G. Kukowka, A. Siekiera, Monitoring skuteczności
funkcjonowania Ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz.U.2010.254.1700), tzw. ustawy równościowej w czwartym roku od jej wejścia w życie, Warszawa 2014.
Wprowadzenie – komentarz do Monitoringu (K. Kędziora)
Autorzy i autorki przedmiotowego raportu podali w wątpliwość prawdziwość oficjalnych danych, które podaje Ministerstwo Sprawiedliwości, z których korzy-sta krajowy Organ ds. Równego Traktowania – Rzecznik Praw Obywatelskich, na temat liczby spraw sądowych, które toczą się na podstawie art. 13 Ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego trak-towania (dalej: Ustawa równościowa). Powołując się na alarmujące informacje pozyskane przez organizację pozarządową Polskie Towarzystwo Prawa Anty-dyskryminacyjnego, o których mowa w Raporcie z monitoringu „Prawo anty-dyskryminacyjne w praktyce polskich sądów powszechnych”, ponad rok po jego prezentacji stwierdzono, że błędnych danych na temat liczby spraw w żaden spo-sób nie zweryfikowano. Bagatelizując wagę problemu dyskryminacji, jakim bez
100
wątpienia jest niekorzystanie przez społeczeństwo polskie z tego instrumentu ochrony, władze po raz kolejny wysłały sygnał, że nie jest to temat priorytetowy.
Ktoś mógłby zapytać, skąd wątpliwości. Może brak postępowań oznacza, że w Polsce brak przypadków dyskryminacji w obszarach takich jak edukacja, do-stęp do dóbr i usług, zabezpieczenie społeczne, zatrudnienie niepracownicze czy w ramach opieki zdrowotnej? Nic bardziej mylnego. To nie przypadek, że przedmiotowy monitoring został przeprowadzony przez osoby reprezentujące środowisko organizacji pozarządowych, które przeciwdziałają dyskryminacji roż-nych grup społeczroż-nych narażoroż-nych na wykluczenie czy dyskryminację. Autorka przedmiotowego tekstu, również reprezentuje to środowisko. W ramach swo-jej działalności na co dzień spotykamy się ze sprawami, które mogłyby stać się przedmiotem postępowania na podstawie tzw. Ustawy równościowej. Niestety zwykle są to doniesienia prasowe, bądź informacje „z trzeciej ręki”, na podstawie których trudno dotrzeć do osób pokrzywdzonych. Często zdarza się również, że osoby obawiają się występować na drogę sądową, mając wątpliwości co do efek-tywności dostępnej ochrony przed dyskryminacją. Z naszych obserwacji wynika, iż wiedzy na temat istnienia tej Ustawy nie posiada zarówno, tak zwany przecięt-ny zjadacz chleba, jak również profesjonalni prawnicy do których zwracają się osoby pokrzywdzone dyskryminacją po poradę.
Tak więc, praktyka pokazuje iż problem nierównego traktowania to nie tylko incydentalne przypadki, ale zjawisko powszechne. Stąd słusznie należy pytać, dlaczego prawie cztery lata od dnia wejścia w życie tzw. Ustawy równościowej, mamy w Polsce zaledwie pięć postępowań. Pytanie, rzecz jasna, skierowane jest przede wszystkim do przedstawicieli władz, ale również krajowego organu ds.
Równego traktowania, jakim od 1 stycznia 2014 r. jest w Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich. Kolejne pytanie dotyczy działań jakie zostały podjęte, co naj-mniej od początku 2011 r. mających na celu promocję nowego instrumentu pra-wa w społeczeństwie, tak ażeby uczynić go jak najbardziej efektywnym. [...]
Streszczenie:
[...] W ramach prowadzonego badania do 275 sądów rejonowych i okręgo-wych, do 11 sądów apelacyjnych i Sądu Najwyższego został wysłane wnioski
101 o informację publiczną. Głównym pytaniem badawczym była liczba spraw, które toczyły się w oparciu o ustawę równościową w okresie od 1 stycznia 2011 r. do chwili obecnej. Wszystkie sądy – rejonowe, okręgowe, apelacyjne i Sąd Najwyż-szy – udzieliły odpowiedzi. Oprócz przeprowadzonej wysyłki, dokonano również analizy materiałów dotyczących funkcjonowania i jakości ustawy równościowej.
Główne źródła to dokumenty i materiały Rzecznika Praw Obywatelskich oraz or-ganizacji społecznych. Przeanalizowano również statystyki dostępne na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Analizę wyników monitoringu przeprowadzono dwuetapowo. W pierwszym etapie uzyskano informację z sądów o liczbie toczących się postępowań. W dru-gim etapie, wnoszono o udostępnienie zanonimizowanych akt spraw, aby zwe-ryfikować, na ile w sprawach tych faktycznie pojawiły się roszczenia z ustawy równościowej.
Główne wnioski:
– ustawa ma niewielkie zastosowanie w praktyce: badanie 287 sądów po-wszechnych pokazało, że od 1 stycznia 2011 r. do marca 2014 r. w sumie prowa-dzonych było 5 postępowań z wykorzystaniem przepisów Ustawy.
– dane, które udostępnia Ministerstwo Sprawiedliwości na temat spraw to-czących się z wykorzystaniem ustawy równościowej nie są zgodne ze stanem faktycznym: wyniki monitoringu pokazują, że dane, które przekazało Minister-stwo Sprawiedliwości Rzecznikowi Praw Obywatelskich (30 spraw w 2011 r.), czy też w odpowiedzi na zapytania posła Roberta Biedronia (6 spraw w 2012 r.), nie mają pokrycia w rzeczywistości. Dane te są podawane oficjalnie przez Minister-stwo i w żaden sposób nie odzwierciedlają stanu faktycznego, czyli rzeczywiste-go zastosowania ustawy równościowej w praktyce. W odpowiedzi na zapytania wysłane do sądów powszechnych uzyskaliśmy ostateczną informację, że przed krajowymi sądami powszechnymi zawisło dotąd 5 postępowań z zastosowaniem przepisów ustawy.
– wykorzystanie przepisów ustawy równościowej w postępowaniach sądo-wych nie jest monitorowane, co uniemożliwia ocenę jej użyteczności, zwłasz-cza w początkowej fazie funkcjonowania. Analizując dostępny materiał można
102
zauważyć również, że do końca 2013 r. nadal trudne jest określenie liczby spraw toczących się w oparciu o tę ustawę, jak również brak jest regulacji umożliwiają-cych skuteczne rejestrowanie powództw tocząumożliwiają-cych się na jej podstawie.
Zastanawiając się nad przyczynami tak niewielkiego wykorzystania ustawy w czwartym roku od jej wejścia w życie, powodów można doszukiwać się zarów-no w niedoskonałości przepisów niezapewniających ochrony grupom narażo-nym na dyskryminację, jak również w braku właściwych działań informacyjnych na temat wejścia w życie i głównych założeń ustawy równościowej. Pośrednio przyczyna może tkwić również w braku edukacji antydyskryminacyjnej w przy-gotowaniu zawodowym prawników.
Rekomendacje skierowane są do:
– Ministerstwa Sprawiedliwości – aby stworzony został działający system ewi-dencjonowania postępowań toczonych z zastosowaniem ustawy z dnia 3 grud-nia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie rów-nego traktowania;
– Podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania oraz niektórych innych ustaw (druk nr 1051) – aby w zno-welizowanej ustawie przewidziano obowiązek ewidencjonowania postępowań z zastosowaniem Ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepi-sów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania36;
– Sądu Najwyższego – aby stworzono efektywny system pozwalający na sprawne ewidencjonowanie spraw;
– Rzecznika Praw Obywatelskich i Pełnomocnika Rządu ds. Równego Trakto-wania – by poddać analizie problem niewielkiego zastosoTrakto-wania przepisów usta-wy równościowej (może usta-wynikać to z tego, że omawiana Ustawa stanowi niedo-skonałe narzędzie w sprawach o dyskryminację, jak również z nieznajomości tych przepisów, czy może z obu tych przyczyn jednocześnie);
36 Podkomisja zakończyła prace nie przygotowując projektu. W kolejnym parlamencie, póki co (stan na styczeń 2016 r.) nie podjęto dalszych prac nad zmianą ustawy o równym traktowaniu.
103 – organizacji pozarządowych – by organizacje reprezentujące wszystkie grupy osób narażonych na wykluczenie i dyskryminację oraz działające na rzecz prze-ciwdziałania dyskryminacji włączyły się w lobbing na rzecz jej zmiany, dzięki cze-mu mogą uzyskać skuteczne narzędzie ochrony tych grup.