W ujęciu K. Krajewskiego represyjna polityka narkotykowa to taka, gdzie bezwarunkowo stosuje się represję karną wobec sprawców przestępstw będących użytkownikami narkotyków, bez żadnych środków alternatywnych o leczniczym
1 Zob. K. Krajewski, Sens i bezsens prohibicji. Prawo karne wobec narkotyków i narkomanii, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2001, s. 255–261. Zob. też: idem, Prawo karne wobec narkotyków i narkomanii: ustawodawstwo polskie na tle modeli regulacji dotyczących narkotyków,
„Alkoholizm i Narkomania” 2007, t. 20, nr 4, s. 425–437; idem, Polish Drug Policies: Between
„Hard” and „Soft” Prohibition, „Journal of Drug Issues” 2004, t. 34, nr 3, s. 587–622, oraz idem, Prawo karne wobec środków odurzających i psychotropowych. Z problematyki teorii kry-minalizacji, „Archiwum Kryminologii” 1995, t. 21, s. 41–79.
2 Ibidem.
charakterze. Wydaje się więc, że podobnie w przypadku polityki wykonywania kary pozbawienia wolności wobec osób będących użytkownikami model zorien-towany na kontrolę będzie polegał jedynie na odosobnieniu tych sprawców od reszty społeczeństwa, bez stosowania środków leczniczych w zakładzie karnym wobec tej grupy.
Celem polityki wykonywania kary pozbawienia wolności zorientowanej na kontrolę jest zapewnienie bezpieczeństwa w zakładzie karnym. Zakład charakte-ryzujący się represyjnością jest skupiony głównie na zapewnieniu dyscypliny, a wszelkie próby jej naruszenia, w tym naruszenia zakazu używania narkotyków, są karane. Używanie narkotyków jest więc postrzegane negatywnie. Abstynencja od narkotyków jest potrzebna w celu utrzymania dyscypliny. Nie przewiduje się żadnej specjalistycznej pomocy dla użytkowników w walce z nałogiem, traktuje się ich jak innych osadzonych i potencjalne zagrożenie dla prawidłowego funk-cjonowania zakładu. Użytkownicy narkotyków są postrzegani jako pensjonariu-sze instytucji, do której zasad muszą się dostosować.
Środkami polityki wykonywania kary pozbawienia wolności wobec osób bę-dących użytkownikami w modelu zorientowanym na kontrolę są działania pre-wencyjne prowadzone na terenie zakładu. Charakterystycznymi działaniami tego typu są: testy na obecność narkotyków, przeszukania cel i osób odwiedzających, użycie psa tropiącego, obecność kamer.
W niektórych zakładach karnych, szczególnie w krajach rozwiniętych, prze-prowadza się obowiązkowe testy na obecność narkotyków3. Testy przeprowa-dzane są w sposób regularny lub wybiórczo. Przeprowadzanie obowiązkowych testów na obecność narkotyków budzi kontrowersje, gdyż zaobserwowano zmiany po wprowadzeniu tych testów polegające na zaprzestaniu używania tych narkotyków, które mogą zostać wykryte za pomocą testu, i zastąpieniu ich nar-kotykami trudniejszymi do wykrycia4. Mimo że, jak wynika z badań, obowiąz-kowe testy na obecność marihuany mogą przyczynić się do zmniejszenia używa-nia marihuany i mogą być narzędziem do zmniejszeużywa-nia rozmiarów handlu tym narkotykiem, wydaje się, że wyzwaniem dla więziennictwa powinno być raczej
3 Zob. szerzej K. Duke, Drugs, Prisons…, op. cit., s. 103–105.
4 Zob np. M. MacDonald, Mandatory Drug Testing. Prison Centre for Research into Quality, University of Central England in Birmingham, 1997, dostępne na: http://www.iprt.ie/files/inter-national/mandatory_drug_testing__morag_macdonald.pdf, opisujący możliwość porzucenia przez osadzonych używania marihuany na rzecz heroiny po wprowadzeniu obowiązkowych te-stów narkotykowych na wykrycie marihuany; S.M. Gore, A.G. Bird, A.J. Ross, Prison Rights:
Mandatory Drug Tests and Performance Indicators for Prisons, „British Medical Journal” 1996, t. 312, s. 1411–1413, gdzie badania wykazały, że po wprowadzeniu wybiórczych testów odsetek osadzonych, u których wykryto za pomocą testu opiaty lub benzodiazepiny, wzrósł z 4,1% do 7,4%, a odsetek osadzonych, u których wykryto za pomocą testu marihuanę, zmniejszył się z 33,2% do 29,1% pomiędzy pierwszą a drugą fazą wybiórczego testowania. Warto zauważyć jednak, że w obu badaniach nie zostały wykluczone inne czynniki mogące wpłynąć na zwięk-szone spożycie heroiny, jak np. polepszenie dostępu do heroiny wśród osadzonych.
opracowanie strategii pomocy osadzonym problematycznie używającym heroiny i stymulantów5.
Kontrowersje w literaturze budzą również przeszukania osobiste osadzonych i osób ich odwiedzających, dokonywane także przy pomocy psa tropiącego.
W przypadku wykrycia narkotyków w wyniku przeprowadzonego testu lub prze-szukania osadzeni mogą otrzymać kary administracyjne, takie jak np. odebranie przywilejów. Jak pisze Karen Duke, w Wielkiej Brytanii przeszukania osobiste nie zawsze są dokonywane z poszanowaniem godności osadzonych i odwiedza-jących6, co może zniechęcać do odwiedzin bliskich. Według tej autorki, część brytyjskich pracowników więziennictwa traktuje działania represyjne prioryte-towo w porównaniu do pracy terapeutycznej z osadzonymi będącymi użytkow-nikami narkotyków7.
Więzienna polityka narkotykowa ukierunkowana na represję i kontrolę była charakterystyczna dla krajów nordyckich w późnych latach dziewięćdziesiątych i po roku 20008. Opierała się na strategii „zero tolerancji” i polegała na zaostrze-niu kontroli poprzez lepsze systemy zabezpieczeń, więcej psów tropiących, prze-szukania, ograniczenia w komunikacji i znaczne zwiększenie częstotliwości pod-dawania osadzonych testom na obecność narkotyków9. Zwiększono również ilość nakładanych kar dyscyplinarnych10.
Wydaje się, że więzienie bazujące wyłącznie na działalności represyjnej nie zapobiega skutecznie powrotowi do przestępczości. Polityka represyjna wobec sprawców przestępstw będących użytkownikami narkotyków w mniejszym stop-niu niż ta ukierunkowana na resocjalizację prowadzi do internalizacji potrzeby przestrzegania porządku prawnego. Można stwierdzić, że polityka ukierunko-wana na terapię jest skuteczniejsza, gdyż prowadzi do sytuacji, w której osadzeni zaprzestają używania narkotyków nie ze względu na grożące sankcje, ale z uwagi na wewnętrzną chęć podjęcia walki z nałogiem i zmiany dotychczasowego trybu życia. Niedogodność w zdobywaniu narkotyków może jednak wpłynąć na rezy-gnację z używania, a elementy kontrolne wydają się niezbędne w celu utrzymania bezpieczeństwa na terenie zakładu karnego.
5 Drug Misusers and the Criminal Justice System. Part III: Drug Misusers…, op. cit., s. 4.
6 K. Duke, Drugs, Prisons…, op. cit., s. 106.
7 Zob. ibidem, s. 108, gdzie autorka przytacza słowa rzecznika zrzeszenia zawodowego: „niektó-rzy pracownicy zakładów karnych są bardziej zainteresowani seksownymi operacjami takimi jak przeszukania przy pomocy psa tropiącego czy instalowanie kamer niż pracą z osadzonymi w walce z problemem narkotykowym… Większość ludzi uznałaby to drugie za bardziej sek-sowne niż wysokie mury, psy tropiące czy kamery, ale nie więziennictwo, gdyż właśnie taki sposób myślenia dominuje”.
8 T. Kolind, V.A. Frank, O. Lindberg, J. Tourunen, Prison-based drug teratment in Nordic polit-ical discourse: An elasic districtive construct, „European Journal of Criminology” 2013, t. 10, nr 6, s. 664.
9 Ibidem.
10 Ibidem.