Badanie aspektów mowy dziewczynki przeprowadziłam przed wpro‑
wadzeniem zaproponowanego przeze mnie programu terapii (badanie początkowe) oraz po 6 miesiącach pracy z dzieckiem według owego programu (badanie końcowe). Badanie początkowe wykonałam w paź‑
dzierniku 2011 roku. Dziewczynka miała wtedy ukończone 28 miesię‑
cy. Badanie mowy wykonałam na podstawie skali do badania mowy dziecka z niedokształceniem mowy o typie afazji: AFA – Skali (Paluch, Drewniak ‑Wołosz, Mikosza, 2005).
Podczas Próby I – zabawy pluszakami – dziewczynka była zaintere‑
sowana zabawą, skupiała uwagę na zabawkach. Na polecenie wzięła do ręki misia. Pokazała części ciała i twarzy na misiu oraz na sobie. Naśla‑
dowała ziewanie, powtórzyła „aaa”. Zamknęła i otworzyła oczy na pole‑
cenie. Naśladowała płacz, powtarzając przy tym „uuu”. Posadziła misia na stole, wzięła talerzyk, łyżkę, zaczęła karmić misia na polecenie, wzięła także kubek i dała misiowi pić. Poproszona postawiła kubek na stole.
183
Terapia logopedyczna dziewczynki z rozwojową dysfazją dziecięcą
Trudność, jaką miało dziecko w tej próbie, to powtórzenie słów „pije”
i „je” – łatwiej było dziewczynce powiedzieć „am”.
Podczas Próby II dziecko wskazywało obrazek spośród dwóch ilus‑
tracji. Uwzględniając rzeczowniki, dziewczynka pokazała prawidłowo, gdzie jest: dom, lala, pies, oko, auto, buty, zegar, piłka, kubek, lampa, wózek. Nie wskazała: drabiny, łopaty, motyli, nożyczek, choinki, samo‑
lotu, guzików, bociana, sanek, szafy, żaby, ryby, lodów. Dziecko pokazało obrazki czynności: je, czyta, siedzi. Nie wskazało natomiast: pływa, wy‑
cina, gotuje. Zosia pokazała prawidłowo obrazki ilustrujące przymiotni‑
ki: małe, duże, ponadto miała trudność ze wskazaniem: wesoła, smutna, także: stary, nowy. Dziecko miało trudność ze wskazaniem obrazków ilustrujących: przysłówki (blisko, daleko), liczebniki (jeden, dwa), zaim‑
ki osobowe (ona, on).
Próba III to badanie reakcji werbalnych i niewerbalnych dziecka (demonstruje się jeden obrazek, pozostałe są przysłonięte). Spośród 23 rzeczowników dziewczynka pytana: „co to jest?, co to?”, wypowie‑
działa „ba” na określenie piłki, ponadto używała gestu wskazywania palcem na: oko (wskazała swoje oko), lampę (pokazując, gdzie w po‑
mieszczeniu jest lampa). Wśród obrazków przedstawiających sześć czynności (pokazanie dziecku jednego obrazka) dziewczynka nazwa‑
ła jedynie ten, który przedstawia czynność jedzenia – wypowiedziała
„am”. Zosia w dalszej części Próby III nie nazwała zaproponowanych w teście przymiotników: małe, duże, stary, nowy, wesoła, smutna;
przysłówków: blisko, daleko; liczebników: jeden, dwa; zaimków oso‑
bowych: ona, on.
Próba IV bada rozumienie oraz nazywanie kolorów. Dziecko ma pro‑
blem ze wskazywaniem prawidłowego koloru. Dziewczynka nie nazwała kolorów.
Próba V dotyczy powtarzania. Podczas powtarzania głosek izolowa‑
nych dziewczynka powtórzyła za logopedą następujące głoski: [a], [u], [m], [p], natomiast nie powtórzyła: [i], [t], [l], [s], [n], [k]. Spośród sylab powtórzyła: ma, ta, am, nie powtórzyła: pi, be, fu, wy, no, da, su, ha, nia, ko, ci, ok, an, ap, as, al, at. Z wyrazów proponowanych w teście, tj.:
„baba”, „niebo”, „waga”, „lasy”, „koty”, „wiaderko”, „drabina”, „kanapa”,
„podłoga”, „czekolada”, „telefon”, „parasol”, „dzwonek”, „grzebień”, „lo‑
komotywa” – dziewczynka powtórzyła jedynie „baba”.
W Próbie VI Zosia miała za zadanie wykonać polecenia proste i bar‑
dziej złożone. Dziecko wykonało prawidłowo następujące instrukcje:
„wstań”, „podnieś rękę” – dziewczynka wahała się, łatwiej było jej wyko‑
nać polecenie wypowiedziane w następujący sposób: „Jak Zosia podnosi ręce do góry?”. Łatwiej było wykonać dziecku instrukcję: „pokaż, gdzie ucho?” – „chwyć się za ucho” sprawiało mu trudność. Zosia wskazywała swoje oko, proszona: „Pokaż swoje oko”. Dziewczynka nie wykonywała prawidłowo dalszej części instrukcji.
Próby VII i VIII to badanie rozumienia zdań prostych o różnym poziomie trudności oraz mowy czynnej dziecka odnośnie do obrazka sytuacyjnego. Zosia nie wskazywała prawidłowo na polecenie, nie od‑
powiadała na zadawane pytania. Dziewczynka nie wykonywała poleceń sprawdzających rozumienie zdań z przyimkami o różnym stopniu trud‑
ności do obrazka sytuacyjnego pt. „Pokój”, nie odpowiadała na pytania.
Podczas Próby IX dziecko nie potrafiło ułożyć historyjki obrazkowej pt. „Wycieczka do lasu”. Wypowiadałam proste zdania dotyczące treści obrazków, poddając badaniu rozumienie zdań oraz umiejętność wyboru prawidłowej ilustracji. Dziecko nie wykonało prawidłowo tej próby.
Uwzględniając zebrany materiał, widoczna jest u dziecka przewaga rozwoju mowy biernej nad mową czynną. Przeważa rozumienie nazw rzeczowników nad rozumieniem nazw czasowników. Wypowiadane sylaby, dźwięki, proste słowa (zbudowane głównie z prymarnych sylab otwartych), stosowany gest, częściej odnoszą się do rzeczowników. Trud‑
ność sprawia dziecku rozumienie złożonych poleceń. Dziewczynka ro‑
zumie proste polecenia. Rozwój mowy czynnej dziecka znajduje się na etapie około 12.–14. miesiąca życia. Rozwój mowy biernej to okres po‑
między 17. a 20. miesiącem życia.
Badania dziecka poszerzyłam o badania uzupełniające, w tym in‑
formacyjne badanie słuchu, w szczególności opierając się na wiadomo‑
ściach zamieszczonych w książce autorstwa G. Lindner (1976: 144–149).
Badanie informacyjne służy wstępnej orientacji o stanie słuchu czło‑
wieka, polega na obserwowaniu naturalnych reakcji dzieci na bodźce dźwiękowe. Reakcje dzieci normalnie słyszących kształtują się w zależ‑
ności od wieku. Dzieci w wieku 9–15 miesięcy potrafią zlokalizować ciche odgłosy i szmery, które je zainteresowały; reagują na swoje imię, nawet wypowiedziane ciszej; reagują także na spółgłoski bezdźwięcz‑
185
Terapia logopedyczna dziewczynki z rozwojową dysfazją dziecięcą
ne – Zosia spełnia te kryteria. Dziecko wykonuje również proste pole‑
cenia wypowiedziane cichym głosem – to umiejętność pojawiająca się w wieku 16–30 miesięcy.
Dziewczynka spełnia wszystkie kryteria dla okresu od 12. do 18.
miesiąca życia według Prostego testu słuchowego (Michalak ‑Widera, Węsierska, 2001): reaguje na swoje imię, gdy jest wołana z drugiego pokoju; potrafi pokazać znane sobie przedmioty, gdy się je nazywa; rea‑
guje na polecenie typu „chodź”; poproszona pokaże części ciała. Nato‑
miast, jeżeli chodzi o reakcje dziecka, to nie wszystkie kryteria dotyczące 18.–24. miesiąca są spełnione. Wykonuje ono proste polecenia, dobiera głos do znanego sobie przedmiotu, ale rzadko nazywa to, czego się do‑
maga, oraz nie wypowiada od 20 do 300 słów.
Badanie aparatu ustno ‑twarzowego na podstawie elementów kwe‑
stionariusza opracowanego przez R. Castillo Moralesa (2009: 103–
108) pozwoliło mi na zebranie następujących informacji.
Wargi dziecka w spoczynku uchylone, o obniżonym napięciu. Nie‑
kiedy wypływ śliny w kącikach ust. Język normotroficzny, wydaje się symetryczny, leżący wewnątrz łuków zębowych, nie leży między zęba‑
mi. Tempo ruchów języka zdaje się zwolnione. Podniebienie twarde jest gotyckie oraz wąskie. Funkcja podniebienia miękkiego – prawidłowa.
Dziecko ma uzębienie mleczne. Tyłozgryz. Dziewczynka pije z kubeczka 360 stopni, podejmuje próby picia z odkrytego kubka. Zjada pokarm sta‑
ły. Akt połykania prawidłowy. Dziewczynka odgryza kawałek pokarmu, żuje go. Ogólna kondycja zdrowotna dziecka jest dobra. Rzadko choruje na infekcje.
Na podstawie Karty motoryki artykulacyjnej, zawartej w książce Hanny Rodak (1994: 43–44), dziewczynka wykonała następujące próby języka: wysuwanie i chowanie języka do jamy ustnej, kierowanie języka do kącika ust, oblizywanie warg przy otwartych ustach – głównie dolnej wargi, kląskanie językiem. Ruchy te są zwolnione, widoczny zmniejszo‑
ny zakres wykonywanego ruchu, zmniejszona precyzja. Trudność spra‑
wiało dziecku: uniesienie języka w kierunku nosa, przewężenie języ‑
ka, rozpłaszczenie go, uniesienie języka do podniebienia, podniesienie brzegów języka, ułożenie go w kształt łyżeczki, oblizywanie warg przy otwartych ustach, oblizywanie językiem zębów, wypychanie policzków językiem.
Dziewczynka wykonała następujące ruchy warg: zacisnęła wargi (było to raczej domknięcie warg), wykonała próbę ściągnięcia i rozciąg‑
nięcia warg, próbę wibrowania wargami, cmokania – widoczna zmniej‑
szona sprawność warg, obniżenie ich napięcia utrudniające bardziej pre‑
cyzyjne wykonanie ruchu. Trudność sprawiły dziewczynce następujące próby: zakrywanie wargi dolnej wargą górną, zakrywanie wargi górnej wargą dolną, przesuwanie na boki zamkniętych warg, układanie warg w „ryjek”, gwizdanie, nadymanie policzków, przepychanie powietrza wewnątrz jamy ustnej, parskanie.
Orientacyjna ocena wyników badania motoryki artykulacyjnej wska‑
zuje na znacznie obniżoną sprawność narządów mowy.
Podsumowując zebrane informacje, postawiłam dziewczynce dia‑
gnozę rozwojowej dysfazji dziecięcej typu mieszanego z przewagą kompo‑
nenty motorycznej.