Teoria inteligencji sprzyjającej powodzeniu życiowemu wg Sternberga
R rówieśnicy
3.3. Od modelu teoretycznego do założeń funkcjonalnych
Autorzy na podstawie zarówno bogatej literatury przedmiotu (por. Piaget, 1966; Schaffer, 2006, 2012), jak i doświadczeń własnych związanych z badaniem kompetencji społeczno-emocjonalnych uczniów w wieku 9–13 lat wyszli od przekonania, że standardowe kwestionariusze samoopisowe nie są trafnym narzędziem w diagnozie uczniów tej grupy wiekowej. Wynika
71
Od modelu teoretycznego do założeń funkcjonalnych
to przede wszystkim z przyjęcia iluzorycznego założenia, że dzieci mają na tyle rozwinięty wgląd w siebie, że mogą rzetelnie ustosunkować się do twierdzeń podanych w kwestionariuszach. Metaanalizy dotyczące spójności czasowej i sytuacyjnej cech w badaniach dzieci wskazują jednak jednoznacznie, że udział przypadku w tego typu pomiarach jest bardzo duży (por. Strelau, 2014).
Zamiast typowych stwierdzeń do oceny, autorzy koncepcji TROS-KA zaproponowali wykorzystanie próbek zachowania rozumianych jako rozwiązywanie problemów bliskich życiu badanego. Narzędzia diagnostyczne zostały przygotowane jako swoista narracja na temat interesującego zdarzenia, podczas której badany zmierzy się z różnymi dylematami i trudnościami i będzie musiał na nie zareagować. Takie rozwiązanie traktujące test bardziej jako fabularyzowaną grę (przy pełnym zachowaniu wymogów stawianych narzędziom psychometrycznym) charakteryzuje się następującymi walorami:
a) zaangażowanie emocjonalnie badanych, pozytywnie wpływające na procesy uwagi podczas wypełniania testu;
b) atrakcyjność wizualna – opisy sytuacji wzbogacone nienarzucającymi się wizualizacjami, pozwalające zmniejszyć dystans między sytuacją badawczą a sytuacją życiową (zwiększenie trafności ekologicznej narzędzia),
c) zwiększenie stopnia zrozumiałości pytań testowych dzięki umieszczeniu ich w kontekście sytuacyjnym,
d) brak warunku dotyczącego posiadania przez badanych samowiedzy w postaci deklaratywnej (na czym bazuje wiele testów).
Dominujące wątki fabularne w proponowanych testach – grach dotyczą przykładowo: wyjazdu na obóz wakacyjny, udziału w konkursie talentów, wizyty w kinie lub pracy zespołowej nad projektem. Opisane w tych aplikacjach sytuacje będą wymagały od badanych zajęcia określonego stanowiska, które w oparciu o oceny sędziów kompetentnych oraz wyniki badań pre- i pilotażowych uznane
72 Model teoretyczny narzędzi TROS-KA
zostały za diagnostyczne dla danego wymiaru. Założono, że dany test nie będzie zawierał więcej niż 20 sytuacji diagnostycznych, co zajmie badanemu ok. 25 min. (średnio nieco ponad minutę na sytuację, przy założeniu braku presji czasowej, mogą się oczywiście zdarzyć badania trwające dłużej).
Wszystkie wyżej wymienione narzędzia TROS-KA posiadają wersję elektroniczną i papierową. Ułatwi to proces diagnozy i pozwoli na otrzymanie przynajmniej częściowego profilu rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych ucznia automatycznie za pomocą wersji elektronicznej i po przeliczeniu w wersji papierowej.
Autorzy przyjęli następujące założenia funkcjonalne prezentowanego modelu diagnozy:
1. Narzędzia stosowane przez pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych ze względu na incydentalny charakter badania (zdarza się, że pracownicy poradni nie znają ucznia, trudno też ze względów logistycznych i kadrowych poradni założyć, że diagnoza będzie prowadzona w modelu podłużnym) powinny być zorientowane głównie na ocenę próbek zachowań ucznia. Jednocześnie stosowane kryteria oceny tych próbek należy wystandaryzować tak, aby zminimalizować ryzyko błędu nastawienia w procesie diagnozy.
2. Narzędzie diagnostyczne powinno redukować opór uczniów przed badaniem, ponieważ przełamanie negatywnego nastawienia uczniów do samej procedury badania jest kluczowym etapem procesu diagnostycznego warunkującym jego rzetelność i trafność.
3. Narzędzie diagnostyczne powinno być dostosowane do specyfiki funkcjonowania poznawczego i społeczno-emocjonalnego uczniów w środkowym wieku szkolnym oraz bliskie ich naturalnemu otoczeniu – przez otoczenie należy rozumieć zarówno przestrzeń fizyczną, osoby, jak i konkretne
73
Od modelu teoretycznego do założeń funkcjonalnych
treści (odpowiadające zakresowi podstawy programowej i np. potencjalnym zainteresowaniom uczniów w danym wieku).
4. Narzędzia diagnostyczne powinny być dostępne dla wszystkich specjalistów pracujących w poradniach psychologiczno-pedagogicznych oraz wychowawców po zapoznaniu się z ich założeniami i instrukcjami ich stosowania zawartymi w podręczniku (bez konieczności odbywania specjalistycznego szkolenia).
5. Narzędzia nie powinny być stosowane przez samych uczniów lub rodziców bez nadzoru diagnosty (wykorzystanie narzędzia przez osoby nieposiadające doświadczenia w diagnozie może zaowocować zbyt redukcjonistycznymi etykietami – bez uwzględnienia poziomu poszczególnych wyników w kontekście całego procesu diagnostycznego).
6. Narzędzie diagnostyczne powinno posiadać dwie wersje:
papierową (tradycyjną) i multimedialną pozbawioną barier technicznych również dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (w postaci aplikacji do zainstalowania na komputerze diagnosty lub za pomocą strony www).
7. Narzędzie nie powinno mieć limitu czasowego: wielu uczniów szkół podstawowych to osoby refleksyjne (dopiero wdrażają się w impulsywność implikowaną przez przedmiotowy system kształcenia – zajęcia „od do” zarówno jeśli chodzi o czas, jak i zakres treściowy), dla których wprowadzenie presji czasowej związane jest z tendencją do popełnienia błędów wynikających z braku możliwości dokonania wystarczająco wnikliwej analizy problemu. Brak limitu czasowego jest także korzystny dla przebiegu diagnozy uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
8. Narzędzie diagnostyczne powinno być atrakcyjne dla uczniów i motywować ich do jak najbardziej uważnego wykonywania kolejnych poleceń (utrzymanie wysokiego zaangażowania
74 Model teoretyczny narzędzi TROS-KA
badanych jest warunkiem koniecznym otrzymania rzetelnego i trafnego wyniku).
9. Narzędzie diagnostyczne, w przeciwieństwie do dominujących na rynku kwestionariuszy samoopisowych, powinno odnosić się w przeważającej liczbie zadań do prób zachowania (istota narzędzi samoopisowych sprowadza się do ukrytego założenia, rzadko weryfikowanego w praktyce, że osoby badane posiadają wystarczający wgląd w siebie, aby w sposób odpowiedzialny i zgodny z prawdą, ustosunkować się do podanych twierdzeń, z całą pewnością można stwierdzić, że większość uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej takiego wglądu jeszcze nie posiada;
por. Uszyńska-Jarmoc, 2005).
10. Narzędzie diagnostyczne powinno być odporne na zmienną aprobaty społecznej (uczniowie w tym okresie rozwojowym są bardzo podatni na domniemane oczekiwania otoczenia, w tym również diagnosty).