ROZDZIAŁ 3. Rys historyczny
3.2 Posoborowe zasady projektowania kościołów
3.2.7 Nawa
Należy zadbać przede wszystkim o dobrą widoczność i słyszalność (warto już na wstępie pomyśleć o akustyce). Zgodnie ze współczesnymi wymaganiami wierni powinni znajdować się w miarę możliwości blisko prezbiterium, otaczając je dookoła. Podłoga nawy może być płaska lub ewentualnie nieznacznie opadać amfiteatralnie w stronę prezbiterium, przy czym należy pamiętać o zapewnieniu dostępności kościoła dla niepełnosprawnych.
3.3
Posoborowa architektura sakralna w Polsce i Poznaniu
3.3.1
Tło historyczne – sytuacja polityczna, ekonomiczna i społeczna w Polsce a architektura sakralna
Na lata 1970-2000 przypada okres szczególnie dynamicznego rozwoju budownictwa sakralnego w Polsce i Poznań nie był tu wyjątkiem. W samym Poznaniu w okresie posoborowym rozpoczęto budowy 45 kościołów, przy czym aż jedną trzecią z nich (15 kościołów) w latach 80. XX wieku. Paradoksalnie ten szczyt rozwoju budownictwa sakralnego przypada na okres stanu wojennego i bezpośrednio po nim, związany jeszcze z represjami władz PRL wobec Kościoła, których najtragiczniejszym znakiem było zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki w 1984 roku. Z drugiej strony nastąpiło ożywienie aktywności – także
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
33
kolejnych pozwoleń, stąd preferowane były projekty obiektów dużych, często dwupoziomowych, z rozbudowanym programem funkcjonalnym (salki katechetyczne – brak lekcji religii w szkołach).
Wobec spowodowanego sytuacją gospodarczą lat 80. zastoju w budownictwie usługowym, (gdy wiele inwestycji użyteczności publicznej wstrzymano) oraz zdominowania budownictwa mieszkaniowego przez kilka systemów prefabrykacji z drugiej, architektura sakralna znów stała się ważnym polem działalności architektów, jednym z niewielu dających w tamtych czasach możliwość pełnego zrealizowania ambicji twórczych.72
Wszystko to miało wpływ na kształt ówczesnej architektury sakralnej – sprzyjało powstawaniu obiektów okazałych i charakterystycznych. Zaistniały więc warunki do powstawania kościołów o dużej randze w przestrzeni miasta. Z drugiej strony mamy do czynienia ze spontanicznym „boomem” inwestycyjnym. Lokalizacje nowych inwestycji kościelnych były często przypadkowe, między innymi dlatego, że kościoły powstawały z opóźnieniem w stosunku do realizacji osiedli, których pierwotne plany zagospodarowania zazwyczaj nie przewidywały ich budowy. Tego typu lokalizacje nie zawsze były odpowiednie do funkcji i rangi obiektu. Nierzadko skutkowały powstawaniem silnych form w miejscach niekoniecznie do tego predestynowanych z punktu widzenia kompozycji urbanistycznej.
Warto tu dla porównania dodać kilka słów na temat podejścia do tematu posoborowej architektury sakralnej w Europie Zachodniej. Rosnąca skala miejskiej zabudowy, zwłaszcza w centrach, spowodowała, że kościoły nie mogą już dłużej wyróżniać się z otoczenia wielkością, czy monumentalizmem. Wyodrębnienie sfery sacrum wymaga dziś innych sposobów wyrażania. Powrót do skromności i oszczędności formy73 sprawia, że kościoły często nie pretendują do miana dominanty. To zalecenie pojawia się w dokumentach Soboru Watykańskiego II – konstytucja Sacrosanctum Concillium wyraźnie zwraca na to uwagę:
„Niech w popieraniu i otaczaniu opieką prawdziwej sztuki kościelnej ordynariusze mają na uwadze raczej szlachetne piękno, aniżeli wyłącznie okazałość.”74 W powojennej architekturze Europy Zachodniej da się wyraźnie zauważyć ten kierunek zmian, dobrze obrazują go takie przykłady, jak kościół Notre-Dame de Pentecôte na La Defense w Paryżu (Franck Hammoutene, 1998-2001), czy ekumeniczna kaplica św. Henryka w Turku w Finlandii (Sanaksenaho Architects, 2005).
W polskiej architekturze sakralnej da się zauważyć nieco odmienną specyfikę. Tutejsza architektura kościołów nierzadko epatuje bogactwem formalnym i mnogością wątków znaczeniowych, będąc przy tym w wielu przypadkach monumentalną. Nie zawsze niestety idzie to w parze z jakością artystyczną. Taki obraz ma swoje źródło w specyfice polskiej religijności, uwarunkowaniach historycznych (wspomniane lata PRL, przemiany lat 90.), ale także w niskiej świadomości, kulturze estetycznej przeciętnych użytkowników i inwestorów, wynikającej z niedostatku edukacji w dziedzinach sztuki, a zwłaszcza architektury (liczba godzin przeznaczonych na edukację artystyczną w Polsce jest jedną z najniższych w Europie75).
72 Obrębowska-Piasecka E., Niziołek A. – rozmowa z architektem Jerzym Gurawskim w: Budowniczowie i Architekci, Kronika Miasta Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1998, str. 253
73 Malinowska-Petelenz B. Sacrum oszczędne, w: Czasopismo Techniczne – Architektura nr 6-A/2010, zeszyt 14., Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2010
74 Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concillium, art. 124
75 Edukacja artystyczna i kulturalna w szkołach w Europie, Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA), Warszawa 2010, str. 30
http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/thematic_reports/113PL.pdf, dostęp dnia 25.06.2014
3.3.2
Architektura posoborowa w Poznaniu
Kościoły posoborowe stanowią większość (45 spośród 81) świątyń rzymskokatolickich w Poznaniu. Są to jednocześnie prawie wszystkie spośród powojennych kościołów w mieście – do roku 1970 zostały zbudowane jedynie dwa nowe kościoły: Dominikanów pw. Matki Bożej Różańcowej przy Al. Niepodległości (proj. Adolf Szyszko-Bohusz, kontynuacja Władysław Czarnecki, poświęcenie 1949) i Św. Antoniego na Starołęce (proj. Roger Sławski, realizacja od 1950, poświęcenie 1974). Zmiany polityczne w Polsce lat 70., które umożliwiły budowę nowych kościołów zbiegły się ponadto z wejściem w życie reform Soboru Watykańskiego II (a zwłaszcza reformy liturgii – Novus Ordo Missae z 1969 roku), które w znaczący sposób zmieniły architekturę sakralną. Okres aktywności inwestycyjnej Kościoła trwał od lat 70. do lat 90. XX wieku, osiągając swoje apogeum w latach 80. – w pierwszej połowie tej dekady wydano rekordową ilość 10 pozwoleń na budowę świątyń (patrz Wykres 1).
Obserwując rozwój budownictwa sakralnego od roku 1970 w Poznaniu da się zauważyć pewne tendencje i ich zmiany w poszczególnych okresach. Związane one były z aktualnymi potrzebami i możliwościami wynikającymi z sytuacji politycznej, społecznej i gospodarczej, a także z panującymi trendami w architekturze i urbanistyce. W historii rozwoju posoborowej architektury sakralnej można zatem wskazać trzy okresy, każdy z nich charakteryzujący się odmiennymi uwarunkowaniami, kierunkami poszukiwań twórczych, a co za tym idzie innymi cechami architektonicznymi obiektów.
Okres I (1970-1980)
Okres pierwszy obejmuje lata 1970-1980 (licząc datę rozpoczęcia budowy). W tym okresie, po dwudziestoletniej przerwie władze wydały pierwsze, nieliczne jeszcze, pozwolenia na budowę nowych świątyń. Musiały one zaspokoić potrzebę zapewnienia miejsc modlitwy na szybko rozrastających się nowych dzielnicach mieszkaniowych (Grunwald, Rataje, Winogrady), na których początkowo brak było kościołów. Wobec niepewności uzyskania kolejnych zgód trzeba było zapewnić możliwie duży obiekt dla parafii obejmującej nierzadko całą dzielnicę (tak było w przypadku między innymi parafii Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Ratajach). Jednocześnie trzeba było szybko zapewnić choćby podstawową przestrzeń dla zgromadzenia wspólnoty parafialnej na liturgii, zwłaszcza wobec ryzyka cofnięcia zgody – innymi słowy była świadomość konieczności wykorzystania odwilży politycznej. Stąd aż siedem (połowa) z rozpoczętych w tym okresie inwestycji to kościoły dwupoziomowe. Idea ta umożliwiła etapowanie inwestycji. W pierwszej kolejności budowany był, zazwyczaj niewielki, kościół dolny, aby szybko umożliwić korzystanie ze świątyni.
Kościół górny, docelowy, był większy, aby mógł pomieścić wiernych z rozwijających się rozległych parafii, a jego budowa mogła być rozłożona na wiele lat i tak też najczęściej się działo. Powstające w tym okresie kościoły miały zazwyczaj rozbudowany program funkcjonalny obejmujący domy parafialne mieszczące liczne sale katechetyczne na potrzeby lekcji religii odbywających się wówczas w parafiach, a nie jak dzisiaj w szkołach.
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
35
zrealizowanie ambicji twórczych („dzieła swojego życia”)76, co nie zawsze było możliwe w zdominowanym przez technologie prefabrykowane i projekty typowe budownictwie państwowym i spółdzielczym.
Okres II (1980-1990)
Okres drugi – lata około 1980-1990 – można potraktować jako przejściowy. Po pierwsze kontynuowano wielkie inwestycje zaplanowane w latach ubiegłych. Ponadto wbrew uzasadnionym obawom o uzyskanie pozwoleń na budowę świątyń (w tym okresie w 1981 roku wprowadzono przecież stan wojenny, trwały represje wobec Kościoła) i pomimo kryzysu gospodarczego lata 80. przyniosły liczne nowe realizacje. Rozpoczęto wtedy budowę aż 15 kościołów na terenie miasta Poznania. Nowe inwestycje pozwoliły na uzupełnienie sieci parafii, przez co kościoły mogły być bliżej mieszkańców, nowe budynki mogły być też mniejsze. Nastąpiło odejście od świątyń dwupoziomowych. Jednakże estetyka wciąż często nastawiona była na stworzenie silnego znaku w przestrzeni.
Okres III (1990-dziś)
Trzeci okres, po 1990 roku, przyniósł zmianę podejścia do estetyki świątyni. Wpłynęła na to zmiana systemu politycznego, po upadku komunizmu Kościół mógł cieszyć się wolnością.
W nowych warunkach kościoły nie były już jedynym polem swobody artystycznej, ani też nie musiały stanowić silnego znaku w przestrzeni jako sprzeciwu wobec otaczającej rzeczywistości opresyjnego systemu politycznego. Coraz częściej pojawiała się też krytyczna ocena poprzednich dokonań, którym zarzucano często pompatyczność, brak poczucia sacrum, czy zerwanie z tradycją, co znalazło wyraz w popularnym stwierdzeniu, że współczesne kościoły dzielą się na „bunkry, torty i rakiety”77. W tej sytuacji nastąpił zwrot ku formom tradycyjnym, historyzującym, uważanym za bezpieczne. Jednakże następowało to często niezależnie od otaczającego kontekstu, także na modernistycznych osiedlach bloków z wielkiej płyty, do których niekoniecznie taka historyzująca forma jest adekwatna (np.
kościół pw. Św. Aniołów Stróżów na Os. Kosmonautów). Ignorowanie kontekstu i podporządkowanie raczej aktualnie panującym trendom dotyczy zresztą wszystkich trzech omawianych okresów. Dogęszczenie sieci parafii spowodowało, że powstawały kościoły mniejsze. Stopniowo malała też ilość nowych inwestycji, co jest także spowodowane zatrzymaniem przyrostu ludności miasta od lat 90.
76 Świeżak K. Między architektem a plebanem, w: Architektura – Murator 2/1998, str. 63-64
77 nie udało mi się dotrzeć do informacji na temat autora tej wypowiedzi; słowa te przeczytałem po raz pierwszy w wywiadzie z ks. Eugeniuszem Makulskim, kustoszem Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Licheniu Starym w latach 1966-2004
ROZDZIAŁ 4.
B ADANIA CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA JAKOŚĆ POSOBOROWEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ
4.1
Materiał badawczy
Jako materiał badawczy zostało wybranych 45 kościołów rzymskokatolickich znajdujących się w Poznaniu, zbudowanych w latach 1970-2012 (wg daty rozpoczęcia budowy) – są to wszystkie kościoły powstałe po Soborze Watykańskim II na terenie miasta. Lista kościołów poddanych badaniom została przedstawiona w Tab. 1.
Tab. 1 Lista kościołów posoborowych w Poznaniu poddanych badaniom
lp. nazwa
(Kościół pw.) adres lokalizacja dekanat
rok
1983 23.10.1997 Aleksander Holas
Różańcowej Warpińska 22/24 Zieliniec Poznań -
Nowe Miasto 1991 1997 bd. Zygmunt
Santocka 15 Smochowice Poznań -
Jeżyce 1971 1982 05.09.1982 Jerzy
1988 23.10.1988 Jan Węcławski dwupozio-mowy
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
37 15. Chrystusa Sługi Macieja Palacza
7 Raszyn Poznań -
Szenwalda 3 Świerczewo Poznań -
Łazarz 1977 1986 21.09.1986 Zenon
Stępniowski
17. św. Andrzeja
Boboli Junikowska 48 Junikowo Poznań -
Łazarz 1975 1979 16.11.1988 Aleksander
Holas
18. Najświętszej Maryi
Panny z La Salette Ścinawska Junikowo Poznań -
Łazarz 2004 nadal - Jan
Dudek-Kornecki 19. Świętego Krzyża Częstochowska
16 Górczyn Poznań -
Łazarz 1974 1978 03.12.1978 Aleksander Holas
przebudowa kościoła z 1931 20. Matki Odkupiciela os. Władysława
Jagiełły 105
Piątkowo 1995 2009 08.05.2012 Eugeniusz Skrzypczak
Ewangelisty Forteczna 53 Starołęka Mała
Bogarodzicy Maryi Gołężycka 12 os. Stare Żegrze
Pańskiego Bluszczowa 14 Wilda / Dębiec
Poznań -
Stare Miasto 1999 2003 02.02.2003 Marian Fikus 37. św. Józefa Agrestowa 19 Szczepanko
wo
Winogrady 2007 2014 22.10.2014 Borys
Siewczyński
39. Świętych Aniołów
Pocieszenia Kartuska 33 Podolany Poznań -
Winogrady 1970 1973 03.06.1973 Jan
Kopydłowski
41. św. Jana Bosko
(Salezjanów) Warzywna 17 Winogrady Poznań -
Winogrady 1976 1988 22.05.1988 Jan
Winogrady 1988 1995 12.09.1995
Lech Sternal, Zygmunt Skupniewicz
43. św. Ojca Pio Melchiora
Wańkowicza 2a os. Literackie Poznań -
Winogrady 2004 nadal -
Winogrady 1983 1993 20.06.1993 Witold
Milewski
Wykres 1 Rozpoczęte budowy nowych kościołów w Poznaniu
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
39
Il. 4.1 Lokalizacja kościołów na planie Poznania (numery wg Tab. 1)
Poniżej zostały zaprezentowane poznańskie kościoły rzymskokatolickie zrealizowane po Soborze Watykańskim II.
1. Kościół pw. Chrystusa Odkupiciela ul. Trzemeszeńska 20, Osiedla Warszawskie proj. Aleksander Holas, realizacja 1981-1983
Il. 4.2 Kościół pw. Chrystusa Odkupiciela (proj. Aleksander Holas, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
41
Il. 4.3 Kościół pw. Chrystusa Odkupiciela (proj. Aleksander Holas) – sytuacja
2. Kościół pw. Ducha Świętego ul. Jaromira 1, Antoninek
proj. Aleksander Holas, realizacja 1974-1976
Il. 4.4 Kościół pw. Ducha Świętego (proj. Aleksander Holas, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
43
Il. 4.5 Kościół pw. Ducha Świętego (proj. Aleksander Holas) – sytuacja
3. Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej ul. Warpińska 22/24, Zieliniec
proj. Zygmunt Roszak, realizacja 1991-1997
Il. 4.6 Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej (proj. Zygmunt Roszak, fot. własna)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
45
Il. 4.7 Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej (proj. Zygmunt Roszak) – sytuacja
4. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny ul. Włodzimierza Majakowskiego 324, Kobylepole proj. Henryk Marcinkowski, realizacja 1972-1974
Il. 4.8 Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (proj. Henryk Marcinkowski, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
47
Il. 4.9 Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (proj. Henryk Marcinkowski) – sytuacja
5. Kościół pw. Chrystusa Dobrego Pasterza ul. Nowina 1, Ogrody
proj. Jan Kopydłowski, realizacja 1981-1987
Il. 4.10 Kościół pw. Chrystusa Dobrego Pasterza (proj. Jan Kopydłowski, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
49
Il. 4.11 Kościół pw. Chrystusa Dobrego Pasterza (proj. Jan Kopydłowski) – sytuacja
6. Kościół pw. Świętych Cyryla i Metodego ul. Stanisława Wigury 5, Wola
proj. Jan Kopydłowski, realizacja 1989-1994
Il. 4.12 Kościół pw. Świętych Cyryla i Metodego (proj. Jan Kopydłowski, fot. własna)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
51
Il. 4.13 Kościół pw. Świętych Cyryla i Metodego (proj. Jan Kopydłowski) – sytuacja
7. Kościół pw. Imienia Maryi (Zmartwychwstańców) ul. Santocka 15, Smochowice
proj. Jerzy Liśniewicz, realizacja 1971-1982
Il. 4.14 Kościół pw. Imienia Maryi (proj. Jerzy Liśniewicz, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
53
Il. 4.15 Kościół pw. Imienia Maryi (proj. Jerzy Liśniewicz) – sytuacja
8. Kościół pw. Objawienia Pańskiego ul. Miastkowska 128-132, Ławica proj. Stefan Bajer, realizacja 1992-1998
Il. 4.16 Kościół pw. Objawienia Pańskiego (proj. Stefan Bajer, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
55
Il. 4.17 Kościół pw. Objawienia Pańskiego (proj. Stefan Bajer) – sytuacja
9. Kościół pw. Św. Jana Kantego ul. Grunwaldzka 86, Grunwald
proj. Jan Węcławski, realizacja 1983-1988
Il. 4.18 Kościół pw. Św. Jana Kantego (proj. Jan Węcławski, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
57
Il. 4.19 Kościół pw. Św. Jana Kantego (proj. Jan Węcławski) – sytuacja
Il. 4.20 Kościół pw. Św. Jana Kantego – rzut przyziemia
(proj. Jan Węcławski, źródło: Marciniak P. Doświadczenia modernizmu.
Architektura i urbanistyka Poznania w czasach PRL, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2010, str. 236)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
59
10. Kościół pw. Św. Jerzego
ul. Swoboda 43a, Os. Ks. Jerzego Popiełuszki
proj. Włodzimierz Wojciechowski, Bogdan Celichowski, Wojciech Kasprzycki, realizacja 1992-1999
Il. 4.21 Kościół pw. Św. Jerzego (proj. Włodzimierz Wojciechowski, Bogdan Celichowski, Wojciech Kasprzycki, fot. własne)
Il. 4.22 Ołtarz poświęcony pamięci Św. Jana Pawła II w kościele pw. Św. Jerzego – proj.
Jerzy Suchanek (fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
61
11. Kościół pw. Św. Wawrzyńca (Pallotynów) ul. Stanisława Przybyszewskiego 30, Grunwald proj. Bolesław Szmidt, realizacja 1980-1985
Il. 4.24 Kościół Pallotynów pw. Św. Wawrzyńca (proj. Bolesław Szmidt, fot. własne)
Il. 4.25 Kościół Pallotynów pw. Św. Wawrzyńca (proj. Bolesław Szmidt) – sytuacja
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
63
Il. 4.26 Kościół Pallotynów pw. Św. Wawrzyńca
(proj. Bolesław Szmidt, źródło: Marciniak P. Doświadczenia modernizmu.
Architektura i urbanistyka Poznania w czasach PRL, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2010, str. 234)
13. Kościół pw. Świętej Rodziny
ul. Promienista 131, Os. Mikołaja Kopernika
proj. Włodzimierz Wojciechowski, Bogdan Celichowski, Wojciech Kasprzycki, realizacja 1986-1992
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
65
Il. 4.28 Kościół pw. Świętej Rodziny – wnętrze (proj. Włodzimierz Wojciechowski, Bogdan Celichowski, Wojciech Kasprzycki, fot. własne)
Il. 4.29 Kościół pw. Świętej Rodziny (proj. Włodzimierz Wojciechowski, Bogdan Celichowski, Wojciech Kasprzycki) – sytuacja
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
67
14. Kościół pw. Chrystusa Króla (Oblatów) ul. Ostatnia 14, Górczynek
proj. Alfons Kupka, realizacja 1969-1974
Il. 4.30 Kościół Oblatów pw. Chrystusa Króla (proj. Alfons Kupka, fot. własne)
Il. 4.31 Kościół Oblatów pw. Chrystusa Króla (proj. Alfons Kupka) – sytuacja
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
69
15. Kościół pw. Chrystusa Sługi ul. Macieja Palacza 7, Raszyn
proj. Robert Ast, Borys Siewczyński, realizacja 2005-nadal
Il. 4.32 Kościół pw. Chrystusa Sługi (proj. Robert Ast, Borys Siewczyński, fot. własne)
Il. 4.33 Kościół pw. Chrystusa Sługi (proj. Robert Ast, Borys Siewczyński) – sytuacja
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
71
Il. 4.34 Kościół pw. Chrystusa Sługi (proj. Robert Ast, Borys Siewczyński) – rzut (źródło:
archiwum projektanta)
16. Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła (Filipinów) ul. Lucjana Szenwalda 3, Świerczewo
proj. Zenon Stępniowski, realizacja 1977-1986
Il. 4.35 Kościół Filipinów pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła (proj. Zenon Stępniowski, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
73
Il. 4.36 Kościół Filipinów pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła (proj. Zenon Stępniowski) – sytuacja
17. Kościół pw. Św. Andrzeja Boboli ul. Junikowska 48, Junikowo
proj. Aleksander Holas, realizacja 1975-1979
Il. 4.37 Kościół pw. Św. Andrzeja Boboli (proj. Aleksander Holas, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
75
Il. 4.38 Kościół pw. Św. Andrzeja Boboli (proj. Aleksander Holas) – sytuacja
18. Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny z La Salette ul. Ścinawska, Junikowo
proj. Jan Dudek-Kornecki, realizacja 2004-nadal
Il. 4.39 Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny z La Salette (proj. Jan Dudek-Kornecki, fot.
własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
77
Il. 4.40 Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny z La Salette (proj. Jan Dudek-Kornecki) – sytuacja
19. Kościół pw. Świętego Krzyża ul. Czestochowska 16, Górczyn
proj. Aleksander Holas (przebudowa kościoła z 1931 roku), realizacja 1974-1978
Il. 4.41 Kościół pw. Świętego Krzyża (proj. Aleksander Holas, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
79
Il. 4.42 Kościół pw. Świętego Krzyża (proj. Aleksander Holas) – sytuacja
Il. 4.43 Kościół pw. Św. Krzyża – rzut
(proj. Aleksander Holas, źródło: Marciniak P. Doświadczenia modernizmu.
Architektura i urbanistyka Poznania w czasach PRL, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2010, str. 230)
20. Kościół pw. Matki Odkupiciela Os. Władysława Jagiełły 105
proj. Jan Kopydłowski, realizacja 1993-nadal
Il. 4.44 Kościół pw. Matki Odkupiciela (proj. Jan Kopydłowski, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
81
Il. 4.45 Kościół pw. Matki Odkupiciela (proj. Jan Kopydłowski) – sytuacja
21. Kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej ul. Naramowicka 156, Naramowice
proj. Henryk Marcinkowski, realizacja 1981-1985
Il. 4.46 Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej (proj. Henryk Marcinkowski, fot.
własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
83
Il. 4.47 Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej (proj. Henryk Marcinkowski) – sytuacja
22. Sanktuarium Miłosierdzia Bożego Os. Jana III Sobieskiego 116
proj. Jerzy Liśniewicz, realizacja 1983-1991
Il. 4.48 Kościół – Sanktuarium Miłosierdzia Bożego (proj. Jerzy Liśniewicz, fot. własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
85
Il. 4.49 Kościół – Sanktuarium Miłosierdzia Bożego (proj. Jerzy Liśniewicz) – sytuacja
23. Kościół pw. Narodzenia Pańskiego Os. Stefana Batorego 113
proj. Jerzy Liśniewicz, Jan Sosnowski, realizacja 1995-2009
Il. 4.50 Kościół pw. Narodzenia Pańskiego (proj. Jerzy Liśniewicz, Jan Sosnowski, fot.
własne)
Wojciech Skórzewski Czynniki wpływające na jakość posoborowej architektury sakralnej na przykładzie poznańskich realizacji z lat 1970-2012
87
Il. 4.51 Kościół pw. Narodzenia Pańskiego (proj. Jerzy Liśniewicz, Jan Sosnowski) – sytuacja
Il. 4.52 Kościół pw. Narodzenia Pańskiego – rzut (proj. Jerzy Liśniewicz, Jan Sosnowski,
Il. 4.52 Kościół pw. Narodzenia Pańskiego – rzut (proj. Jerzy Liśniewicz, Jan Sosnowski,