekazu był jasny. Bieruta żegnano jako najważniejszego polityka w państwie. Dla wzmocnienia przekazu propagandowego pokazywano warty honorowe przed trumną zmarłego polityka, w których uczestniczyli czołowi przedstawiciele PZPR, Józef Cyrankiewicz, Konstanty Rokossowski, Aleksander Zawadzki. W PRL przy okazji uroczystości żałobnych starano się wykreować atmosferę „niewysłowionego smutku, niepowetowanej straty”
W wyniku pogarszającej się sytuacji ekonomicznej w Polsce, robotnicy z Zakładów Taboru Kolejowego imienia Józefa Stalina w Poznaniu postanowili rozpocząć akcje strajkowe zakończone krwawym stłumieniem przez przedstawicieli aparatu państwowego. Doszło do nich w dniach 25-28 czerwca 1956 roku. Strajki w Poznaniu były pierwszym zrywem robotniczym w PRL nagłośnionym w mediach.
Spowodowane to było odbywającymi się w Poznaniu w tym samym czasie Targami Międzynarodowymi. Relacja z przebiegu strajków znalazła się tylko w PKF numer 28/56.437 Materiał obrazujący skalę zniszczeń po strajkach został upubliczniony do ogólnego oglądu w dniu 30 czerwca 1956 roku zatem dwa dni po zakończeniu zamieszek. Znajdował się na pierwszym miejscu w agendzie komunikacyjnej numeru i zajmował 2 minuty 57 sekund w przeszło dwunasto minutowym wydaniu. Jak wspomniano film posiadał cechy wzorca relacji. Sprzyjał temu styl narracji filmowej.
W przekazie medialnym określono precyzyjnie miejsce i datę masakry. Pokazywano również najważniejsze miejsca strajków: „Poznań, sobota, 30 czerwca […]. Mieszkańcy miasta oglądają miejsca zamieszek. Gmach Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa.
436 Episkopat Polski wyraził zgodę na uruchomienie dzwonów w trakcie uroczystości pogrzebowych. W związku z tym przedstawiciele duchowieństwa musieli przyjąć postawę aprobującą tę decyzję. Taka postawa mogła być spowodowana strachem, szantażem, obawami przed represjami politycznymi, J.
Stefaniak, Postawy duchowieństwa katolickiego wobec systemu komunistycznego w Polsce w latach 1944-1956, Lublin 2017, s. 196.
437 Warto również dodać, że materiał poświęcony strajkom umieszczony w kronice miał jednoaktową strukturę. Materiały jednoaktowe przez pracowników WFDIF w Warszawie zaliczane są zawsze jako najmniejsze części składowe całego wydania PKF.
152
Okopcone ściany, ślady ognia. Podpalacze rzucali butelki z benzyną. Tu padły pierwsze strzały i pierwsi ludzie”.438
Komuniści w formułowanych przekazach deprecjonowali znaczenie strajków robotniczych stosując do ich opisu słowa o neutralnym znaczeniu skojarzeniowym.
W PKF do opisu strajków stosowano takie słowa jak: „wypadki, zajścia, zamieszka (pojawiły się jeden raz), krwawy dramat (dwa razy). Stosowano również rozbicie odpowiedzialności za przeprowadzone strajki. Nie określono z imienia i nazwiska osób odpowiedzialnych za rozlew krwi w Poznaniu, dla opisu osób winnych strajków zastosowano pojemne pojęcia bliżej nieokreślonych: „prowokatorów i wrogów”.439
Prezentowany styl narracji politycznej charakteryzował się ideologizacją przedstawianego obrazu świata. Pozwalał na zwrócenie uwagi – według formuły dwóch socjolożek Sarah Earthy i Ann Cronin – na łączenie symboliki narracyjnej z procesem politycznym. Dawał szansę na poznanie rekonstruowanej historii (story), na zdobycie wiedzy o sposobie odczytu tejże historii toczącej się w czasie codziennym (day-to-day time) oraz na usytuowanie jej w porządku społecznym epoki (historical time).440 Ideologizacja komunikatu miała na celu zmianę stanu mentalnego odbiorców i podjęcia działań dyskredytujących wrogów politycznych. W prezentowanym komunikacie ideologia pełniła funkcję perswazyjną w związku z prowadzoną przy jej udziale manipulacją polityczną. Za podstawę manipulacji językowej w przywołanym przypadku przyjęto między innymi sądy wartościujące łączące informacje z preferowaną oceną pojętych przez „prowokatorów” działań. W prezentowanych wypowiedziach uwidaczniały się również zideologizowane presupozycje językowe.441
Już na początku 1956 roku władze państwowe z nieufnością patrzyły na przejawy „wrogich nastrojów” wśród pracowników w zakładach przemysłowych.
Zwracano uwagę na wzrost tak zwanej propagandy szeptanej.442 Tomasz Rochatka nadmieniał, że: „W pierwszych miesiącach 1956 r., w przemyśle, budownictwie, i kolejnictwie prowadzonych było dziesięć spraw wobec aktów dywersji i sabotażu
438 FN, W Poznaniu, KR, nr 28/56.
439 Tamże.
440 S. Earthy, A. Cronin, Narrative Analysis, [in:] Researching Social Life, ed. by N. Gilbert, Los Angeles 2008, s. 426.
441 D. Kępa-Figura, Ideologizacja i ‹‹dezideologizacja›› komunikacji medialnej, [w:] Ideologie w słowach…, s. 119.
442 Ustawodawstwo komunistyczne przewidywało przestępstwo tzw. „szeptanej propagandy”, zapis zawierał między innymi art. 22 dekretu z 13 czerwca 1946 r. O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa mówiący: ‹‹Kto rozpowszechnia fałszywe wiadomości mogące wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa Polskiego bądź obniżyć powagę jego naczelnych organów, podlega karze więzienia do lat pięciu lub aresztu››, M. Chłopek, dz. cyt., s. 5-6.
153
[…]. Zaniepokojenie budziły również sygnały o krytycznych wypowiedziach pracowników, wobec osiągnięć gospodarczych państwa. W fabrykach pojawiły się w większym stopniu niż poprzednio negatywne opinie dotyczące ZSRR i polsko-radzieckiej wymiany gospodarczej”.443 Zatem już bezpośrednio po zakończeniu strajków można się było spodziewać, że w konstruowaniu komunikatów politycznych władze państwowe uznają strajki za prowokacyjną działalność wrogów, którzy wykorzystywali niezadowolenie robotnicze do dekompozycji struktur PRL. W ocenie partii termin i miejsce zamieszek nie zostało wybrane przypadkowo. W czasie strajków odbywały się w Poznaniu Międzynarodowe Targi. Dlatego działania wrogów nastawione były na ośmieszenie przedstawicieli ówczesnej klasy politycznej w oczach przedstawicieli państw zachodnich. Taka interpretacja znalazła odzwierciedlenie na łamach „Trybuny Ludu”. Zaś w komunikatach politycznych prezentowanych w PKF dość szybko nastąpiło zapomnienie masakry w Poznaniu.
Po ośmiomiesięcznym sprawowaniu funkcji I sekretarza przez E. Ochaba w wyniku pogarszającej się sytuacji społecznej i ekonomicznej nastąpiły zmiany w KC PZPR. W dniach 19-21 października obradowało w Warszawie VIII plenum KC PZPR.
W wyniku plenum wybrano nowego I sekretarza partii. Skompromitowanego pogarszającą się sytuacją ekonomiczną Ochaba zastąpił W. Gomułka. Decyzje podjęte na VIII plenum wywołały wśród społeczeństwa żywiołowe reakcje poparcia dla nowego kierownictwa partii objawiające się w organizowanych w całej Polsce wiecach poparcia. Polityczni decydenci chcąc uspokoić nastroje społeczne zorganizowali dnia 24 października przed Pałacem Kultury i Nauki wielki wiec poparcia dla nowego kierownictwa partii.
Twórcy komunikowania politycznego PKF przygotowywali z tej okazji specjalne, monotematyczne, jednoaktowe wydanie magazynu. Wydanie liczyło 8 minut i 42 Nadzwyczajny dodatek posiadał cechy relacji. Dla lepszego oddziaływania propagandowego w realizacji zdjęć filmowych stosowano zróżnicowane typy ujęć: plan szczegółowy przybliżony, aby pokazać wybrane twarze obywateli, plan ogólny oddalony, aby pokazać rozmiary zwołanego wiecu oraz skalę poparcia dla nowego
443 T. Rochatka, Nastroje w poznańskich zakładach pracy w czerwcu 1956, [w:] Poznański czerwiec
443 T. Rochatka, Nastroje w poznańskich zakładach pracy w czerwcu 1956, [w:] Poznański czerwiec