A. Kołodziejczyk, Naturalne Związki Organiczne, PWN, Warszawa2003. ISBN 83-01-14032-1.
W liczącym 6 0 1 stron podręczniku Naturalne Związki Organiczne, omówiono nazewnictwo, budo wę, otrzymywanie, właściwości chemiczne, fizyczne i farmakologiczne oraz znaczenie biologiczne waż nych naturalnych związków organicznych, takich jak: aminokwasy, peptydy, białka, cukry, lipidy, alka loidy, steroidy, tereny, terpenoidy i feromony. Prawdopodobnie, wielu czytelników uzna podręcznik za niekompletny, gdyż brakuje w nim niektórych bardzo ważnych naturalnych związków organicznych, w tym kwasów nukleinowych. Nie ma też wstępu, w którym Autor uzasadniłby rezygnację z opisu tych związków naturalnych.
Pomimo powyższej uwagi książka jest nowoczesnym i bardzo dobrze napisanym podręcznikiem, w którym przedstawiono nie tylko podstawowe wiadomości o wyżej wymienionych grupach związków organicznych, ale i związane z nimi najnowsze osiągnięcia naukowe. Przedstawiono tez współczesne metody badawcze związków naturalnych i omówiono problemy związane z produkcją niektóry ch z nich.
Tym co wyróżnia podręcznik Kołodziejczyka jest duża dawka informacji o zabarwieniu humani stycznym. Autor oniówil wpływ związków naturalnych na rozwój cywilizacyjny i przedstawi! własne przemyślenia dotyczące aktualnych problemów ekologicznych, ekonomicznych i etycznych związanych z wykorzystaniem produktów naturalnych przez człowieka. W podręczniku, humanistyczne akcenty zostały potraktowane marginalnie, o czym świadczy użycie mniejszej czcionki do ich wydrukowania. My ślę jednak że wielu czytelników przeczyta te fragmenty podręcznika z należnym im zainteresowaniem i rozwagą. Obecnie coraz trudniej znaleźć wyraźne granice pomiędzy naukami ścisłymi, przyrodniczymi i humanistycznymi. Ale czy warto szukać takich granic? Przecież wiele ważnych problemów chemicz nych i biologicznych jest nierozerwalnie związanych z problemami etycznymi, prawnymi, ekonomiczny mi i uwarunkowaniami geohistorycznymi. Nie powinno się tego przemilczać w podręcznikach akadcmic-Książka jest napisana językiem przystępnym i zrozumiałym dla niefachowców. Jej mocną stroną jest też duża ilość dobrze dobranych ciekawostek. Czynią one podręcznik atrakcyjnym dziełem popular- no-naukowym, który się łatwo czyta. Myślę, że niejeden czytelnik znajdzie w podręczniku nieznane mu, a nawet zaskakujące informacje. Znajdujące się w podręczniku ciekawostki i humanistyczne przemyśle nia Autora pozwolą uwierzyć uczniom i studentom, że chemia nie tylko jest jedną z nauk ścisłych, ale jest integralną częścią wiedzy, której znajomość jest niezbędna dla zrozumienia otaczającej nas
rzeczywisto-Książkę Prof. Aleksandra Kołodziejczyka Naturalne Związki Organiczne gorąco polecam studen tom kierunków chemicznych, przyrodniczych i medycznych a także uczniom szkół średnich zaintereso
1 8 8 VO\VE WYDAWNICTWA
wanych tematyką z pogranicza chemii i biologii. Podręcznik będzie tez pomocny nauczycielom i wykła dów com. gdyz zawarte v\ nim informacje są bardzo aktualne i mogą wzbogacić treść wykładów 7. chemii organicznej i biochemii.
Zbigniew Szewczuk
J. Gawroński, k . Gawrońska. K. Kacprzak i M. Kwit, Współczesna Synteza Organiczna. Wybór
Eksperymentów, PWN, Warszawa 2004. ISBN 83-01-14138-7.
Szybki rozwój chemii organicznej wymusza wprowadzanie regularnych zmian programów naucza nia z tego przedmiotu. Ponadto, ciągły wzrost liczby studentów chemii na uczelniach polskich przy ogra niczonej ilości miejsc w laboratoriach wymaga od organizatorów zajęć dydaktycznych ograniczenia limi tu czasu przeznaczonego na ćwiczenia. Sytuacja ta doprowadza do konieczności bardzo starannego wy bo ru ćwiczeń: z jednej strony krótkich i niedrogich, a z drugiej nowoczesnych i pozwalających osiągnąć wszystkie cele dydaktyczne. Nauczyciele akademiccy naszych uczelni są więc zmuszeni do nieustannych reorganizacji programów zajęć. Dlatego pojawienie się nowego dobrego podręcznika z preparatyki orga nicznej. uwzględniającego polskie realia kształcenia, spotkać się musi z należnym mu zainteresowaniem i aprobatą.
Licząca 439 stron książka Współczesna Synteza Organiczna, Wybór Eksperymentów jest bardzo udany m polskim podręcznikiem do ćwiczeń z zaawansowanej chemii organicznej. Zaw iera on opis ponad
150 ekspenmentów ujętych w ośmiu działach: 1. Selektywne tworzenie wiązań węgiel-wręgiel. 2. Selektywne tworzenie wiązań węgiel-heteroatom. 3. Selektywne reakcje redukcji i uwodornienia.
4. Kataliza asymetryczna aminokwasami i ich pochodnymi. 5. Biokataliza w syntezie asymetrycznej.
6. Syntezy użytecznych związków chirałnych z substratów pochodzenia naturalnego. 7. Różne techniki i metody syntezy.
8. Stereochemia w syntezie organicznej.
Kompilując swój podręcznik. Autorzy wykorzystali opisy eksperymentalne oryginalnych prac pu blikowanych w czasopismach naukowych i zaadoptowali je do potrzeb i możliwości przeprowadzenia w warunkach ćwiczeń laboratoryjnych. Należy podkreślić, że wiele z przedstawionych typów reakcji jesz cze nie znalazło się ani w polskich ani zagranicznych podręcznikach z syntezy organicznej. Dlatego książ ka Współczesna Synteza Organiczna stanowi cenne uzupełnienie klasycznych podręczników z prepara tyki organicznej.
Podobnie jak w innych podręcznikach tego typu, każdy rozdział rozpoczyna przedstawienie teore tycznych podstaw omawianego typu reakcji oraz czynności stosowanych w preparatyce. Wiele miejsca poświęcono omówieniu techniki pracy. W książce znajduje się też rozdział poświęcony otrzymywaniu wybranych nowoczesnych reagentów organicznych stosowanych w syntezie organicznej. Uważam go za bardzo przydatny, gdyż stosunkowo niewielki koszt otrzymywania drogich odczynników organicznych umożliwi ich zastosowanie w zazwy czaj niedoinwestowanych laboratoriach chemii organicznej naszych uczelni.
Autorzy świadomie zrezygnowali z opisu doświadczeń przeznaczonych dla początkującego studen ta, adresując podręcznik Współczesna Synteza Organiczna do studentów zaawansowanych. Uważam jed nak, że zapoznanie się z opisem otrzymywania wybranych preparatów przez początkujących studentów
NOWE WYDAWNICTWA 189
może im ułatwić zrozumienie niektórych treści teoretycznych przerabianych na wykładach kursu podsta wowego. Skala trudności opisanych syntez zmienia się w szerokich granicach. Prowadzący ćwiczenia będą więc mogli niektóre z ćwiczeń łatwo przystosować do podstawowego kursu preparatyki organicznej lub pracowni chemii bioorganicznej. Moim zdaniem, podręcznik ten jest odpowiedni dla wszystkich stu dentów chemii i kierunków pokrewnych, takichjak biotechnologia i farmacja. Będzie on też pomocny dla akademickich nauczycieli chemii organicznej.
Wybór eksperymentów jest oryginalny i ciekawy, choć może sprawiać wrażenie niedosytu. Nieste ty. żaden podręcznik z preparatyki nie może być kompletny i z konieczności musi zawierać tylko niektóre, wybrane przez autorów przepisy. Sądzę jednak, że w opiniowanym podręczniku brakuje propozycji syn tez wieloetapowych. Wprawdzie syntezy takie mogą sprawiać niedoświadczonemu syntetykowi sporo kłopotów lecz pozwalają na znaczne obniżenie kosztów kształcenia. Student sam może syntezować sobie substrat do następnej syntezy, której produkty będzie dalej wykorzystywać. Opracowanie długiego i sen sownego ciągu reakcji jest niewątpliwie zadaniem ambitnym i trudnym. Ale jeśli zależy nam na nauczeniu studenta kilku różnych umiejętności w jednym ciągu reakcji, byłoby to bardzo entuzjastycznie przyjęte przez nauczycieli akademickich. Ponadto uważam, że we Współczesnej Syntezie Organicznej wskazane byłoby podanie opisu syntez na nośniku stałym oraz syntez kombinatorycznych.
Pewnym zaskoczeniem dla czytelnika może być w podręczniku opis modelowania molekularnego. Wprawdzie zgadzam się z Autorami, że przedstawiony materiał będzie przydatny studentom chemii, lecz uważam, że współczesna praca w laboratorium organicznym jest uzależniona w większym stopniu od analizy chromatograficznej i spektroskopii. Niestety, poza nielicznymi przypadkami, autorzy nie propo nują czytelnikowi zastosowania nowoczesnych metod instrumentalnych do potwierdzenia jednorodności i tożsamości (włącznie ze strukturą i stereochemią) otrzymanych produktów. Uważam za celowe rozw ią- z> wanie na pracowni preparatyki organicznej praktycznych problemów spektroskopowych, gdyż pozwa la to na zrozumienie przez studentów nierozłączności tych kierunków działania. Z moich obserwacji wynika, że o wiele korzystniejsze i interesujące dla studenta jest badanie zw iązków powstałych w reakcji, którą samodzielnie przeprowadził, niż praca z anonimowym związkiem wy danym przez asystenta w ra mach ćwiczeń ze spektroskopowej analizy jakościowej związków organicznych. Chęć udowodnienia przez studenta, że otrzymał wlaściwąi jednorodnąsubstancję zmusza go do wyjątkow o dokładnej analizy widm (NMR, IR, UV i MS) uzyskanych dla zsyntezowanych przez siebie związków. Pracownia organiczna stanowi więc dla studentów wyjątkową okazję do nauczenia się tych metod, chociaż wymaga udostępnie nia im kosztownej aparatury spektroskopowej.
Dobry podręcznik z preparatyki organicznej powinien zawierać bezbłędny opis sprawdzonych pro cedur przydatnych do praktycznego nauczania chemii organicznej. Z reguły, z większym zaufaniem pod chodzi się do następnych, poprawionych wydań takich podręczników, wychodząc z założenia, że pierw sze w ydania mogą jeszcze zawierać błędy. Przedstawione w podręczniku przepisy są obecnie testowane z licznymi grupami studentów na polskich uczelniach. Myślę, że po upływie pewnego czasu nauczyciele akademiccy będą mogli wskazać ewentualne niedociągnięcia w przepisach, co umożliwi ich poprawienie i uzupełnienie w następnym wydaniu. Moim zdaniem podręcznik Współczesna Synteza Organiczna.
Wybór Eksperymentów autorstwa Gawrońskiego i wsp. jest bardzo udany i jestem przekonany, że zarów
no opiniowane, jak i następne jego wydania będą się cieszyły coraz większym zainteresowaniem wśród studentów i ich nauczycieli.
1 9 0 NOWE WYDAWNICTWA
Danuta Sobczynska, Pawef Zeidler, Ewa Zielonacka-Lis, Chemistry in the Philosophical M elting Pot. Eds T. Buksinski, P.VV. Juchacz. Peter Lang Europäischer Verlag der Wissenschaften, Frankf urt am Main 2004,443 pp., 68,50 E
Redakcja zwraca uwagę Czytelników na ciekawą pozycję wydawniczą polskich autorów w jęz. angielskim, drukowaną za granicą. Jest to praca zbiorowa pt. Chemistry in the Philosophical Melting
Pot pod redakcją pracowników Instytutu Filozofii (JAM, prof. D. Sobczyńskiej, prof. P. Zeidlera
i Dr E. Zielonackiej-Lis. Wszyscy troje ukończyli studia chemiczne, lecz od wielu lat zajmująsię filozofią - filozoficznymi kontekstami badań chemicznych i od 10 lat uczestniczą aktywnie w tworzeniu nowej dyscypliny — filozofii chemii, jako członkowie International Society for the Philosophy o f Chemistry.
Książka stanowi podsumowanie zorganizowanego ..IV Summer Symposium in the Philosophy o f Chemistry and Biochemistry", które odbyło się w 2000 r. na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w
Pozna-Dla zainteresowanych załączamy ulotkę wydawnictwa P. Langa z informacją o książce.
Redakcja