Model zarządzania dostępnością części zamiennych w ujęciu controllingowym

Podstawowym źródłem informacji niezbędnych do przeprowadzenia analizy controllingowej zarządzania dostępnością części zamiennych jest zakładowy plan kont (Chojnacka-Komorowska, 2013, s. 21-27) oraz dane operacyjne związane z przepływem materiałów. Dane z systemu finansowo-księgowego pozwalają na wyznaczenie wskaźników i mierników ekonomicznych w ramach systemu oceny modelu zarządzania dostępnością części zamiennych.

Na podstawie analizy literaturowej przedmiotu (Pfohl, 1998; Śliwczyński, 2007; Twaróg, 2003; Nowicka-Skowron, 2006) Autorka określiła zestaw mierników, które posłużą do oceny modelu zarządzania dostępnością części zamiennych wg kryterium kosztów:

 koszty transportu

o koszty transportu części zamiennej od dostawcy do miejsca naprawy – w przypadku organizacji transportu przez dostawcę koszt ten wyznaczany jest przez dostawcę, natomiast w przypadku organizacji tego typu transportu przez przedsiębiorstwo koszt ten wyznaczany jest przez:

 firmę zewnętrzną – jeżeli przedsiębiorstwo zleci realizacje takiej usługi, wówczas koszt jest wyznaczany przez tą firmę,

 przedsiębiorstwo – jeżeli przedsiębiorstwo realizuje transport taborem własnym. W takim przypadku składowymi tego kosztu są:

liczba kilometrów, którą należy pokonać poszczególnymi środkami transportu, koszt 1 kilometra dla danego środka transportu, koszt eksploatacji wykorzystanych środków transportu, liczba poszczególnych środków transportu, liczba dostaw.

𝐾_{𝑇𝐷−𝑁} = 𝑙_{𝑑𝐷−𝑁}∙ 𝑙_{𝑘𝑚𝐷−𝑁}∙ 𝑘_{𝑘𝑚𝐷−𝑁}∙ 𝑙_{ś𝑡𝐷−𝑁} + 𝑙_{𝑑𝐷−𝑁}∙ 𝑘_{𝑒𝐷−𝑁} gdzie:

𝐾_{𝑇𝐷−𝑁} - koszty transportu części zamiennej od dostawcy do miejsca naprawy w danym okresie,

99

𝑙_{𝑑𝐷−𝑁} - liczba dostaw w danym okresie pomiędzy dostawcą a miejscem naprawy,

𝑙_{𝑘𝑚𝐷−𝑁} - liczba kilometrów, którą pokonano poszczególnymi środkami transportu na trasie dostawca-miejsce naprawy w danym okresie,

𝑘_{𝑘𝑚𝐷−𝑁} - koszt 1 kilometra dla danego środka transportu na trasie dostawca-miejsce naprawy,

𝑙_{ś𝑡𝐷−𝑁} - liczba poszczególnych środków transportu wykorzystanych na trasie dostawca- miejsce naprawy w danym okresie,

𝑘_{𝑒𝐷−𝑁} - koszt eksploatacji wykorzystanych środków transportu na trasie dostawca-miejsce naprawy w danym okresie,

o koszty transportu części zamiennej od dostawcy do magazynu – w przypadku organizacji transportu przez dostawcę koszt ten wyznaczany jest przez dostawcę, natomiast w przypadku organizacji tego typu transportu przez przedsiębiorstwo koszt ten wyznaczany jest przez:

 firmę zewnętrzną – jeżeli przedsiębiorstwo zleci realizacje takiej usługi, wówczas koszt jest wyznaczany przez tą firmę,

 przedsiębiorstwo – jeżeli przedsiębiorstwo realizuje transport taborem własny. W takim przypadku składowymi tego kosztu są:

liczba kilometrów, którą należy pokonać poszczególnymi środkami transportu, koszt 1 kilometra dla danego środka transportu, koszt eksploatacji wykorzystanych środków transportu, liczba poszczególnych środków transportu, liczba dostaw.

𝐾_{𝑇𝐷−𝑀} = 𝑙_{𝑑𝐷−𝑀} ∙ 𝑙_{𝑘𝑚𝐷−𝑀} ∙ 𝑘_{𝑘𝑚𝐷−𝑀} ∙ 𝑙_{ś𝑡𝐷−𝑀} + 𝑙_{𝑑𝐷−𝑀} ∙ 𝑘_{𝑒𝐷−𝑀} gdzie:

𝐾_{𝑇𝐷−𝑀} - koszty transportu części zamiennej od dostawcy do magazynu w danym okresie,

𝑙_{𝑑𝐷−𝑀} - liczba dostaw w danym okresie pomiędzy dostawcą a magazynem,

𝑙_{𝑘𝑚𝐷−𝑀} - liczba kilometrów, którą pokonano poszczególnymi środkami transportu na trasie dostawca - magazyn w danym okresie, 𝑘_{𝑘𝑚𝐷−𝑀} - koszt 1 kilometra dla danego środka transportu na trasie dostawca - magazyn,

100

𝑙_{ś𝑡𝐷−𝑀} - liczba poszczególnych środków transportu wykorzystanych na trasie dostawca-magazyn w danym okresie,

𝑘_{𝑒𝐷−𝑀} - koszt eksploatacji wykorzystanych środków transportu na trasie dostawca-magazyn w danym okresie,

o koszty transportu części zamiennej z magazynu do miejsca naprawy, w przypadku gdy transport realizowanych jest przez:

 firmę zewnętrzną – jeżeli przedsiębiorstwo zleci realizację takiej usługi, wówczas koszt jest wyznaczany przez tą firmę,

 przedsiębiorstwo – jeżeli przedsiębiorstwo realizuje transport taborem własny. W takim przypadku składowymi tego kosztu są:

liczba kilometrów, którą należy pokonać poszczególnymi środkami transportu, koszt 1 kilometra dla danego środka transportu, koszt eksploatacji wykorzystanych środków transportu, liczba poszczególnych środków transportu, liczba dostaw.

𝐾_{𝑇𝑀−𝑁} = 𝑙_{𝑑𝑀−𝑁}∙ 𝑙_{𝑘𝑚𝑀−𝑁}∙ 𝑘_{𝑘𝑚𝑀−𝑁}∙ 𝑙_{ś𝑡𝑀−𝑁} + 𝑙_{𝑑𝑀−𝑁}∙ 𝑘_{𝑒𝑀−𝑁} gdzie:

𝐾_{𝑇𝑀−𝑁} - koszty transportu części zamiennej z magazynu do miejsca naprawy w danym okresie,

𝑙_{𝑑𝑀−𝑁} - liczba dostaw w danym okresie pomiędzy magazynem a miejscem naprawy,

𝑙_{𝑘𝑚𝑀−𝑁} - liczba kilometrów, którą pokonano poszczególnymi środkami transportu na trasie magazyn-miejsce naprawy w danym okresie,

𝑘_{𝑘𝑚𝑀−𝑁} - koszt 1 kilometra dla danego środka transportu na trasie magazyn-miejsce naprawy,

𝑙_{ś𝑡𝑀−𝑁} - liczba poszczególnych środków transportu wykorzystanych na trasie magazyn-miejsce naprawy w danym okresie,

𝑘_{𝑒𝑀−𝑁} - koszt eksploatacji wykorzystanych środków transportu na trasie magazyn-miejsce naprawy w danym okresie,

 koszty utrzymania części zamiennych w zapasie – koszty, które są ponoszone w przedsiębiorstwie od chwili przyjęcia części zamiennych na stan zapasu. Dotyczą one kapitału zamrożonego w zapasie części zamiennych.

𝐾_𝑈𝑇 = 𝜇 ∙ 𝑍 ∙ 𝑐

101 gdzie:

𝐾_𝑈𝑇 - koszty utrzymania części zamiennych w zapasie,

𝜇 - współczynnik kosztów utrzymania części zamiennych w zapasie, 𝑍 – średnia wielkość zapasu części zamiennych w danym okresie, 𝑐 –jednostkowa cena zakupu części zamiennej,

 koszty magazynowania - koszty obsługi procesów magazynowych (np.

w magazynie, w dziale produkcji):

o koszty przyjęcia części zamiennej – wyznaczany jako iloczyn liczby przyjęć części zamiennej oraz jednostkowego kosztu jej przyjęcia,

𝐾_𝑃 = 𝑙_𝑃∙ 𝑘_𝑗𝑃 gdzie:

𝐾_𝑃 - koszty przyjęcia części zamiennej,

𝑙_𝑃 - liczba przyjęć części zamiennej w danym okresie, 𝑘_𝑗𝑃 - jednostkowy koszt przyjęcia części zamiennej,

o koszt składowania części zamiennej w magazynie – wyznaczany jako iloczyn wielkości zapasu część zamiennej wg przyjętych jednostek składowania (np. miejsc paletowych, m², m³, itp.) oraz jednostkowego kosztu wg przyjętej jednostki składowania,

o koszt kompletacji części zamiennej - wyznaczany jako iloczyn liczby skompletowanych części zamiennych (lub zestawów części do obsługi serwisowej) oraz jednostkowego kosztu kompletacji,

𝐾_𝐾 = 𝑙_𝐾∙ 𝑘_𝑗𝐾 gdzie:

𝐾_𝐾 - koszty kompletacji części zamiennej,

𝑙_𝐾 - liczba skompeltowanych części zamiennej w danym okresie, 𝑘_𝑗𝐾 - jednostkowy koszt kompletacji części zamiennej,

o koszt wydania części zamiennej z magazynu - wyznaczany jako iloczyn liczby wydań części zamiennej oraz jednostkowego kosztu wydania,

𝐾_𝑊 = 𝑙_𝑊∙ 𝑘_𝑗𝑊 gdzie:

𝐾_𝑊 - koszty wydania części zamiennej,

𝑙_𝑊 - liczba wydań części zamiennej w danym okresie, 𝑘_𝑗𝑊 - jednostkowy koszt wydania części zamiennej,

102

 koszty złożenia zamówienia do dostawcy części/usługi serwisowej w celu zamówienia:

o tylko części zamiennej – kosz ten wyznaczany jest jako iloczyn kosztu jednego zamówienia związanego z zakupem części zamiennej oraz liczby złożonych zamówień na zakup części zamiennej,

𝐾_𝑍𝐶𝑍 = 𝑘_{𝑗𝑍𝐶𝑍}∙ 𝑙_𝑍𝐶𝑍 gdzie:

𝐾_𝑍𝐶𝑍- koszty złożenia zamówienia do dostawcy na część zamienną,

𝑘_{𝑗𝑍𝐶𝑍} - kosztu jednego zamówienia związanego z zakupem części zamiennej 𝑙_𝑍𝐶𝑍 – liczba złożonych zamówień na zakup części zamiennej w danym okresie,

o tylko usługi serwisowej - kosz ten wyznaczany jest jako iloczyn kosztu jednego zamówienia związanego z zakupem usługi serwisowej oraz liczby złożonych zamówień na zakup usługi serwisowej,

𝐾_𝑍𝑈 = 𝑘_𝑗𝑍𝑈 ∙ 𝑙_𝑍𝑈 gdzie:

𝐾_𝑍𝑈- koszty złożenia zamówienia do dostawcy na usługę serwisową,

𝑘_𝑗𝑍𝑈 - kosztu jednego zamówienia związanego z zakupem usługi serwisowej,

𝑙_𝑍𝑈 – liczba złożonych zamówień na zakup usług serwisowych w danym okresie,

o części i usługi serwisowej - kosz ten wyznaczany jest jako iloczyn sumy kosztu jednego zamówienia związanego z zakupem części zamiennej i usługi serwisowej oraz liczby złożonych zamówień na zakup części zamiennej wraz z usługą serwisową.

𝐾_{𝑍𝐶𝑍−𝑈} = 𝑘_{𝑗𝑍𝐶𝑍−𝑈}∙ 𝑙_{𝑍𝐶𝑍−𝑈} gdzie:

𝐾_{𝑍𝐶𝑍−𝑈}- koszty złożenia zamówienia do dostawcy na część zamienną oraz usługę serwisową,

𝑘_{𝑗𝑍𝐶𝑍−𝑈} - kosztu jednego zamówienia związanego z zakupem części zamiennej oraz usługi serwisowej,

103

𝑙_{𝑍𝐶𝑍−𝑈} – liczba złożonych zamówień na zakup części zamiennych oraz usług serwisowych w danym okresie.

Niezależnym elementem modelu zarządzania dostępnością części zamiennych jest dokonanie analizy efektywności. Analiza efektywności w oparciu o wybrane wskaźniki jest coraz częściej wykorzystywanym obszarem analiz w przedsiębiorstwach odniesionym do wyniku finansowego. Badania współprowadzone przez Autorkę w ramach działalności Instytutu Logistyki i Magazynowania w Poznaniu, wskazują nie tylko na wzrost zainteresowania analizami wskaźników efektywności procesów logistycznych, ale również skuteczność podejmowanych na ich podstawie decyzji, o czym świadczą pozytywne zmiany wartości wskaźników w obserwacjach corocznych³¹. Na podstawie przeprowadzonej analizy literatury przedmiotu (Nowicka-Skowron, 2000a; Śliwczyński, 2011b; Twaróg, 2005;

Stajniak, Koliński, 2014) oraz prac koncepcyjnych w projektach badawczych^32,33,34 wyznaczono następujący zestaw wskaźników i mierników:

 transport

o reakcyjność dostawy [%] – stosunek liczby części zamiennych dostarczonych przed czasem do ogólnej liczby dostarczonych części zamiennych,

𝑊_𝑅𝐷 =𝑙_{𝑐𝑧𝑃𝑇}

𝑙_𝑐𝑧 ∙ 100 [%]

gdzie:

WRD- wskaźnik reakcyjności dostawy,

𝑙_{𝑐𝑧𝑃𝑇}- liczba części zamiennych dostarczonych przed czasem w analizowanym okresie,

𝑙_𝑐𝑧 - liczba części zamiennych dostarczonych w analizowanym okresie,

31 W latach 2008-2012 Autorka współprowadziła analizy wykorzystania wskaźników na poziomie globalnym (Cudziło, Kolińska, 2012, s. 141-161). Natomiast od drugiej połowy 2013 roku analiza wykorzystania poszczególnych wskaźników i ich wpływu na podejmowane decyzje, jest przeprowadzana za pomocą platformy internetowej (Cudziło, Kolińska, 2014, s. 139-144). Wykorzystanie platformy internetowej ma na celu identyfikowanie tendencji zmian wskaźników uwzględniając specyfikę poszczególnych branż oraz możliwość porównania poszczególnych wartości wskaźników na zasadach benchmarkingu (Kolińska, Cudziło, 2014, s. 21-32).

32 Opracowanie prototypu Elektronicznej Platformy Logistycznej obsługi przedsiębiorstw z wykorzystaniem koncepcji 4PL/5PL, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2007-2010.

33 Symulacja zarządzania przepływem materiałów przedsiębiorstwa instrumentem wielowariantowej analizy efektywności procesów transportowych Nr N N509 549940, Wyższa Szkoła Logistyki, Poznań 2011-2013.

34 Rozwój metod i narzędzi (w tym aplikacji informatycznych) wspomagających analizę i usprawnianie procesów logistycznych przedsiębiorstw i łańcuchów dostaw - Rozwój platformy – benchmarking wskaźników (platforma LOGIBAR), S-3737-4-2014, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2014.

104

o wskaźnik transportochłonności [h/dostawę] – stosunek czasu transportu do łącznej liczby dostaw,

𝑊_𝑇𝑅 =𝑇_𝑇𝑅

𝑙_𝑑 [ℎ 𝑑𝑜𝑠𝑡𝑎𝑤𝑎⁄ ] gdzie:

W_TR- wskaźnik transportochłonności,

T_TR - czasu transportu w analizowanym okresie, l_d – liczba dostaw w analizowanym okresie,

 magazyny

o wskaźnik wydajności pracy magazynierów [JM/osobę] – stosunek wielkości obrotu części zamiennych magazynowanych w danym okresie do średniej liczby pracowników zatrudnionych w magazynie,

𝑊_𝑊𝑀 =𝑊_𝑂 𝑙_𝑃𝑅 [𝐽𝑀

𝑜𝑠𝑜𝑏ę

⁄ ]

gdzie:

WWM- wskaźnik wydajności pracy magazynierów,

WO – wielkość obrotu części zamiennych magazynowanych w analizowanym okresie,

lPR – liczba pracowników zatrudnionych w magazynie w analizowanym okresie,

o wskaźnik pracochłonności wydań magazynowanych części zamiennych [-]

– stosunek liczba godzin przepracowanych przez magazynierów w danym okresie do wielkości wydań magazynowanych części zamiennych,

𝑊_𝑊𝑀 = 𝑙_𝐺 𝑊_𝑊 [−]

gdzie:

W_WM- wskaźnik wydajności pracy magazynierów,

l_G – liczba godzin przepracowanych przez magazynierów w danym okresie W_W – wielkość wydań magazynowanych części zamiennych w analizowanym okresie,

 zapasy

o wskaźnik pokrycia [dni] – stosunek zapasu średniego części zamiennych w danym okresie do zużycia w tym okresie pomnożony przez liczbę dni w danym okresie,

105 𝑊_𝑃 = 𝑍

𝑊_𝑍∙ 𝑙_𝑑𝑛𝑖 [−]

gdzie:

WP - wskaźnik pokrycia

Z – średnia wielkość/wartość zapasu część zamiennych w analizowanym okresie,

W_Z – wielkość/wartość zużycia części zamiennych w analizowanym okresie,

l_dni – liczba dni w analizowanym okresie,

o wskaźnik udziału zapasów nierotujących w zapasie [%] – stosunek wartości zapasu części zamiennych nierotujących w całkowitej wartości zapasu części zamiennych,

𝑊_𝑁𝑅 = 𝑍

𝑊_𝑍∙ 100 [%]

gdzie:

WNR - wskaźnik udziału zapasów nierotujących w zapasie, ZNR – wartość zapasu części zamiennych nierotujących, Z_W – całkowita wartość zapasu części zamiennych,

 zakupy

o wskaźnik terminowości dostaw [%] – udział liczby dostaw zrealizowanych terminowo w łącznej liczbie dostaw w danym okresie,

𝑊_𝑇𝐷 =𝑙_𝑑𝑡

𝑙_𝑑 ∙ 100 [%]

gdzie:

WDT - wskaźnik terminowości dostaw,

ldt – liczby dostaw zrealizowanych terminowo w danym okresie, ld – liczbie dostaw w danym okresie,

o wskaźnik stopnia realizacji zamówień [%] – udział liczby jednostek danej części zamiennych dostarczonych przez dostawców w danym okresie do łącznej liczby jednostek części zamiennej zamówionych w tym okresie.

𝑊_𝑅𝑍 =𝐶_𝑑

𝐶_𝑧∙ 100 [%]

gdzie:

WRZ - wskaźnik stopnia realizacji zamówień,

106

C_d – liczba jednostek danej części zamiennych dostarczonych przez dostawców w danym okresie,

Cz – liczby jednostek części zamiennej zamówionych w tym okresie,

Niniejszy podział został opracowany analogiczne do koncepcji analizy kosztowej dostępności części zamiennych. W celu możliwości porównania obu elementów modelu zarządzania dostępnością części zamiennych, Autorka zdecydowała się na podział wskaźników i mierników efektywności pod względem procesów bezpośrednio wpływających na ciągłość produkcji (transport, magazynowanie, zarządzanie zapasami, zakupy).

Uwzględniając opracowany zestaw wskaźników i mierników Autorka opracowała algorytm postępowania (Rysunek 21), który umożliwia wyznaczenie kosztów ponoszonych na zapewnienie dostępność części zamiennych oraz ocenę wskaźnikową zapewnienia dostępności części zamiennych.

Koszt całkowity zapewnienia dostępności części zamiennych stanowi sumę kosztów zużycia zasobów ponoszonych w związku z realizacją tego procesu. W zależności od przebiegu tego procesu elementy składające się na całkowity koszt zapewnienia dostępności części zamiennych są różne.

107

Rysunek 21 Algorytm wyznaczania kosztów składowych zapewnienia dostępności części zamiennych

Źródło: opracowanie własne

108

W dokumencie Model zarządzania dostępnością części zamiennych w przedsiębiorstwie produkcyjnym (Stron 98-108)