Myślenie strategiczne

Myślenie strategiczne, wyrażające się w projektowaniu działań i wdrażaniu tych planów, może wpływać na dopasowanie popytu i podaży. W tej części raportu przedstawiono sposób podejmowania decyzji o organizacji opieki, głównie na tere-nie badanych gmin i powiatów. Opisano plany samorządów, a także sposób aloko-wania środków. Analiza objęła także zakres planoaloko-wania strategicznego, obejmujący stosowanie podejścia „evidence-based policy” i wykorzystanie dostępnych danych oraz prowadzenie monitoringu i własnych badań zapotrzebowania. Badanie zwery-fikowało także zakres dokumentów strategicznych obejmujących kwestie związa-ne z opieką nad osobami niesamodzielnymi.

Perspektywa centralna

Z perspektywy centralnej można zaobserwować brak spójnego sposobu precyzyj-nej diagnozy i monitoringu potrzeb osób niesamodzielnych, zwłaszcza w przypad-ku osób starszych, niepełnosprawnych i przewlekle chorych. Większość badanych urzędników administracji rządowej podkreślała, że ich celem jest takie kreowanie organizacji opieki nad osobami niesamodzielnymi, aby możliwie najefektywniej zaspokajała potrzeby osób niesamodzielnych. Na poziomie rządowym opieka jest organizowana w taki sposób, żeby przy ograniczonych środkach finansowych moż-liwie najpełniej zaspokajała potrzeby osób zależnych. Jednak niepokojące jest to, że brakuje systemu diagnozy i monitoringu tych potrzeb, a także efektywności wydat-kowanych środków. Można powiedzieć, że administracja rządowa tworzy system w dobrej wierze i w oparciu o najlepsze chęci, jednak nie ma wystarczającej wiedzy popartej rzetelnymi danymi do tego, aby tworzyć go efektywnie. Sygnalizowany był brak koordynatora wszystkich działań mieszczących się w systemie opieki na pozio-mie rządowym. Administracja rządowa dostrzega potrzebę wypracowania sposo-bów umożliwiających pełną opiekę i pomoc osobie niesamodzielnej, niezależnie od tego, czy potrzebuje wsparcia z zakresu systemu pomocy społecznej, czy ochrony zdrowia, czy też obydwu systemów jednocześnie. Nie istnieje też wyodrębniony system finansowania leczenia osób niesamodzielnych. Finansowanie opieki nad osobami niesamodzielnymi jest bardzo podzielone pomiędzy różne systemy, jest duży podział odpowiedzialności między różne instytucje. Trudno w administracji rządowej znaleźć osoby odpowiedzialne za finansowanie poszczególnych składo-wych tego systemu. Trudno precyzyjnie ustalić, jaki jest realny poziom finansowa-nia opieki.

100

CZĘŚĆ I ANALIZA CZYNNIKÓW KSZTAŁTUJĄCYCH PODAŻ FORMALNEJ OPIEKI

Perspektywa lokalna

Badane samorządy w podobny sposób planują swoje działania związane z zapew-nieniem opieki. Rzadko jednak można mówić o wydzieleniu tej kategorii jako osob-nego tematu analiz.

Analizując dokumenty strategiczne istniejące w powiecie kazimierskim należy pod-kreślić, iż w samorządach gminnych istnieją duże zaniedbania w zakresie tworzenia strategii. Większość samorządów gminnych nie publikuje na swoich stronach do-kumentów strategicznych, a respondenci podczas rozmów wskazywali, iż nie mają wiedzy na temat istnienia strategii lub, jeżeli rozmowa była prowadzona z przed-stawicielem samorządu, to wskazywał on najczęściej na istnienie strategii rozwią-zywania problemów społecznych. Jednakże na przykładzie gminy miejskiej Kazi-mierza Wielka należy podkreślić, iż odpowiednie dokumenty istnieją, ale często są nieaktualne. Zgodnie z danymi pozyskanymi z BIP, istnieją następujące strategie związane z tematyką badań:

Strategia rozwiązywania problemów społecznych gminy Kazimierza Wielka na lata 2005-2012,

Strategia rozwoju gminy Kazimierza Wielka, Plan rozwoju lokalnego 2004-2013.

Wypowiedzi respondentów nie pozwalają na określenie dokładnego sposobu two-rzenia niniejszych dokumentów, a fakt publikowania na stronie BIP nieaktualnych dokumentów wskazuje, iż temat jest zaniedbany. Aktualny jest natomiast jeden ważny dokument regulujący kwestie opieki na poziomie powiatu – Powiatowy pro-gram działań na rzecz osób niepełnosprawnych dla Powiatu Kazimierskiego na lata 2014-2018.

Należy zaznaczyć, że samorząd podjął ważne działania, zmierzające do podniesie-nia dostępności nietypowych (mało powszechnych) placówek opieki. Proces two-rzenia placówki opiekuńczo-terapeutycznej jest bardzo kosztowny i bez wsparcia wojewody nie byłby możliwy – ze względu na kwotę przekraczającą 2 mln złotych.

Zaadaptowanie nieczynnego budynku na potrzeby tej placówki umożliwi wspie-ranie 30, a w przyszłości 40 dzieci. Powstanie tego ośrodka jest priorytetem dla samorządu, dlatego przeznacza na to znaczne środki finansowe, które pozyskał od wojewody.

PBS Raport koncowy FINISZ.indd 100 2015-11-16 09:21:53

Pewne działania związane z planowaniem prowadzą także instytucje opieki działa-jące na terenie powiatu. Określając zapotrzebowanie na swoje usługi, badana pla-cówka opieki nad dziećmi prowadzi obserwacje środowiska lokalnego, zauważając w ostatnich latach zmniejszenie zapotrzebowania na swoje usługi, związane z:

mniejszą liczbą urodzeń,

niższym współczynnikiem dzietności, migracjami zagranicznymi.

Jest to spójne z danymi zebranymi w badaniu.

W obszarze opieki nad dziećmi do 5. roku życia, największym problemem wskaza-nym przez respondenta jest konkurencja między placówkami oraz malejąca liczba klientów, związana z omówionymi wcześniej trendami demograficznymi. Ogólna ocena prowadzonej obecnie polityki samorządowej w tym obszarze jest dość dobra, lecz w związku z planowanymi inwestycjami infrastrukturalnymi i zobowiązaniami finansowymi organu prowadzącego istnieje ryzyko zmniejszenia funduszy przezna-czanych dotychczas na opiekę. Powyższe wnioski są zastanawiające w kontekście wciąż niedostatecznej liczby miejsc opieki dla dzieci w wieku przedszkolnym.

W kwestii opieki nad starszymi, chorymi i niepełnosprawnymi dyrektorzy bada-nych placówek deklarują monitorowanie całkowitego zapotrzebowanie na udziela-ne przez nich wsparcie. Poszczególudziela-ne jednostki gminudziela-ne koncentrują się na aspekcie kosztów związanych z koniecznością przekazania podopiecznego do ośrodka i to jest jedyna forma monitoringu zapotrzebowania na usługi w tych jednostkach.

Największym problemem instytucji opieki na terenie badanego powiatu jest, zda-niem respondentów, niewystarczający poziom ich finansowania. Biorąc pod uwagę poziom kapitału społecznego na terenie powiatu kazimierskiego, badani dostrze-gają możliwość uruchomienia zinstytucjonalizowanej pomocy sąsiedzkiej. Dodat-kowo, przedstawiciele instytucji opieki rekomendują stworzenie domu dziennego pobytu, na mocy programu Senior-WIGOR, przeznaczonego dla aktywnej grupy osób starszych. Jednocześnie respondenci zauważają niewielką rolę organizacji pozarządowych na terenie badanego powiatu, które ich zdaniem powinny organi-zować różne formy pomocy wolontariackiej i hospicyjnej.

W ocenie władz i pracowników samorządowych w Skierniewicach, istniejąca sieć instytucji zaspokaja popyt na opiekę nad dziećmi w wieku 3-5 lat. W warunkach za-bezpieczenia podstawowych potrzeb, miasto koncentruje się na minimalizowaniu

102

CZĘŚĆ I ANALIZA CZYNNIKÓW KSZTAŁTUJĄCYCH PODAŻ FORMALNEJ OPIEKI

stałych kosztów działalności (np. poprzez – w większości dokonane już – moder-nizacje i remonty placówek) oraz dopasowywaniu oferty do preferencji mieszkań-ców. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rodziców, w ciągu pięciu lat wybudo-wane zostanie nowe przedszkole. Inwestycja realizowana jest w bliskiej odległości od dworca kolejowego, co ułatwi godzenie obowiązków zawodowych i rodzinnych osobom migrującym wahadłowo. Samorząd planuje ponadto gruntowny remont in-nej placówki.

W odczuciu badanych znacznie mniej rozbudowany jest system opieki nad dziećmi do lat 3. Usługi takie świadczą przede wszystkim niepubliczne żłobki i kluby dzie-cięce. Oprócz nich w Skierniewicach działają dwa żłobki publiczne. Korzystanie ze skromnych zasobów miasta wiąże się ze sporym dyskomfortem. Mimo restrykcyj-nych kryteriów przyznawania miejsc (zameldowanie na terenie powiatu oraz za-trudnienie obojga rodziców), placówki zmuszone są tworzyć rezerwowe listy kan-dydatów¹⁸. Żaden ze żłobków nie ma też profilu integracyjnego, przez co opieka nad dziećmi niepełnosprawnymi sprawowana jest niemal wyłącznie w sposób nie-formalny, w rodzinach podopiecznych. W związku z występowaniem dużego, a przy tym w znacznej mierze niezaspokojonego popytu, jeszcze w 2015 roku ma zakoń-czyć się budowa nowego żłobka z oddziałami integracyjnymi.

Niedofinansowana i wąska jest także lokalna oferta pomocy społecznej. W świado-mości respondentów najważniejszą instytucją działającą na rzecz osób starszych, chorych i niepełnosprawnych jest Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. Ze względu na brak własnej infrastruktury, w 2014 roku samorząd przeznaczył ponad 730 ty-sięcy zł na finansowanie pobytu w domach pomocy prowadzonych poza miastem¹⁹. W odpowiedzi na rosnące potrzeby ludności, w ciągu dwóch lat ma zakończyć się budowa obiektu, który zostanie zaadaptowany na dom pomocy społecznej. Nato-miast jeszcze na ten rok zaplanowano uruchomienie świetlicy socjoterapeutycznej dla osób niepełnosprawnych²⁰.

Choć system ochrony zdrowia jest w Skierniewicach dość zróżnicowany, w opinii przedstawicieli władz i urzędników brakuje w nim usług sprofilowanych pod kątem potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych. W świetle prognoz demograficznych i obserwowanego wzrostu liczby mieszkańców z niepełnosprawnością, władze Skierniewic dostrzegają konieczność utworzenia szpitalnego oddziału geriatrycz-nego oraz zakładu opiekuńczo-leczniczego. Przeszkodą w organizowaniu opieki

18 Zgodnie z deklaracją dyrektora żłobka publicznego, w trakcie realizacji badania na liście oczekujących znajdowało się 2 dzieci (źródło: badanie FIO-P1).

19 Pomocą taką objęto 33 mieszkańców miasta (źródło: badanie CAWI jednostek samorządu terytorialnego).

20 Z inicjatywy władz powołano doradcę prezydenta ds. osób niepełnosprawnych, planowane jest też m.in. utworzenie mieszkania chronionego oraz zakładu aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

PBS Raport koncowy FINISZ.indd 102 2015-11-16 09:21:53

zdrowotnej przez miasto jest fakt, iż instytucje prowadzące tego typu działalność bezpośrednio mu nie podlegają. Brak realnego wpływu na politykę w obszarze ochrony zdrowia powoduje jej alienację od pozostałych ogniw systemu opieki.

Według własnych deklaracji, samorząd przykłada dużą wagę do realizacji zadań z obszaru opieki. Wypowiedzi i działania samorządowców świadczą także o znacz-nej świadomości zachodzących procesów społecznych i podejmowaniu prób ogra-niczenia ich negatywnego wpływu na jakość życia mieszkańców. Pracownicy sa-morządowi i przedstawiciele władzy wykonawczej mają ogólną wiedzę na temat funkcjonowania podległych im placówek, struktury systemu usług opiekuńczych w mieście i jego problemów. Nieco mniej zorientowani w ofercie lokalnych insty-tucji są skierniewiccy radni, którym zdarza się niekiedy identyfikować formy opieki niedostępne w mieście, w tym te, których brak jest najsilniej odczuwany, np. zakład opiekuńczo-leczniczy (6 spośród 14 ankietowanych).

Jednym z deklarowanych priorytetów polityki samorządu jest zmniejszanie liczby osób korzystających z usług długoterminowych poprzez podnoszenie kompetencji rodzin podopiecznych i rozwój wolontariatu w obszarze opieki²¹. Prawdopodob-nie ze względu na znaczne braki w dość podstawowej infrastrukturze publicznej, długofalowe cele polityczne pozostają w opozycji do bieżącej praktyki działania.

Realizowana obecnie polityka nie zmierza w kierunku deinstytucjonalizacji usług opiekuńczych – plany tworzenia nowych placówek wskazują raczej na tendencje przeciwne. Organizatorzy opieki sądzą jednocześnie, że w przypadku dzieci do 5 lat stacjonarna forma świadczeń zabezpiecza odpowiednią jakość oferowanych usług.

W odniesieniu do osób starszych, chorych i niepełnosprawnych, zarówno na szcze-blu powiatowym, jak i wojewódzkim, preferowane jest współwystępowanie opie-ki instytucjonalnej z opieką środowiskową, sprawowaną w otoczeniu społecznym usługobiorców.

Spośród 10 zaproszonych do badania radnych 14 (71,4%) uważa, że środki przezna-czane przez samorząd na opiekę nad osobami niepełnosprawnymi nie są dostatecz-ne. Respondenci są natomiast podzieleni w ocenie nakładów na usługi adresowane do pozostałych kategorii beneficjentów. Obszarem wymagającym najpilniejszego dofinansowania jest ochrona zdrowia – przeważająca część radnych (8 osób, co sta-nowi 57,1% ankietowanych) właśnie na ten cel przeznaczyłaby ewentualne dodat-kowe środki w budżecie miasta.

21 Źródło: badania AP-ST2, AP-ST3.

104

CZĘŚĆ I ANALIZA CZYNNIKÓW KSZTAŁTUJĄCYCH PODAŻ FORMALNEJ OPIEKI

Ze względu na dość jednostronny tryb wykonywania zadań własnych, negocjowanie budżetu opieki nad małymi dziećmi, osobami starszymi, chorymi i niepełnospraw-nymi, a także zasadniczy podział środków finansowych, dokonuje się na poziomie samorządu i publicznych realizatorów usług. Odczucia radnych każą przypuszczać, że do dyskusji tej nie zaprasza się mieszkańców miasta.

Przy planowaniu wydatków na opiekę w żłobkach i przedszkolach uwzględnia się bieżący i przyszły popyt na usługi (statystyki dzieci aktualnie uczęszczających do placówek oraz prognozy demograficzne), planowane inwestycje (np. moderniza-cję budynków), wielkość środków będących w dyspozycji samorządu oraz ramy prawne działalności placówek (np. zmiany w ustawach)²². W opinii organizatorów opieki dane te są wystarczające do alokacji zasobów. Niejako niezależnie, choć nie bez znaczenia dla końcowych ustaleń, prowadzona jest ocena oczekiwań ludności.

Diagnoza taka dokonuje się nieformalnie, w drodze kontaktu mieszkańców z przed-stawicielami samorządu i instytucji opieki, a także na podstawie luźnej obserwacji prowadzonej przez pracowników żłobka i przedszkoli. Preferencje w zakresie loka-lizacji placówek czy godzin świadczenia opieki są, w miarę możliwości, uwzględnia-ne przez decydentów. Dużym utrudnieniem przy planowaniu budżetu są niedawuwzględnia-ne zmiany w prawie. Wprowadzenie możliwości odroczenia obowiązku szkolnego dla dzieci sześcioletnich powoduje, że samorząd do ostatniej chwili nie wie, do jakiej placówki zostaną one skierowane.

Projektowanie budżetu pomocy społecznej poprzedza analiza wydatków zeszło-rocznych, weryfikacja przepisów (pod kątem ewentualnych zmian nakładających na samorząd nowe obowiązki), ocena możliwości pozyskania środków z dodatkowych źródeł (np. z ogólnopolskich programów ministerialnych) oraz szacowanie aktual-nego i przyszłego popytu na usługi²³. Diagnoza bieżących potrzeb ma charakter nieformalny – przeprowadza się ją na podstawie informacji uzyskanych od pracow-ników socjalnych oraz podopiecznych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie²⁴. Pro-gnozowanie popytu odbywa się w sposób bardziej złożony niż w przypadku opieki nad dziećmi. W tym celu, oprócz danych demograficznych, wykorzystywane są inne dane Urzędu Statystycznego, informacje z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzi-nie, a w przeszłości także wyniki badań socjologicznych zlecanych skierniewickiej szkole wyższej oraz wnioski z innych badań prowadzonych przez studentów. Mimo znacznej dywersyfikacji źródeł, dane znajdujące się w dyspozycji samorządu nie są wystarczające – rzetelna ocena problemów i potrzeb mieszkańców wymagała-by uwzględnienia informacji o rozmiarach i strukturze podaży opieki sprawowanej

22 Źródło: badania AP-ST2, AP-ST3.

23 Źródło: badania AP-ST2, AP-ST3.

24 Niezależny, sformalizowany monitoring sytuacji lokalnej i zasobów instytucji pomocy społecznej prowadzony jest na szczeblu wojewódzkim.

PBS Raport koncowy FINISZ.indd 104 2015-11-16 09:21:53

nieformalnie, w środowisku osób potrzebujących. Innymi barierami w kształtowa-niu polityki miasta są: biurokratyzacja przekazywania środków przez władze wyż-szego szczebla oraz przydzielanie samorządom nowych zadań, niemających popar-cia w dodatkowych środkach zabezpieczających ich wykonanie.

Instytucje opieki nad dziećmi także – w miarę swoich możliwości – podejmują trud planowania strategicznego. Określając zapotrzebowanie na swoje usługi, dyrekto-rzy przedszkoli posługują się danymi GUS oraz prowadzą obserwacje środowisk rodziców i innych placówek.

W Skierniewicach większym problemem okazuje się, zdaniem badanych dyrekto-rów, zapewnienie odpowiedniej opieki stacjonarnej dla osób starszych. Funkcjonu-jące domy dziennego pobytu i kluby seniora zrzeszają jedynie aktywną grupę star-szego pokolenia. Duże nadzieje wiązane są z ukończeniem budowy domu pomocy społecznej, który zapewni całodobową opiekę osobom jej wymagającym. Ponadto respondenci pozytywnie ocenili stworzenie stanowiska doradcy prezydenta ds.

osób niepełnosprawnych, dzięki któremu możliwy będzie większy wpływ środo-wisk osób niepełnosprawnych na inwestycje miejskie.

W powiecie nyskim polityka samorządu w zakresie opieki ogranicza się w dużej mie-rze do realizacji ustawowych obowiązków związanych z dystrybucją środków pie-niężnych oraz koniecznością zapewnienia opieki w sytuacji wymaganej społecznie oraz prawnie. Przedstawiciele samorządu podkreślają wydatkowanie znacznych środków finansowych na zapewnienie tej pomocy, jednakże dostrzegają również aspekt braku wystarczalności tych środków do pokrycia wszystkich potrzeb.

Ograniczone możliwości realizacji aktywnej polityki społecznej w zakresie opieki wynikają z niedostatecznej ilości środków finansowych, które pozwoliłyby zrealizo-wać zamierzenia samorządu. Samorządy gminne są obciążone finansowo w bardzo dużym stopniu i nie mają możliwości wygospodarowania środków, które przezna-czyłyby na rozwój miejsc, w których osoby potrzebujące mogłyby otrzymać pomoc.

Uznają one, iż środki obecnie kierowane na opiekę są znacznym obciążeniem dla budżetów gmin i nie są one w stanie wygospodarować większych sum.

W celu lepszej odpowiedzi na potrzeby mieszkańców, ale także by rozsądnie loko-wać środki z budżetu, powiat nyski stara się poznać opinie swoich mieszkańców oraz dyrektorów instytucji udzielających formalnego wsparcia osobom potrzebującym.

Jak pokazują wyniki badań, ludność powiatu nyskiego jest aktywnym partnerem negocjacji budżetowych. Najczęściej propozycje zmian przekazywane są radnym

106

CZĘŚĆ I ANALIZA CZYNNIKÓW KSZTAŁTUJĄCYCH PODAŻ FORMALNEJ OPIEKI

osobiście podczas spotkań, organizowane są również spotkania z mieszkańcami na temat problemów pomocy społecznej na ich terenie zamieszkania. Cenną inicjaty-wą są ankiety realizowane przez samorządy gmin oraz felietony prezentujące wy-brane zagadnienia w lokalnej prasie.

Dyrektorzy nyskich instytucji opieki nad dziećmi nie prowadzą sformalizowanych analiz związanych z  określeniem zapotrzebowania na swoje usługi. W związku z dość bliskimi relacjami z rodzicami i społecznością lokalną, obserwują zmiany spo-łeczno-demograficzne zachodzące w ich najbliższym otoczeniu.

W obszarze opieki nad dziećmi do 6. roku życia największym problemem wskaza-nym przez kierownictwo placówek są braki finansowe i materialne (nieodpowiedni stan techniczny obiektów) oraz niewystarczająca liczba żłobków. Badani dostrze-gają potrzebę większego zaangażowania finansowego gminy w proces organizacji nieobligatoryjnych elementów oferty instytucji, co pozwoli odciążyć rodziców i za-pewnić dodatkowe zajęcia wszystkim dzieciom, niezależnie od sytuacji materialnej.

Respondenci dostrzegają ponadto potrzebę uruchamiania większej liczby projek-tów umożliwiających rodzinom wsparcie dziennych opiekunów, lecz w większych miastach, gdzie zapotrzebowanie na opiekę jest wyraźnie widoczne i poparte dany-mi demograficznydany-mi.

Dyrektorzy placówek opieki nad starszymi, chorymi niepełnosprawnymi dosyć do-brze ocenili funkcjonowanie lokalnego systemu opieki w powiecie nyskim, propo-nując jednocześnie wdrożenie kilku rozwiązań, wpływających m.in. na jakość życia rodzin podopiecznych. Za największy problem instytucji stacjonarnych responden-ci uznali zbyt wysoki koszt korzystania z ich usług, dotyczący w szczególnośresponden-ci usług całodobowych. Respondenci rekomendują zatem tworzenie bardziej dostępnych pod względem finansowym domów dziennego pobytu (szczególnie dla osób z cho-robą Alzheimera), funkcjonujących przy dysponujących odpowiednim zapleczem medycznym i sanitarnym domach pomocy społecznej. Dobrym rozwiązaniem w opi-nii badanych mogą okazać się również tworzone przy DPS „pokoje wytchnieniowe”, umożliwiające podopiecznym krótkoterminowe korzystanie z usług opiekuńczych, a rodzinom odpoczynek.

Analizując wydatki przeznaczane na pomoc społeczną w Olsztynie, należy za-uważyć, iż samorząd stara się wydatkować środki zgodnie z zapotrzebowaniem i dokonuje niezbędnych przesunięć, aby zapewnić wsparcie, które jest od niego oczekiwane.

PBS Raport koncowy FINISZ.indd 106 2015-11-16 09:21:54

Rozważając aspekt planowania systemu opieki w mieście można podkreślić, iż większość jednostek świadczących obecnie pomoc nie została utworzona w ciągu ostatnich 10 lat. Jedynie w przypadku form opieki nad dziećmi do lat 3 oraz do lat 5 utworzone zostały nowe żłobki oraz placówki przedszkolne.

Obecnie zapotrzebowanie na formy opieki monitorowane jest przez urząd miasta na podstawie danych statystycznych obrazujących liczebność pensjonariuszy na-pływających do stacjonarnych form pomocy, liczby wolnych miejsc w ośrodkach, a także zapotrzebowania wyrażanego przez mieszkańców za pośrednictwem ośrodków pomocy społecznej. Dane przekazywane są do urzędu przez dyrekto-rów ośrodków pomocy społecznej oraz przez kierujących poszczególnymi formami opieki. Zbliżona sytuacja istnieje w przedszkolach, w których dyrektorzy monitoru-ją napływamonitoru-jące do placówek zgłoszenia, odnosząc je do liczby dzieci obecnej i pro-gnozowanej, która szacowana jest na podstawie danych z systemu PESEL, dostar-czanych przez urząd miasta.

Należy podkreślić, iż samorządowcy w Olsztynie dostrzegają konieczność zwięk-szenia liczby miejsc w domach pomocy społecznej, szczególnie przeznaczonych dla seniorów, oraz przewidują konieczność rozbudowy opieki domowej, gdyż zapotrze-bowanie na pomoc świadczoną w miejscu zamieszkania będzie wzrastała. Dyrekto-rzy instytucji opierają swoje przewidywania na analizie danych demograficznych, na podstawie których można stwierdzić kilkukrotny wzrost liczby osób starszych, które trzeba będzie objąć opieką stacjonarną lub domową. Drugie rozwiązanie jest mniej kosztowne dla samorządu, dlatego można przewidywać, iż będzie on zainte-resowany zwiększeniem liczby osób świadczących taką opiekę, jednakże na podsta-wie wypopodsta-wiedzi respondentów nie można przewidzieć jakie dokładnie plany w tym zakresie ma samorząd.

Podsumowując należy podkreślić, iż wszystkie rozwiązania, które można byłoby

Podsumowując należy podkreślić, iż wszystkie rozwiązania, które można byłoby