2. Analiza gospodarstw realizujcych program rolnorodowiskowy na tle gospodarstw pozostaych
2.10. Ocena efektywnoci gospodarstw
Ocen efektywnoci gospodarstw dokonano przy pomocy wskaników: wy-dajnoci pracy, wypacalnoci, zwrotów gotówkowych i rentownoci kapitau wasnego. Wskanik wydajnoci pracy mierzono wartoci produkcji przypada-jc na jedn roboczogodzin i jest okrelany w z/rbh.
Wskanik wypacalnoci to udzia zobowiza finansowych do nadwyki wypracowanej w gospodarstwie, jest wyraony w procentach.
Wskanik zwrotów gotówkowych jest wyraony udziaem Cash Flow I w wartoci kapitau wasnego, jest wyraony w procentach.
Rentowno kapitau wasnego mierzono udziaem wyniku finansowego w wartoci kapitau, jest wyraona w procentach.
Warto produkcji na jedn godzin pracy (tab. 49-50) w dwóch grupach go-spodarstw – beneficjentach programu o wielkoci ekonomicznej 2-8 ESU oraz 8-16 ESU, by mniejszy o okoo 25% w odniesieniu do gospodarstw pozostaych i wynosi odpowiednio: 11,9 z oraz 19,2 z.
Warto produkcji na jedn godzin pracy (tab. 51) w grupie gospodarstw najwikszych ekonomicznie (>16 ESU) – beneficjentów programu, by wyszy o okoo 33% w odniesieniu do gospodarstw pozostaych i wynosi 58,6 z.
Tabela 49 Wskanik wydajnoci pracy (z) w gospodarstwach korzystajcych z programu rolnorodowiskowego i w gospodarstwach pozostaych, wielko ekonomiczna 2-8 ESU
Gospodarstwa z Progr. Rolnorod. Gospodarstwa pozostae Rok
a AWU (Annulal Work Unit), czyli roczna jednostka pracy jest równowana 2200 roboczogodzinom.
ródo: wyliczenia wasne na podstawie danych FADN za rok 2005, 2006, 2007.
Tabela 50 Wskanik wydajnoci pracy (z) w gospodarstwach korzystajcych z programu
rolnorodowiskowego i w gospodarstwach pozostaych, wielko ekonomiczna 8-16 ESU
Gospodarstwa z Progr. Rolnorod. Gospodarstwa pozostae Rok
a AWU (Annulal Work Unit), czyli roczna jednostka pracy jest równowana 2200 roboczogodzinom.
ródo: wyliczenia wasne na podstawie danych FADN za rok 2005, 2006, 2007.
Tabela 51 Wskanik wydajnoci pracy (z) w gospodarstwach korzystajcych z programu
rolnorodowiskowego i w gospodarstwach pozostaych, wielko ekonomiczna powyej 16 ESU
Gospodarstwa z Progr. Rolnorod. Gospodarstwa pozostae Rok
rednia z lat 2005-2007 132,2 176,0 132,9
a AWU (Annulal Work Unit) czyli roczna jednostka pracy jest równowana 2200 roboczogodzinom.
ródo: wyliczenia wasne na podstawie danych FADN za rok 2005, 2006, 2007.
Tabela 52 Wskanik rentownoci kapitau wasnego, zwrotów gotówkowych i wypacalnoci (%) w gospodarstwach korzystajcych z programu rolnorodowiskowego i w gospodarstwach
pozostaych, wielko ekonomiczna 2-8 ESU
Gospodarstwa z Progr. Rolnorod. Gospodarstwa pozostae Rok Rentowno
rednia z lat 2005-2007 12,5 18,5 49,9 12,5 15,5 47,1
Gospodarstwa pozostae=100
rednia z lat 2005-2007 100 119,4 105,9 * * *
ródo: wyliczenia wasne na podstawie danych FADN za rok 2005, 2006, 2007.
Tabela 53 Wskanik rentownoci kapitau wasnego, zwrotów gotówkowych i wypacalnoci (%) w gospodarstwach korzystajcych z programu rolnorodowiskowego i w gospodarstwach
pozostaych, wielko ekonomiczna 8-16 ESU
Gospodarstwa z Progr. Rolnorod. Gospodarstwa pozostae Rok Rentowno
rednia z lat 2005-2007 14,8 20,3 68,2 11,9 17,6 86,5
Gospodarstwa pozostae=100
rednia z lat 2005-2007 124,4 115,3 78,8 * * *
ródo: wyliczenia wasne na podstawie danych FADN za rok 2005, 2006, 2007.
Tabela 54 Wskanik rentownoci kapitau wasnego, zwrotów gotówkowych i wypacalnoci (%) w gospodarstwach korzystajcych z programu rolnorodowiskowego i w gospodarstwach
pozostaych, wielko ekonomiczna powyej 16 ESU
Gospodarstwa z Progr. Rolnorod. Gospodarstwa pozostae Rok Rentowno
kapitau wasnego
Zwroty
gotówkowe Wypacalnoci
Rentowno
kapitau wasnego
Zwroty
gotówkowe Wypacalnoci
2005 9,0 15,5 605,8 12,5 19,5 176,4
2006 10,6 18,6 241,6 15,9 21,7 151,2
2007 15,8 20,0 160,2 14,0 18,7 174,8
rednia z lat 2005-2007 11,6 17,9 311,4 14,2 20,0 166,3 Gospodarstwa pozostae=100
rednia z lat 2005-2007 81,7 89,5 187,2 * * *
ródo: wyliczenia wasne na podstawie danych FADN za rok 2005, 2006, 2007.
Pozostae wskaniki efektywnoci (tab. 52) gospodarstw takie, jak rentowno
kapitau wasnego, zwrotów gotówkowych oraz wypacalnoci beneficjenci progra-mu osignli wiksze w odniesieniu do gospodarstw pozostaych w grupie gospo-darstw najmniejszych (2-8 ESU). W grupie gospogospo-darstw 8-16 ESU (tab. 53) benefi-cjenci programu osignli dwa wskaniki na wyszym poziomie (rentownoci kapi-tau i zwrotów gotówkowych), a na niszym poziomie osignli wskanik wypacal-noci. Za w grupie gospodarstw najwikszych ekonomicznie (>16 ESU) beneficjen-tów programu wskaniki takie jak rentowno kapitau oraz zwrobeneficjen-tów gobeneficjen-tówkowych (tab. 54), byy na niszym poziomie przy wskaniku wypacalnoci wyszym okoo 90% w odniesieniu do gospodarstw pozostaych.
3. Wnioski
W rozdziale pierwszym dokonano analizy programu rolnorodowiskowego realizowanego w ramach PROW 2004-2006 oraz kontynuowanego w ramach PROW 2007-2013. Wskazano zmiany w „nowym” programie w odniesieniu do
„starego” zarówno w zakresie konstrukcji, jak i zasigu programu na tle wyma-ga stawianych przed jego beneficjentami.
Celem programu rolnorodowiskowego jest poprawa rodowiska przyrodni-czego i obszarów wiejskich, poprzez:
o przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk uytko-wanych rolniczo,
o zachowanie rónorodnoci biologicznej na obszarach wiejskich, o promowanie zrównowaonego systemu gospodarowania, o odpowiednie uytkowanie gleb, ochrona wód,
o ochrona zagroonych lokalnych ras zwierzt gospodarskich i lokal-nych odmian rolin uprawlokal-nych.
Wdroenie programu rolnorodowiskowego na obszary wiejskie zatrzymao dotychczas utrzymujcy si proces zmniejszania biorónorodnoci oraz depre-cjacj siedlisk o wysokich walorach przyrodniczych.
Zmiany w nowym programie rolnorodowiskowym realizowanym w ramach PROW 2007-2013 w odniesieniu do wersji programu z okresu programowania 2004-2006 przedstawiaj si nastpujco.
1. Zmieniono wymogi, które musi speni beneficjent programu ze zwykej dobrej praktyki rolniczej – do stosowania si do norm obowizkowych okrelo-nych zarówno prawodawstwem krajowym jak i unijnym w odniesieniu do zarz-dzania gospodarstwem oraz przestrzegania norm zwizanych z ochron rodowi-ska i utrzymania czystoci i porzdku w gospodarstwie oraz ochrony siedlisk.
2. Powstay inne, nowe pakiety rodowiskowe, a mianowicie: „ochrona za-groonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000” oraz „ochrona zagroonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000”.
3. Objto wsparciem rolników realizujcych czynn ochron lokalnych od-mian rolin uprawnych, w tym dla sadów tradycyjnych, w ramach pakietu „za-chowanie lokalnych odmian rolin uprawnych”.
Poszerzenie programu i nakierowanie go na ochron zagroonych siedlisk przyrodniczych oraz zagroonych gatunków ptaków zarówno na obszarach
„naturowych”, jak i poza nimi w nowym okresie programowania spowoduje pozytywne efekty w okresie dugim dla zachowania biorónorodnoci kraju.
Jednoczenie poszerzenie ochrony lokalnych ras zwierzt o trzod chlewn
oraz dodatkowy pakiet dotyczcy zachowania lokalnych odmian rolin uprawnych, w tym sadów tradycyjnych – równie przyczyni si do zachowa-nia oraz ochrony biorónorodnoci.
Obecnie wszystkie pakiety programu rolnorodowiskowego mona realizo-wa na terenie caego kraju, (wic ma zasig horyzontalny). Wobec tego reali-zacja pakietów programu nie jest ograniczana.
Zanotowano w organizacji realizacji programu rolnorodowiskowego rów-nie negatywne cechy, do których zalicza si zbyt maa ilo doradców
rolno-rodowiskowych, gdy jest ich zaledwie okoo 2 tysice wobec 1430 tys. gospo-darstw o powierzchni powyej 1 hektara uczestniczcych w programach wspar-cia w ramach WPR.
Dodatkowo sabym punktem organizacji realizacji programu jest ograniczona liczba ekspertów, których jest okoo 200 (z dziedziny okrelania siedlisk
ornito-logicznych i okrelenia typu przyrodniczego siedliska do pakietów 4 oraz 5), których udzia jest konieczny przy realizacji tych pakietów.
W rozdziale drugim przedstawiono charakterystyk gospodarstw realizuj-cych program rolnorodowiskowy na tle gospodarstw pozostaych w cigu ko-lejnych trzech lat. Tak otrzymano dwie grupy gospodarstw, z których kad po-dzielono na trzy grupy wielkoci ekonomicznej. Wobec czego dokonano analizy trzech grup gospodarstw o wielkoci ekonomicznej: 2-8 ESU, 8-16 ESU,
powy-ej 16 ESU. Dokonano analizy grup gospodarstw przy pomocy wskaników, tj: czynników produkcji, uytkowania gruntów, pogowia zwierzt, kosztów na gospodarstwo, sytuacji ekonomicznej gospodarstw, wartoci produkcji,
zdolno-ci gospodarstw do samofinansowania, efektywnozdolno-ci gospodarowania.
Liczba beneficjentów programu rolnorodowiskowego wród gospodarstw Polskiego FADN zwikszaa si w miar upywu lat z 0,8% ogóu gospodarstw FADN w roku 2005 do 13,7% w roku 2007.
Sporód gospodarstw Polskiego FADN w grupie o wielkoci 2-8 ESU 10,5% partycypowao w programie rolnorodowiskowym (rednio z trzech lat – 2005-2007). Te gospodarstwa, które byy beneficjentami programu
dysponowa-y wiksz powierzchni UR o 36,6%, miadysponowa-y wiksze nakady pracy o okoo 4%
przy wartoci kapitau mniejszej o 6% w odniesieniu do gospodarstw
pozosta-ych. Ponadto zanotowano trzykrotnie wiksz powierzchni nieuytków, dwu-ipókrotnie wiksz powierzchni TUZ oraz udzia zbó w strukturze upraw o zblionej wielkoci jak w gospodarstwach pozostaych. Zanotowano o 60%
mniejszy udzia upraw trwaych oraz o 40% mniejszy warzyw i kwiatów w po-wierzchni uytków rolnych w odniesieniu do gospodarstw pozostaych. Gospo-darstwa te miay mniejsz obsad zwierzt ogóem na hektar powierzchni uyt-ków rolnych o 4,5%, posiaday mniej zwierzt ziarnoernych o 18%, a zwierzt z grupy trawoernych o 2,4% wicej ni w gospodarstwach pozostaych.
Gospodarstwa te ponosiy nisze koszty ogóem o 40% (w przeliczeniu na 1 ha UR) przy czym ponosiy o wiele nisze koszty na nawozy mineralne – o
oko-o 47%, na rodki ochrony rolin nisze o 57%, a koszty energii nisze o 32%
w porównaniu do gospodarstw pozostaych.
Gospodarstwa te charakteryzuje gorsza sytuacja ekonomiczna w odniesie-niu do gospodarstw niekorzystajcych z programu – dysponuj kapitaem mniejszym o 4,6%, osigaj dochód z gospodarstwa mniejszy o 4,3% przy okoo 2,6-krotnie wyszym udziale patnoci (wynikajcych z programów po-mocowych z WPR) w dochodzie gospodarstwa. Warto dochodu na penoza-trudnionego jest mniejsza o okoo 12%, na hektar uytków rolnych o 30% przy wyszej o 80,6% wartoci dopat UE na hektar uytków rolnych. Warto pro-dukcji ogóem osigay o 20% mniejsz w odniesieniu do gospodarstw
pozo-staych. Najwikszy udzia w wartoci produkcji ogóem stanowia produkcja rolinna (53%), nastpnie produkcja zwierzca (40%), a najmniejsz warto
stanowia produkcja pozostaa (7%).
Gospodarstwa te charakteryzuje rozszerzona reprodukcja majtku trwaego, gdy stopa reprodukcji majtku trwaego osigaa wartoci wiksze od 1%. Po-zwala to na dokonanie w tej grupie gospodarstw inwestycji zwizanych z ich rozwojem oraz ochron rodowiska. Stopa reprodukcji majtku trwaego w gru-pie gospodarstw (2-8 ESU) – beneficjentów programu 13,5-krotnie przekraczaa stop reprodukcji w gospodarstwach o tej samej wielkoci ekonomicznej nieko-rzystajcych z programu. Równie wskanik Cash Flow I beneficjenci programu mieli wyszy od gospodarstw pozostaych o 14,1%. Tak, wic gospodarstwa o wielkoci 2-8 ESU bdce beneficjentami programu maj odpowiednie mo-liwoci do sfinansowania swojej dziaalnoci i tworzenia oszczdnoci pomimo gorszych wyników ekonomicznych w odniesieniu do gospodarstw pozostaych.
Ponadto w gospodarstwach tych zanotowano wysze wskaniki efektywnoci w odniesieniu do gospodarstw pozostaych z wyjtkiem wskanika wydajnoci pracy (mniejszy o 25%).
Gospodarstwa Polskiego FADN w grupie o wielkoci 8-16 ESU w 9,9% par-tycypoway w programie rolnorodowiskowym (rednio z trzech lat – 2005-2007).
Beneficjenci programu dysponowali wiksz powierzchni gruntów o 30,1%, mieli wiksze nakady pracy o 11,5% przy wartoci kapitau mniejszej o 2,1% w odnie-sieniu do gospodarstw pozostaych z tej grupy. Ponadto posiadali oni wiksz po-wierzchni nieuytków o 74,5% oraz popo-wierzchni TUZ o 59,4% oraz wikszy udzia zbó w strukturze upraw o 22%. Zanotowano u nich o 60% mniejszy udzia
upraw trwaych oraz o 26% mniejszy warzyw i kwiatów w powierzchni uytków rolnych w odniesieniu do gospodarstw pozostaych. Gospodarstwa te miay mniej-sz obsad zwierzt ogóem na hektar powierzchni uytków rolnych o 17,5%. Po-siaday mniejsz obsad zwierzt ziarnoernych na hektar uytków rolnych o 34,3% przy jednoczenie wikszej o 2,4% obsadzie na hektar zwierzt z grupy trawoernych ni w gospodarstwach pozostaych. Ich waciciele ponosili mniejsze koszty ogóem oraz koszty nawozów mineralnych o 34%, rodków ochrony rolin o 40%, a koszty energii nisze o 28% w porównaniu do gospodarstw pozostaych o tej samej wielkoci ekonomicznej.
Charakteryzuje je korzystniejsza sytuacja ekonomiczna w odniesieniu do go-spodarstw pozostaych – za wyjtkiem dysponowania mniejszym kapitaem (2,1%), osigaj dochód z gospodarstwa wikszy o 22% przy wyszym udziale patnoci (wynikajcych z programów pomocowych z WPR) w dochodzie go-spodarstwa o 89,2%. Osigaj o 15,2% wiksz warto dochodu na penoza-trudnionego, lecz dochód liczony na hektar uytków rolnych jest mniejszy
o 6,3% przy wyszej o 77,5% wartoci dopat UE na hektar uytków rolnych.
Warto produkcji ogóem osigay o 16,7% mniejsz w odniesieniu do gospo-darstw pozostaych. Najwikszy udzia w wartoci produkcji ogóem stanowia produkcja rolinna (60%) nastpnie produkcja zwierzca (38%), a najmniejsz
warto stanowia produkcja pozostaa (2%).
Gospodarstwa te charakteryzuje reprodukcja prosta majtku trwaego, gdy
stopa reprodukcji majtku trwaego wyniosa 0,6%. Stanowia ona u beneficjen-tów programu 75% stopy reprodukcji gospodarstw pozostaych o tej samej wiel-koci ekonomicznej. Wskanik Cash Flow I beneficjenci programu mieli wy-szy od gospodarstw pozostaych o 12,8%.
Tak wic gospodarstwa o wielkoci 8-16 ESU bdce beneficjentami pro-gramu maj odpowiednie moliwoci do sfinansowania swojej dziaalnoci i odtworzenia majtku trwaego przy osiganych lepszych wynikach ekono-micznych w odniesieniu do gospodarstw pozostaych.
Wskaniki efektywnoci w gospodarstwach tych s niejednoznaczne w od-niesieniu do gospodarstw pozostaych – jedne s nisze, tj.: wskanik
wydajno-ci pracy (mniejszy o 25%) oraz wskanik wypacalnowydajno-ci (niszy o 21%) przy wyszych wskanikach takich, jak zwrotów gotówkowych (>15%) oraz rentow-noci kapitau wasnego (>24,4%).
Gospodarstwa Polskiego FADN w grupie o wielkoci powyej 16 ESU w 12,6% partycypoway w programie rolnorodowiskowym (rednio z trzech lat – 2005-2007). Najwicej gospodarstw z tej grupy sporód ogóu objtych Polskim FADN partycypowao w programie rolnorodowiskowym. Sporód gospodarstw o tej wielkoci ekonomicznej (>16 ESU) beneficjenci programu dysponowali ponad dwukrotnie wiksz powierzchni uytków rolnych, miay wiksze nakady pracy o 32,3% przy wartoci kapitau wikszej o 30,1%
w odniesieniu do gospodarstw pozostaych. Ponadto posiaday mniejsz po-wierzchni nieuytków o 20%, a popo-wierzchni TUZ wiksz o 15,6%. Posia-day podobny udzia zbó w strukturze upraw (>3,2%) oraz mniejszy udzia
upraw trwaych o 8,7%. Zanotowano o 62,7% mniejszy udzia warzyw i kwia-tów w powierzchni uytków rolnych w odniesieniu do gospodarstw
pozosta-ych. Gospodarstwa te miay mniejsz obsad zwierzt ogóem na hektar po-wierzchni uytków rolnych o 42,5%. Posiaday wic mniejsz obsad zarówno zwierzt ziarnoernych jak i trawoernych na hektar uytków rolnych, ni
w gospodarstwach pozostaych (odpowiednio o 64,2% oraz o 25,6%).
Waciciele tych gospodarstw ponosili mniejsze koszty na jednostk po-wierzchni zarówno ogóem (26,2%), jak i nawozów mineralnych (10,3%), nieco nisze koszty rodków ochrony rolin (0,8%) oraz o 25% nisze koszty energii w porównaniu do gospodarstw pozostaych o tej samej wielkoci ekonomicznej.
Gospodarstwa te w odniesieniu do gospodarstw pozostaych charakteryzuje najlepsza sytuacja ekonomiczna, gdy dysponuj wikszym kapitaem o 30,1%, osigaj dochód z gospodarstwa wikszy o 7% przy ponad dwu- i siedmio-krotnie wyszym udziale patnoci (wynikajcych z programów pomocowych z WPR) w dochodzie gospodarstwa. Osigaj o 21,3% wiksz warto dochodu na penozatrudnionego, lecz dochód liczony na hektar uytków rolnych jest mniejszy o okoo poow przy wyszej o 40,1% wartoci dopat UE na hektar uytków rolnych. Warto produkcji ogóem osigay o 76% wiksz w odnie-sieniu do gospodarstw pozostaych. Najwikszy udzia w wartoci produkcji ogóem stanowia produkcja rolinna (57,3%) nastpnie produkcja zwierzca (40,8%), a najmniejsz warto stanowia produkcja pozostaa (1,8%).
Gospodarstwa te charakteryzuje reprodukcja rozszerzona majtku trwaego gdy
stopa reprodukcji majtku trwaego osigna 5,1%. Stopa reprodukcji majtku
trwa-ego w grupie gospodarstw (>16 ESU) – beneficjentów programu osigna poziom wyszy o 24,4% w odniesieniu do stopy reprodukcji w gospodarstwach pozostaych o tej samej wielkoci ekonomicznej. Zanotowano wyszy wskanik Cash Flow I u beneficjentów programu w odniesieniu do gospodarstw pozostaych o 16,9%.
Grupa gospodarstw o wielkoci >16 ESU bdcych beneficjentami programu posia-da odpowiednie moliwoci do sfinansowania swojej dziaalnoci i odtworzenia ma-jtku trwaego a take sfinansowania inwestycji prorodowiskowych.
Ta grupa beneficjentów programu charakteryzuje si najlepsz sytuacj eko-nomiczn wobec innych grup gospodarstw korzystajcych z programu rolnoro-dowiskowego.
Reasumujc – gospodarstwa bdce beneficjentami programu rolnorodowi-skowego generalnie s wiksze obszarowo, osigaj lepsze wyniki ekonomicz-ne, dysponuj wiksz kwot pienidzy na sfinansowanie dziaalnoci i odtwo-rzenia majtku trwaego; czyli s lepiej zarzdzane w odniesieniu do grupy go-spodarstw pozostaych. Ponadto kierownicy tych gogo-spodarstw korzystaj z pro-gramów pomocowych wynikajcych z WPR w optymalny sposób. Udzia pat-noci w dochodzie tych gospodarstw przewysza dwukrotnie udzia patpat-noci w dochodzie gospodarstw pozostaych.
Realizacja programu rolorodowiskowego to dobrowolne uczestnictwo w za-chowaniu struktury krajobrazu i rónorodnoci biologicznej poprzez zarzdzanie gospodarstwem zgodne z kodeksem dobrych praktyk rolniczych. To równie takie zarzdzanie gospodarstwem, które zapewnia ochron wody, gleby i powietrza.
Wie si z tym optymalne stosowanie nawozów i rodków ochrony rolin oraz optymalna obsada zwierzt na hektar uytków rolnych. Z analizowanych liczb wy-nika, e gospodarstwa z grup o wielkoci ekonomicznej 2-8 ESU, 8-16 ESU oraz
>16 ESU gospodaruj zgodnie z wyej wymienionymi zasadami. Ponosz one
ni-sze koszty ogóem, a w tym bezporednie na 1 ha UR, i charakteryzuje je rónorod-na struktura upraw, która gwarantuje utrzymanie gruntów w dobrej kulturze rolnej.
Naley przypomnie, e rolnicy – beneficjenci programu s równie zobowizani do przestrzegania podstawowych wymogów stosowanych w korzystaniu z patnoci bezporednich, a wic maj obowizek utrzymania gruntów rolnych w dobrej kultu-rze rolnej poza pkultu-rzestkultu-rzeganiem norm zwizanych z ochron rodowiska.
Porównawcza charakterystyka grup gospodarstw – beneficjentów programu wedug wielkoci ekonomicznej wskazuje, e najwicej gospodarstw
uczestniczy-o w programie rolnorodowiskowym sporód najwikszej ekonomicznie grupy gospodarstw o wielkoci >16 ESU, najmniej licznie uczestniczyy gospodarstwa najmniejsze pod wzgldem ekonomicznym. Wzito pod uwag dane z ostatniego analizowanego roku (2007) odnonie uczestnictwa gospodarstw w programie, gdy w latach poprzednich z programu korzysta niewielki odsetek gospodarstw z ogóu. Podyktowane byo to le zorganizowan obsug zewntrzn programu.
Jak zostao opisane w pierwszym rozdziale opracowania, jedynie 2 tysice dorad-ców rolnorodowiskowych obsugiwao przyszych i aktualnych beneficjentów, a akcja informacyjna o programie dotara do odbiorców z opónieniem. Dane liczbowe wskazuj, e dopiero w 2006 roku program rolnorodowiskowy zosta
dostatecznie rozpropagowany wród potencjalnych odbiorców.
Literatura przedmiotu [Niewgowska, 2005] wskazaa, e s w stanie, i w wik-szoci bd partycypowa w programie gospodarstwa due ekonomicznie i obsza-rowo, co znalazo potwierdzenie w niniejszej analizie. Jednoczenie znalaz potwier-dzenie wniosek, e gospodarstwa mae w wyniku pomocy pa stwa dostosuj si do wymaga z zakresu ochrony rodowiska tak, by mogy by beneficjentami progra-mu. Potwierdza to fakt udziau gospodarstw maych w programie a take dane staty-styczne – gospodarstwa ekologiczne to w 36% o wielkoci do 5 hektarów a ten pa-kiet jest w przewadze realizowany w ramach programu.
Pozytywny wpyw na gospodarstwa rolne – to zrównowaenie gospodarstw pod wzgldem równowagi paszowo-nawozowej, gdy analiza róde przychodu gospodarstw wskazaa na podobny udzia w dochodzie produkcji rolinnej i zwie-rzcej. Nastpnym elementem pozytywnego wpywu realizacji programu
rolno-rodowiskowego to zrównowaone gospodarowanie zarówno areaem gruntów (rónorodna struktura upraw) oraz przewaga trwaych uytków zielonych (TUZ).
Przewaajcy odsetek w strukturze stad zwierzt trawoernych wskazuje na od-powiednie wykorzystanie trwaych uytków zielonych.
Ekonomiczny aspekt udziau w programie rolnorodowiskowym – to udzia
patnoci wynikajcych z realizacji zada programu w dochodzie w 23%.
Tak wic udzia w programie ma niebagatelny wpyw na dochód gospodarstw – beneficjentów programu. Analiza gospodarstw udowodnia równie, e
gospo-darstwa te s lepiej zarzdzane w odniesieniu do gospodarstw pozostaych, gdy
korzystaj one w wikszym stopniu z innych programów wynikajcych z WPR (dwukrotnie wikszy udzia dopat ogóem w dochodzie).
Niebagateln kwesti, pozytywn dla ochrony rodowiska, jest równie obo-wizek przestrzegania minimalnych norm zwizanych z ochron rodowiska (Dobra Kultura Rolna), utrzymanie gruntów w dobrej kulturze rolnej, zachowa-nie stref buforowych. Efektem przestrzegania uwarunkowa programu jest czy-sta woda, wysoka zawarto próchnicy w glebie, utrzymanie korytarzy ekolo-gicznych, a co za tym idzie wzrost lub te utrzymanie biorónorodnoci na ob-szarach wiejskich objtych programem rolnorodowiskowym.
Wraz z upywem lat zwikszy si udzia gospodarstw duych ekonomicznie w programie rolnorodowiskowym, co skutkuje realizacj ochrony rodowiska na coraz wikszym obszarze kraju.
Wobec powyszych danych mona stwierdzi, e udzia rolników w progra-mie rolnorodowiskowym wpyn pozytywnie na:
1. zrównowaone gospodarowanie, 2. ochron wód, gleb,
3. zawarto próchnicy w glebie, 4. biorónorodno,
5. produkcj ywnoci bezpiecznej zdrowotnie (ekologiczna, integrowana), 6. kondycj ekonomiczn gospodarstw.
Jednake realizacja programu wie si z poniesieniem przez beneficjenta okrelonych kosztów transakcyjnych, które do wysokoci 4 tys. zotych mog
by refundowane. Skutkuje to wikszym udziaem gospodarstw duych (>16 ESU) w programie, a udzia gospodarstw maych, które miay by gównym be-neficjentem programu – stoi pod znakiem zapytania.
Analiza dokonana w pierwszym rozdziale niniejszego opracowania w zakresie problematyki dotyczcej samego programu wskazuje pozytywne i negatywne jego aspekty. Podkrela dalsz potrzeb zmian w programie rolnorodowiskowym oraz wskazuje na dalsz konieczno jego realizacji. Bowiem, pomoc krajowa kierowana jest do kadego gospodarstwa o powierzchni powyej 1 hektara uytków rolnych oraz speniajcego podstawowe wymogi KDPR. W Polsce zachowana jest zasada modulacji patnoci – degresywna wraz z wielkoci gospodarstw (od 50 ha patno
ulega zmniejszeniu – 50% za kolejne 50 ha, od 100-300 – 25% za kolejne 200 ha, a powierzchnia powyej 300 ha nie jest dotowana).
Mona domniemywa, e jeli dokonane zostanie uproszczenie koniecznych do wypenienia formularzy, niezbdnych do zoenia aby wzi udzia w pro-gramie rolnorodowiskowym – wówczas bdzie on bardziej dostpny dla
ma-ych gospodarstw rolnych, do których generalnie by kierowany.