1 R.A. Mundell, A Theory of Optimum Currency Areas, „American Economic Review” 1961, Vol. 51, No. 4, s. 657–665.
w ramach wspólnego obszaru walutowego ozna-cza swobodę przepływu kapitału na tym obsza-rze, a więc kraje odczuwające niedobór kapitału mogą bez większych trudności pozyskiwać kapi-tał z krajów dysponujących nadwyżką kapikapi-tału. Pozwala to złagodzić nierównowagę bilansu płat-niczego w państwach członkowskich unii walu-towej.
W kolejnych latach koncepcję Mundella, dotyczącą OOW, uzupełnił sam autor i rozwinęli ją inni ekonomiści. R.I. McKinnon do oceny optymalności obszaru walutowego wprowadził kryterium otwartości gospodarek narodowych krajów tworzących unię walutową. Zauważył on, że im gospodarka danego kraju jest bardziej otwarta, co można zmierzyć relacją krajowego eksportu i importu do PKB, tym łatwiej może on zrezygnować z własnej waluty i stosowania kursu walutowego jako instrumentu przywracania zew-nętrznej równowagi płatniczej kraju. Następne kryterium OOW do wyżej wymienionych dodał w 1969 roku P.B. Kenen. Według niego sukces członkostwa w unii walutowej zależy od posiada-nia przez przystępujące do niej państwo zdywer-syfikowanej struktury produkcji i eksportu. Im te struktury są bardziej zdywersyfikowane, tym jego gospodarka narodowa i cały obszar walutowy odnoszą większe korzyści z wprowadzenia wspólnej waluty lub utrzymywania sztywnego kursu walutowego wewnątrz wspólnego obszaru walutowego i płynnego kursu w stosunku do
2
walut krajów trzecich .
W nowych teoriach OOW, które zrodziły się pod koniec XX i na początku XXI wieku, dużą wagę przywiązuje się do konsekwencji utworzenia unii walutowej dla pogłębienia integracji gospo-darczej i integracji rynków finansowych w ramach wspólnego obszaru walutowego. Dużo miejsca poświęca się też analizie kosztów i korzyści wynikających z utworzenia i funkcjonowania unii walutowej oraz określeniu warunków, które po-zwalają na maksymalizację korzyści netto z tego
3
przedsięwzięcia . Natomiast pod wpływem kry-zysu zadłużeniowego w krajach strefy euro w dys-kusji na temat OOW zaczęto zwracać uwagę przede wszystkim na kryteria fiskalne: wielkość
deficytu budżetowego i poziom długu publicz-nego w państwach członkowskich unii waluto-wej. Kraje eurolandu z wysokim deficytem bud-żetowym i dużym długiem publicznym mają problemy z finansowaniem ze środków publicz-nych działań podejmowapublicz-nych na rzecz przywró-cenia równowagi wewnętrznej i zewnętrznej, co zmusza je do drastycznego ograniczania
wydat-4
ków na utrzymanie sfery budżetowej .
Jeżeli kraje tworzące unię walutową nie stanowią OOW, to narażone są na szoki asymet-ryczne, którym poświęcone jest niniejsze opraco-wanie. W jakim stopniu można uznać Unię Gospodarczą i Walutową za optymalny obszar walutowy? Czy strefa euro w coraz większym stopniu spełnia kryteria OOW, czy też oddala się od tego, by być optymalnym obszarem waluto-wym? Jak to wpływa na niebezpieczeństwo pojawienia się szoków asymetrycznych w krajach należących do Unii Gospodarczej i Walutowej i jakie mają one możliwości złagodzenia ich negatywnego wpływu na swoje gospodarki? Na te pytania próbują odpowiedzieć autorzy niniej-szego opracowaniu.
Zakres spełniania przez państwa członkow-skie Unii Gospodarczej i Walutowej nominal-nych kryteriów konwergencji
Przy tworzeniu Unii Gospodarczej i Wa-lutowej w niewielkim stopniu uwzględnione zostały kryteria OOW. Kryteria, które powinny spełnić kraje przystępujące do UGiW, zostały określone w Traktacie o Unii Europejskiej,
nazy-5
wanym Traktatem z Maastricht . Sformułowano w nim pięć kryteriów nominalnej konwergencji, tzw. kryteriów z Maastricht:
· relacja deficytu budżetowego do PKB nie powinna przekraczać 3% PKB;
· relacja długu publicznego do PKB powinna być niższa niż 60% PKB;
· utrzymanie niskiej i wyrównanej inflacji, która nie powinna być wyższa niż 1,5 pkt. proc. od średniej stopy inflacji w trzech krajach UE o najbardziej stabilnych cenach; · długookresowa stopa procentowa
(rentow-ność wieloletnich obligacji skarbowych) nie
2 I. Zawiślińska, Optymalny obszar walutowy. Teoria i polityka na kontynencie amerykańskim, Oficyna Wydaw-nicza SGH, Warszawa 2008.
3 Ibidem, rozdz. III.
4 R. Kronberger, Der Euro-Raum im Lichte der Theorie der optimalen Währungsgebiete, Wirtschaftspolitische Blätter 4/10, Manz Verlag, Wien 2010.
może przekraczać średniej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach człon-kowskich UE o najbardziej stabilnych ce-nach o więcej niż 2 pkt. proc.;
· należy zapewnić stabilność kursu walutowe-go – kursy rynkowe w ciągu dwóch lat po-przedzających przystąpienie danego kraju do UGiW nie powinny różnić się bardziej niż +/-15% od kursu centralnego.
Tylko w przypadku jednego kryterium – dotyczącego inflacji – istnieje zgodność kryte-rium z Maastricht z krytekryte-rium optymalnego ob-szaru walutowego. Pozostałe kryteria nominalnej konwergencji nie mają podbudowy teoretycznej i zostały przyjęte bardziej ze względów politycz-nych (jako rozwiązanie kompromisowe) niż ekonomicznych.
Spośród 11 państw UE, które w 1999 roku utworzyły Unię Gospodarczą i Walutową, w roku poprzednim tylko pięć państw: Finlandia, Francja, Portugalia, Luksemburg i Irlandia speł-niało wszystkie nominalne kryteria spójności. Aż 6 państw nie spełniało kryterium długu publicz-nego, ale żaden kraj nie miał problemów ze spełnieniem pozostałych kryteriów z Maastricht. Natomiast gdy idzie o realne kryteria konwergen-cji poszczególnych krajów członkowskich ze strefą euro, które określają, w jakim stopniu są one przygotowane do uczestnictwa w strefie walutowej pod względem struktury gospodarczej i synchronizacji cyklu koniunkturalnego, sytuacja u progu funkcjonowania UGiW była zróżnicowa-na. Większość krajów przystępujących do unii walutowej cechowała się relatywnie wysokim wskaźnikiem otwarcia gospodarek, mierzonym udziałem eksportu i importu w PKB, i dość wysokim stopniem dywersyfikacji produkcji. Jednocześnie w ramach wspólnego obszaru występowała niska mobilność siły roboczej, niska była też elastyczności cen i płac, a narodowe rynki finansowe były słabo zintegrowane. Gdyby więc o utworzeniu UGiW miały decydować jedynie czynniki ekonomiczne, to w 1999 roku nie powin-na opowin-na powstać. O jej utworzeniu w dużym stop-niu zadecydowały względy polityczne. Przedsię-wzięcie to było postrzegane jako kolejny etap
integracji krajów członkowskich UE na drodze w kierunku zbudowania przez nie unii politycz-nej, co pozwoliłoby wzmocnić pozycję konku-rencyjną całego ugrupowania integracyjnego na rynkach międzynarodowych w stosunku do USA
6
i Chin . Jednakże dominacja politycznych czyn-ników utworzenia UGiW nad czynnikami ekono-micznymi nie powinna nikogo dziwić, ponieważ, jak pisze P. de Grauwe, „żadna unia walutowa zawiązana w przeszłości nie powstała w związku ze zdefiniowaniem ekonomicznych korzyści wy-nikających z takiej unii. Wszystkie dotychczasowe przypadki integracji walutowej były powodowane
7
aspektami politycznymi ”.
Istota i rodzaje szoków asymetrycznych w UGiW
Przystąpienie do unii walutowej przez określony kraj wiąże się dla niego z określonymi kosztami i korzyściami. Najważniejszymi
ko-8
rzyściami są :
· eliminacja ryzyka kursowego i w konsek-wencji kosztów zabezpieczania się przed nim oraz redukcja niepewności co do przy-szłych cen towarów i usług będących przed-miotem eksportu bądź importu;
· obniżenie kosztów pozyskania kapitału w wyniku obniżenia stóp procentowych i wzrostu konkurencji na rynkach finan-sowych;
· eliminacja kosztów transakcyjnych związa-nych z kupnem i sprzedażą walut obcych; · wzrost wymiany handlowej z krajami UGiW
na skutek jej uproszczenia i poprawy warunków finansowania;
· wzrost inwestycji w wyniku zmniejszenia się kosztów ich finansowania i większego napływu kapitału z zagranicy.
Jednocześnie przynależność kraju do unii walutowej pociąga za sobą niemałe koszty. Część z nich ma charakter jednorazowy i trzeba je ponieść na przygotowanie się kraju do wprowa-dzenia wspólnej waluty, a z pozostałymi należy się liczyć przez cały czas członkostwa w unii
wa-9
lutowej. Do najbardziej ważkich należą :
6 B.J. Cohen, Monetary Union: The Political Dimension, w: The Dollarization Debate, red. D. Salvatore, J.W. Dean, T.D. Willett, Oxford University Press, Oxford 2003.
7 P. de Grauwe, The Political Economy of Monetary Union in Europe, „The World Economy” 1996, Vol. 16, No. 6, s. 656.
8 Europejska integracja monetarna od A do Z, red. W. Pacho, NBP, Warszawa 2009, s. 22–29.
· utrata możliwości prowadzenia niezależnej polityki pieniężnej (polityki kursowej, poli-tyki stóp procentowych i kształtowania po-daży pieniądza za pomocą operacji otwar-tego rynku);
· wzrost w momencie przystąpienia do UGiW cen często kupowanych towarów i usług przez ich zaokrąglanie;
· koszty dostosowania gospodarki do posłu-giwania się wspólną walutą, w tym koszty wycofania z obiegu waluty krajowej i wypro-dukowania banknotów i monet opiewają-cych na wspólną walutę;
· koszty banków komercyjnych związane z przestawieniem systemów informatycz-nych i bankomatów na wspólną walutę; · straty systemu bankowego z tytułu prowizji
za wymianę walut w związku z drastycznym zmniejszeniem się liczby dokonywanych tego rodzaju transakcji;
· ograniczenia w zakresie polityki budżetowej na skutek konieczności spełnienia przez kraj członkowski unii walutowej restrykcyjnych kryteriów fiskalnych.
Kraje należące do unii walutowej nara-żone są na szoki symetryczne i asymetryczne. Szokiem nazywa się gwałtownie zakłócenie prze-biegu procesów gospodarczych, najczęściej na skutek czynników zewnętrznych. Jeżeli szokiem dotknięte zostają wszystkie kraje tworzące unię walutową, to mamy do czynienia z szokiem symetrycznym. Na takie wstrząsy może reagować wspólny bank centralny za pomocą narzędzi polityki monetarnej. Zaś szok niesymetryczny dotyka z niejednakową siłą poszczególnych członków unii walutowej lub tylko niektórych. Szoki asymetryczne prowadzą do spadku PKB, eksportu i dochodów fiskalnych państwa bądź do wzrostu inflacji, bezrobocia i długu publicznego. Dla złagodzenia ich skutków poszczególne kraje członkowskie unii walutowej nie mogą posłużyć się instrumentami polityki monetarnej, którymi w przypadku utworzenia unii walutowej dyspo-nuje wspólny bank centralny. Dlatego szoki nie-symetryczne stanowią największe zagrożenie dla efektywnego funkcjonowania unii walutowej.
Według kryterium oddziaływania szo-ków asymetrycznych na gospodarkę dzieli się je na dwa rodzaje:
· szoki popytowe, · szoki podażowe.
Szoki popytowe powodują istotne przesunięcia w popycie na produkty danego kraju na rynku wewnętrznym i zagranicznym. Ich źródłem mogą być następujące zdarzenia: istotnie wyższa stopa inflacji w kraju należącym do unii walutowej w porównaniu do inflacji u głównych partnerów handlowych, gwałtowna zmiana pre-ferencji konsumentów, zmiany w systemie podat-kowym kraju i inne.
Natomiast źródłem szoków podażo-wych, powodujących gwałtowne zmiany w za-kresie podaży towarów w krajach tworzących unię walutową, są takie czynniki, jak: wzrost cen surowców na rynkach międzynarodowych, nieidący w parze ze wzrostem wydajności pracy wzrost płac, klęski żywiołowe, nowe technologie,
10
wzrost podatków i inne czynniki .
Najbardziej szokami asymetrycznymi zagrożone są kraje niedostosowane strukturalnie do funkcjonowania w ramach wspólnego obszaru walutowego. Zgodnie z teorią OOW szokami asymetrycznymi w mniejszym stopniu dotknięte zostają kraje charakteryzujące się zdywersyfiko-waną strukturą produkcji i eksportu, zbliżonym do głównych partnerów poziomem inflacji i po-dobnym przebiegiem cyklu koniunkturalnego. Jeżeli zaś gospodarka kraju członkowskiego dotknięta zostanie szokiem asymetrycznym, to łatwiej jej będzie wrócić do stanu równowagi w sytuacji, gdy siła robocza będzie mobilna, a płace elastyczne. Mobilność pracowników w kraju i za granicą pozwala zredukować bez-robocie, a obniżenie wynagrodzeń pracowników – obniżyć cenę wytwarzanych dóbr. Z kolei dzięki niższym cenom zwiększa się atrakcyjność cenowa oferowanych w kraju i za granicą towarów, co pozwala zintensyfikować produkcję i sprzedaż zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Jeżeli więc płace i ceny w danym kraju są elas-tyczne, a siła robocza mobilna, to poprzez obni-żenie płac i tym samym kosztów produkcji można uzyskać podobny efekt jak w warunkach prowa-dzenia autonomicznej polityki monetarnej na skutek obniżenia kursu waluty krajowej do walut obcych, co w warunkach istnienia unii walutowej
11
nie jest możliwe .
10
J. Borowski, Podatność Polski na szoki asymetryczne a proces akcesji do Unii Gospodarczej i Walutowej, NBP, Warszawa 2001, http://www.nbp.pl.
11 G. Tchorek, Teoretyczne podstawy integracji walutowej, w: Teoria optymalnego obszaru walutowego, www.ugiw.umcs.lublin.pl/II.pdf.
Szoki asymetryczne w unii walutowej mogą być łagodzone także za pomocą polityki fiskalnej. Nadmierny wzrost popytu można zneutralizować, podnosząc podatki i ograniczając wydatki socjalne budżetu państwa. Natomiast do podtrzymania popytu i zwiększenia atrakcyjności kraju dla inwestorów zagranicznych obniża się podatki, z czym jednak wiąże się niebezpieczeń-stwa powstania deficytu budżetowego i naras-tania długu publicznego.
Utrzymujące się niebezpieczeństwo pojawia-nia się szoków asymetrycznych w strefie euro
Utworzona na przełomie XX i XXI wieku strefa euro tylko w bardzo ograniczonym stopniu spełnia kryteria ekonomiczne optymal-nego obszaru walutowego. W małym też stopniu uwzględnione zostały kryteria OOW przy two-rzeniu jej struktury instytucjonalnej, a szczególnie Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Od samego początku funkcjonowania UGiW więk-szość krajów członkowskich nie przestrzegała dyscypliny fiskalnej, prowadząc luźną politykę w zakresie wydatków publicznych. W pierwszej dekadzie funkcjonowania strefy euro (1999– 2009) tylko w Finlandii i Luksemburgu deficyt budżetowy nie przekroczył referencyjnej wiel-kości 3% PKB. Skrajnym przykładem braku dy-scypliny fiskalnej była Grecja, której ani razu nie udało się spełnić kryterium fiskalnego. W sześciu krajach strefy euro, w tym w największych (Niem-cy, Francja, Włochy), dług publiczny wzrósł po-wyżej 60% PKB. Zadłużaniu się krajów euro-landu niewątpliwie sprzyjały utrzymujące się na rynku niskie stopy procentowe. Przestrzegania dyscypliny budżetowej nie wymusiła ani przewi-dziana w Traktacie z Maastricht procedura nad-miernego deficytu, ani uzupełniający ją, przyjęty w 1997 roku, Pakt Stabilności i Wzrostu. Przy-czyną niskiej skuteczności rozwiązań instytuc-jonalnych w strefie euro, w zakresie zapobiegania nadmiernemu deficytowi budżetowemu i naras-taniu długu publicznego, był polityczny charakter
12
decyzji podejmowanych przez ECOFIN . Słabość UGiW boleśnie ujawnił global-ny kryzys gospodarczy i finansowy lat 2007– 2009, który pociągnął za sobą kryzys zadłużenio-wy w strefie euro i postawił pod znakiem zapy-tania jej dalsze funkcjonowanie. Tylko dzięki olbrzymiej pomocy finansowej EBC dla najbar-dziej dotkniętych kryzysem krajów z południowej
części wspólnego obszaru walutowego (Grecja, Hiszpania, Portugalia, Cypr) kryzys ten udało się zasadniczo zażegnać. W obliczu głębokiego kry-zysu przeszkodą dla działań pomocowych nie okazała się klauzula no-bail-out, która zakłada nie-udzielanie pomocy dla krajów dotkniętych kry-zysem finansów publicznych.
Nie mamy pewności, że gdyby strefa euro spełniała kryteria optymalnego obszaru wa-lutowego, to kryzys by nie wystąpił, ale zapewne szybciej można by zareagować na jego wybuch i złagodzić skutki. Zgodnie z założeniami teorii OOW najwłaściwszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie budżetu centralnego strefy euro i przeniesienie polityki fiskalnej do utworzonego w niej ministerstwa finansów. Jednakże w prak-tyce nie jest to możliwe chociażby z powodu obaw mających zdrowe finanse publiczne boga-tych krajów eurolandu, że będą musiały transfe-rować więcej środków na rzecz krajów nieprze-strzegających dyscypliny fiskalnej.
W świetle teorii odnoszących się do OOW fundamentalne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania UGiW mają następujące czyn-niki:
· podobieństwo stóp inflacji we wszystkich państwach członkowskich;
· wysoka mobilność siły roboczej w ramach wspólnego obszaru walutowego;
· dywersyfikacja struktury produkcji;
· wysoki stopień otwarcia poszczególnych gospodarek narodowych i ich silne zintegro-wanie z gospodarkami pozostałych krajów strefy euro;
· istnienie ponadpaństwowych instytucji zajmujących się nie tylko wspólną polityką monetarną, ale także koordynacją polityki fiskalnej krajów członkowskich.
Jak wynika z danych dotyczących kształ-towania się stóp inflacji w krajach UGiW (zob. tab. 1), w okresie od globalnego kryzysu do 2016 roku znacznie obniżył się poziom inflacji i zmniejszyły się różnice między stopami inflacji w poszczególnych krajach, o czym świadczy malejąca wartość wariancji. Jest to zjawisko pozytywne w aspekcie spełnienia przez kraje strefy euro tego ważnego kryterium OOW.
W państwach strefy euro utrzymuje się wysoki poziom bezrobocia, z wyjątkiem Niemiec i Luksemburga, i duże zróżnicowanie stóp
bezrobocia w poszczególnych krajach (zob. tab. 2). Szczególnie wysoki poziom wariancja mierząca to zróżnicowanie osiągnęła w latach 2012–2014. W takich państwach, jak Estonia, Łotwa, Litwa, Malta i Słowenia po przystąpieniu do UE zasadniczo nastąpił spadek stopy bezro-bocia, co w dużym stopniu wynikało z emigracji pracowników z tych krajów do państw „starej” UE nie tylko z niższym bezrobociem, ale także ze znacznie wyższymi płacami. Wysoki poziom bezrobocia utrzymuje się w Grecji, Hiszpanii, Portugalii, na Cyprze i we Włoszech. Stopień mobilności siły roboczej w tych krajach, pomimo istnienia w strefie euro formalnej swobody prze-pływu siły roboczej, jest niski przede wszystkim z powodu bariery językowej, odmiennych zwy-czajów panujących za granicą, silnych więzi z lo-kalną społecznością, różnic w kosztach utrzyma-nia i wysokości płaconych podatków, wysokich kosztów przeprowadzki i wysokich cen nierucho-mości za granicą. Jak zauważyli teoretycy OOW, mobilność siły roboczej pozwala złagodzić szoki
asymetryczne występujące w krajach tworzących wspólny obszar walutowy.
Zmniejszeniu bezrobocia sprzyja wyso-kie tempo wzrostu gospodarczego w dotkniętych nim krajach. Pozytywnym zjawiskiem w strefie euro jest wejście na ścieżkę wzrostu gospodar-czego krajów, które w czasie kryzysu odnotowały spadek PKB: Hiszpanii, Irlandii i Portugalii (zob. tab. 3). Natomiast niekorzystnym zjawiskiem dla wspólnego obszaru walutowego jest wzrost zróżnicowania w latach 2008–2014 dynamiki roz-woju gospodarczego, co ilustruje rosnąca w tym czasie wariancja stóp wzrostu PKB.
Kolejnym czynnikiem pozytywnie wpły-wającym na funkcjonowanie wspólnego obszaru walutowego jest duże zróżnicowanie produkcji w krajach tego obszaru, co w razie spadku popytu na rynkach zagranicznych na określone towary pozwala zastąpić je eksportem innych dóbr. Pod tym względem sytuacja w strefie euro jest zróż-nicowana. Gospodarki małych i biedniejszych krajów siłą rzeczy cechują się mniejszym Tabela 1. Średnioroczna stopa inflacji w krajach strefy euro w latach 2002–2016, w %
Źródło: Eurostat database, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database [30.05.2017].
Kraj 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Strefa euro 2,2 2,1 2,2 3,3 1,6 2,5 0,4 0,2 Austria 1,7 2,0 1,7 3,2 1,7 2,6 1,5 1,0 Belgia 1,5 1,9 2,3 4,5 2,3 2,6 0,5 1,8 Cypr 4,4 2,6 3,1 -0,3 -1,2 Estonia 4,2 0,5 0,8 Finlandia 2,0 0,1 1,3 3,9 1,7 3,2 1,2 0,4 Francja 1,9 2,3 1,9 3,2 1,7 2,2 0,6 0,3 Grecja 3,9 3,0 3,3 4,2 4,7 1,0 -1,4 0,0 Hiszpania 3,6 3,1 3,6 4,1 2,0 2,4 -0,2 -0,3 Holandia 3,9 1,4 1,6 2,2 0,9 2,8 0,3 0,1 Irlandia 4,7 2,3 2,7 3,1 -1,6 1,9 0,3 -0,2 Litwa 0,7 Luksemburg 2,1 3,2 3,0 4,1 2,8 2,9 0,7 0,0 Łotwa 0,7 0,1 Malta 4,7 2,0 3,2 0,8 0,9 Niemcy 1,4 1,8 1,8 2,8 1,1 2,1 0,8 0,4 Portugalia 3,7 2,5 3,0 2,7 1,4 2,8 -0,2 0,6 Słowacja 0,7 3,7 -0,1 -0,5 Słowenia 5,5 2,1 2,8 0,4 -0,2 Włochy 2,6 2,3 2,2 3,5 1,6 3,3 0,2 -0,1 Wariancja 1,2 0,7 0,5 0,7 1,5 0,5 0,4 0,4
Tabela 2. Stopa bezrobocia w krajach strefy euro w latach 2002–2016, w %
Źródło: Eurostat database, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database [30.05.2017].
Kraj 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Strefa euro 8,3 9,1 8,4 7,6 10,0 11,3 11,6 10,0 Austria 4,4 5,5 5,3 4,1 4,8 4,9 5,6 6,0 Belgia 7,5 8,4 8,3 7,0 8,3 7,6 8,5 7,8 Cypr 3,7 6,3 11,9 16,1 13,1 Estonia 10,0 7,4 6,8 Finlandia 9,1 8,8 7,7 6,4 8,4 7,7 8,7 8,8 Francja 7,9 8,9 8,8 7,4 9,3 9,8 10,3 10,1 Grecja 10,3 10,6 9,0 7,8 12,7 24,5 26,5 23,6 Hiszpania 11,5 11,0 8,5 11,3 19,9 24,8 24,5 19,6 Holandia 3,7 5,7 5,0 3,7 5,0 5,8 7,4 6,0 Irlandia 4,5 4,5 4,5 6,4 13,9 14,7 11,3 7,9 Litwa 7,9 Luksemburg 2,6 5,0 4,6 4,9 4,6 5,1 6,0 6,3 Łotwa 10,8 9,6 Malta 6,0 6,9 6,3 5,8 4,7 Niemcy 8,6 10,4 10,1 7,4 7,0 5,4 5,0 4,1 Portugalia 6,2 7,8 8,9 8,8 12,0 15,8 14,1 11,2 Słowacja 14,5 14,0 13,2 9,7 Słowenia 4,4 7,3 8,9 9,7 8,0 Włochy 8,5 8,0 6,8 6,7 8,4 10,7 12,7 11,7 Wariancja 7,1 4,6 3,6 4,0 16,7 35,4 34,5 22,5
Tabela 3. Tempo wzrostu gospodarczego w krajach strefy euro w latach 2002–2016, w %
Źródło: Eurostat database, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database [30.05.2017].
Kraj 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Strefa euro 0,9 2,3 3,2 0,4 2,1 -0,9 1,2 1,8 Austria 1,7 2,7 3,4 1,5 1,9 0,7 0,6 1,5 Belgia 1,8 3,6 2,5 0,7 2,7 0,1 1,6 1,2 Cypr 3,9 1,3 -3,2 -1,5 2,8 Estonia 4,3 2,8 1,6 Finlandia 1,7 3,9 4,1 0,7 3,0 -1,4 -0,6 1,4 Francja 1,1 2,8 2,4 0,2 2,0 0,2 0,6 1,2 Grecja 3,9 5,1 5,7 -0,3 -5,5 -7,3 0,4 0,0 Hiszpania 2,9 3,2 4,2 1,1 0,0 -2,9 1,4 3,2 Holandia 0,1 2,0 3,5 1,7 1,4 -1,1 1,4 2,2 Irlandia 5,6 6,7 5,9 -4,4 2,0 -1,1 8,5 5,2 Litwa 2,3 Luksemburg 3,8 3,6 5,2 -1,3 4,9 -0,4 5,6 4,2 Łotwa 2,1 2,0 Malta 3,3 3,5 2,6 8,3 5,0 Niemcy 0,0 1,2 3,7 1,1 4,1 0,5 1,6 1,9 Portugalia 0,8 1,8 1,6 0,2 1,9 -4,0 0,9 1,4 Słowacja 5,0 1,7 2,6 3,3 Słowenia 3,3 1,2 -2,7 3,1 2,5 Włochy 0,2 1,6 2,0 -1,1 1,7 -2,8 0,1 0,9 Wariancja 2,8 2,3 1,8 4,0 5,5 7,1 7,1 1,8
zróżnicowaniem w porównaniu do pozostałych państw strefy euro i dlatego bardziej są narażone na szoki asymetryczne. Szczególnie mało zróżni-cowaną strukturą gospodarczą cechują się takie kraje UGiW, jak Grecja, Litwa, Finlandia i Sło-wacja.
Lepiej w ramach strefy walutowej fun-kcjonują kraje o wysokim stopniu otwarcia, co można zmierzyć za pomocą relacji obrotów han-dlu zagranicznego (eksport i import towarów i usług) do wartości PKB (zob. tab. 4). Relacja ta w latach 2002–2016 zasadniczo się zwiększała. Najwyższa była w przypadku najmniejszych krajów: Luksemburga, Malty, Irlandii, Słowacji, Belgii i Holandii, a najmniejsza w przypadku Grecji, Hiszpanii, Francji, i Włoch.
Powstanie strefy euro zasadniczo nie przyczyniło się do zwiększenia wymiany
handlo-wej między krajami eurolandu. Obecnie jej udział w całkowitych obrotach handlu zagranicznego we wszystkich krajach eurolandu, z wyjątkiem Malty i Cypru, przekracza 50% (zob. tab. 5).
Do sprawnego funkcjonowania unii walutowej potrzebny jest zintegrowany rynek finansowy na całym jej obszarze, tzn. musi istnieć swoboda przepływu kapitału i świadczenia usług finansowych w ramach unii walutowej. Zintegro-wany rynek finansowy, umożliwiając inwestorom lokowanie kapitału w każdym kraju członkow-skim unii walutowej, a poszukującym kapitału po-zyskiwanie go na całym wspólnym obszarze, pozwala na dywersyfikację ryzyka i lepszy dostęp do kapitału i tym samym wspiera procesy dosto-sowawcze w przypadku wystąpienia szoku asy-metrycznego.
Tabela 4. Suma eksportu i importu towarów i usług krajów strefy euro jako % PKB
Źródło: Eurostat database, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database [30.05.2017].
Kraj 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Strefa euro 65,7 67,0 74,4 77,9 76,4 84,5 85,6 86,9