zapośredniczone – społeczeństwo medialne
2.4. Nowe media a ruchy społeczne – narzędzie komunikacji oraz przestrzeń aktywności
Współcześnie internet jest postrzegany jako medium pośredniczące w obywatelskiej działalności mobilizacyjnej. Andrew Chadwick, używając określenia „e-mobilizacja”, ma na myśli działania grup interesu oraz ruchów społecznych, które wykorzystują nowe media do takich celów, jak polityczna rekrutacja, organizacja oraz kampania115.
Manuel Castells już przez samo posługiwanie się określeniem „ruchy społeczne ery informacji” podkreśla, że internet jest nieodłącznym i zasad-niczym składnikiem nowych ruchów społecznych. Tę predestynację nowych mediów do bycia elementem nowych ruchów społecznych uzasadnia, podając trzy główne powody.
Po pierwsze, dzięki sieci internetowej możliwe staje się dotarcie do ludzi, niezależnie od czasu i miejsca, podzielających wartości i poglądy głoszone przez ruchy, a dla współczesnych ruchów to właśnie mobilizacja w celu obro-ny tych wartości jest fundamentem ich trwania. Po drugie, ruchy społeczne w społeczeństwie sieciowym wypełniają przestrzeń po zanikających sforma-lizowanych formacjach społecznych, takich jak masowe partie polityczne czy powoli dostosowujące się do nowych warunków związki zawodowe. Obecnie ludzie chętniej uczestniczą w spontanicznych akcjach i luźnych koalicjach niż trwałych, sformalizowanych organizacjach. Spektakularne wydarzenia organizowane przez ruchy społeczne i nagłaśniane przez mass media wydają się efektywniejszym źródłem przemian społecznych niż codzienna, rutynowa praca organizacji pozarządowych. Dzięki internetowi możliwe jest organizo-wanie wszelkich działań, m.in. wystąpień oraz demonstracji, a także dotarcie do szerokiej opinii publicznej oraz oddziaływanie na różnego rodzaju insty-tucje państwowe czy organizacje pracodawców.
informacji. Pisma z lat 2000-2011, TAiWPN Universitas, Kraków 2011, s. 182-183.
115 A. Chadwick, Internet Politics. States, Citizens and New Communication Tech-nologies, Oxford University Press, New York&Oxford 2006, s. 114, [tłum. za:]
J. Nowak, Glokalna e-mobilizacja..., dz. cyt., s. 70.
80 Ruchy społeczne w społeczeństwie informacyjnym
Trzecia cecha charakteryzującą współczesne ruchy społeczne wiąże się ze spadkiem władzy instytucji państwowych oraz rosnącą rolą globalnych sieci. Ruchy społeczne, aby mieć szansę bycia równorzędnym partnerem w tym nowym typie współzawodnictwa, chcą zwrócić uwagę mediów glo-balnych, a więc muszą prowadzić akcje symboliczne o globalnym zasięgu.
Globalizacja ruchów społecznych jest bardzo ważnym zjawiskiem, ale należy pamiętać, że najbardziej wpływowe ruchy posiadają legitymizację i oparcie w środowisku lokalnym, choć równocześnie zmierzają do uzyskania glo-balnego oddziaływania. Aby bowiem móc wpływać na prawdziwe źródła władzy we współczesnym świecie, ruchy społeczne nie mogą poprzestawać tylko na działaniach lokalnych116. Castells, podsumowując swoje rozważania na temat roli internetu w funkcjonowaniu współczesnych ruchów, odnosi się do popularnego niegdyś motta: „Ruchy społeczne muszą myśleć lokalnie (w odniesieniu do swoich zainteresowań i swojej tożsamości), a działać globalnie, gdyż jest to jedyny poziom, który dziś się liczy”117.
Internet jest zatem kluczowym zasobem nowych ruchów społecznych, efektywnym narzędziem służącym samoorganizacji, a także technologią sprzyjającą kreowaniu oraz podtrzymywaniu zbiorowych tożsamości (za-równo poprzez zewnętrzną, jak i wewnętrzną komunikację). Jego specyficz-ny charakter daje też możliwość wyrównania szans we współzawodnictwie z oponentami ruchów (równoważy braki zasobów finansowych oraz mniejszy dostęp do mediów masowych)118. Nie tylko internet wpływa na formy dzia-łania ruchów społecznych – jest to zależność obustronna – także aktywizm cyfrowy oddziaływa na przekształcenie tego medium. Internet z narzędzia komunikacji sam staje się motorem przemian społecznych119.
116 M. Castells, Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeń-stwem, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2003, s. 159-163.
117 Tamże, s. 163.
118 J. Nowak, Glokalna e-mobilizacja..., dz. cyt., s. 71.
119 M. Castells, Galaktyka Internetu..., dz. cyt., s. 163.
Społeczno-polityczna analiza nowych mediów, a w szczególności internetu, może dotyczyć dwóch następujących kluczowych obszarów badawczych: me-diów jako narzędzia komunikacji oraz meme-diów jako czynnika wpływającego na funkcjonowanie jednostek oraz zbiorowości120.
Z punktu widzenia prezentowanej pracy najbardziej interesująca jest rola środowiska internetowego jako narzędzia oraz miejsca protestu, a także dźwigni zmian społecznych.
Zasadniczą funkcję we wszelkich formach kontestacji online, nakierowa-nych na zmiany społeczne, pełnią kwestie komunikacyjne. Według Castellsa
„polityka buntu”, czyli (pozainstytucjonalna) działalność ruchów społecznych chcących wprowadzać zmiany strukturalne (polityczne), musi rozpocząć się od zmiany kulturowej. Sieci komunikacyjne, dzięki swej różnorodności oraz wszechobecności, są największą z dotychczas znanych przestrzeni kumulo-wania się komunikatów kulturowych, w nich więc mieści się świadomość zbiorowa. Zatem za źródło przemiany społecznej Castells uznaje przepro-gramowanie sieci komunikacyjnych na poziomie kodów kulturowych oraz niejawnych społecznych i politycznych wartości i interesów, które są przez nie komunikowane. Gwałtownie rozwijająca się masowa komunikacja zindywi-dualizowana umożliwia więc ruchom społecznym zostanie ważnym aktorem w przestrzeni debaty publicznej121.
120 M. du Vall, Protest i zmiana w erze nowych mediów, [w:] T. Maślanka, R. Wiśniewski (red.), Kultury kontestacji – dziedzictwo kontrkultury i nowe ruchy społecznego sprzeciwu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 191.
121 M. Castells, Władza komunikacji, tłum. J. Jedliński, P. Tomanek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, s. 300-301.
82 Ruchy społeczne w społeczeństwie informacyjnym
Rysunek 3. Typy działań ruchów społecznych wykorzystujące internet
Źródło: J. Van Laer, P. Van Aelst, Cyber-protest and civil society: the Internet and action repertoires in social movements, [w:] Y. Jewkes, M. Yar (red.), Handbook of Internet Crime, Willan Publishing,Cullompton 2010, s. 233
Z punktu widzenia wykorzystywania internetu oraz mediów z nim zwią-zanych można wskazać dwa główne poziomy analizy cyfrowej aktywności ruchów społecznych. Pierwszy to działania w rzeczywistej przestrzeni fizycz-nej, na różne sposoby wspierane przez nowe media, natomiast drugi obejmuje akcje podejmowane tylko w przestrzeni wirtualnej. Zarówno pierwsze, jak i drugie należą do repertuaru nowych ruchów społecznych. Zróżnicowanie działań ruchów społecznych w zależności od sposobu wykorzystania internetu przedstawiono na rysunku 3.
2.5.