Opis postępowania diagnostycznego

Pakiet TROS-KA zawiera pięć narzędzi diagnostycznych, które mogą być stosowane w różnych konfiguracjach w zależności od osoby diagnosty (pracownik poradni psychologiczno-pedagogicznej, pedagog/psycholog szkolny, nauczyciel/wychowawca) i celu badania. Szczegółowy opis użytkowników testów i celów badania znajduje się w tabeli nr 41.

Tabela nr 41. Użytkownicy pakietu TROS-KA

Skala Cel badania Użytkownicy

kompetencji/ zbioru kompetencji Specjaliści zatrudnieni w poradniach psychologiczno-pedagogicznych: psycholodzy i pedagodzy

Psycholodzy i pedagodzy szkolni KA – kontrola

afektu Określenie poziomu kontroli afektu, monitorowanie jej poziomu w ramach obserwacji podłużnej Ocena 270 stopni (uczeń, rodzic, wychowawca) celem określenia

124 Procedura badania i interpretacji wyników

Skala KA w przypadku stosowania jej przez wychowawców ma charakter przesiewowy i pozwala określić aktualny poziom rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych bez jego szczegółowej charakterystyki. Uzyskanie przez badanego niskiego wyniku stanowić może punkt wyjścia do wykonania pogłębionej diagnozy przez pracownika poradni psychologiczno-pedagogicznej lub pedagoga/

psychologa szkolnego z wykorzystaniem testów TROS (jednego, dwóch, trzech lub wszystkich) lub innych narzędzi budujących warsztat diagnosty. Wychowawca na podstawie wyniku w skali KA może też określić, w jakim stopniu niezbędne jest podjęcie odpowiednich działań terapeutycznych lub wspierających mających na celu zwiększenie kompetencji ucznia w obszarze społeczno-emocjonalnym (a tym samym zmniejszenie ryzyka niedostosowania społecznego). Skala KA stanowić może również pomoc w prowadzeniu przez wychowawcę obserwacji podłużnej w zakresie rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych uczniów (zalecany pomiar raz w roku). Warto ją wykorzystać także do ewaluacji prowadzonych działań terapeutycznych.

Pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznych mogą zastosować skalę KA do wykonania oceny 270 stopni, która pozwoli skonfrontować odpowiedzi uczniów z opiniami/przekonaniami rodziców i wychowawców. Różnice w otrzymanych wynikach mogą świadczyć o zbyt pozytywnym postrzeganiu własnego zachowania i postaw przez ucznia (w przypadku znacząco wyższych wyników) lub o zaniżonym obrazie siebie (w przypadku znacząco niższych wyników).

Obie sytuacje mogą wiązać się z wysokim ryzykiem niedostosowania społecznego. Postrzegane jako jeden z predyktorów pozwalają potraktować pakiet TROS-KA jako narzędzie wspomagające proces identyfikacji ryzyka niedostosowania społecznego przy wyraźnym podkreśleniu, że nie powinno to być narzędzie główne.

Pakiet opracowano w dwóch wersjach: aplikacji multimedialnej (dostępne na stronie: www.ore.edu.pl) oraz papierowej (załącznik do teczki diagnostycznej). Badania standaryzacyjne pokazały, że wersja

125

Opis postępowania diagnostycznego

multimedialna jest bardziej atrakcyjna dla uczniów (efektywniej redukuje opór przed badaniem), jak i dla samych diagnostów (pozwala na automatyczne generowanie surowych wyników), dlatego autorzy narzędzia zachęcają zainteresowane osoby do stosowania właśnie jej. Wersja papierowa może być wykorzystana w sytuacji braku możliwości wykonania badania z użyciem komputera lub też wśród uczniów z deficytami uwagi, których sam multimedialny charakter badania może rozpraszać.

Badanie prowadzone jest indywidualnie pod kontrolą diagnosty. W przypadku badań przesiewowych dopuszcza się pracę w małej grupie (maks. pięć osób). Każdy uczeń powinien mieć jednak możliwość indywidualnego kontaktu z diagnostą, w tym możliwość zadawania pytań. Badanie nie jest ograniczone czasowo, choć nie powinno zająć więcej niż 25 min. (dla jednej skali). W przypadku braku możliwości wykonania go podczas jednego spotkania istnieje możliwość zapisania wyników i wrócenia do aplikacji na następnym spotkaniu. Biorąc jednak pod uwagę narracyjne osadzenie narzędzia diagnostycznego, wejście w tę samą historię po jakimś czasie może być dla ucznia trudne i rzutować na rzetelność oraz trafność ostatecznych wyników.

Uczeń po zapoznaniu się z instrukcją przystępuje do wykonania aplikacji/uzupełnienia arkusza odpowiedzi. Diagnosta obserwuje postępy w pracy, starając się jednak być jak najmniej obecnym podczas badania (zapewnienie optymalnych warunków do pracy). Jego uwaga powinna być ukierunkowana na:

a) tempo wykonywania kolejnych zadań przez ucznia (ocena, czy odpowiedzi nie są udzielane przypadkowo);

b) częstotliwość wybierania opcji WRÓĆ (ocena stopnia pewności);

c) werbalne i pozawerbalne reakcje ucznia na poszczególne pytania (warto je notować jako dodatkowe źródła informacji w procesie diagnostycznym).

126 Procedura badania i interpretacji wyników

Po zakończeniu aplikacji diagnosta generuje raport z wynikami i dziękuje uczniowi za udział w badaniu, proponując mu wspólne omówienie go podczas bieżącego/kolejnego spotkania lub przekazuje informację o dostarczeniu stosownego opisu wyników rodzicom/

opiekunom. Stosowanie wersji papierowych testów wymaga wykorzystania klucza wydrukowanego na foliach (element teczki diagnostycznej) ze względu na obecność tzw. „pytań odwróconych”.

Uzyskane wyniki surowe powinny zostać przeliczone na wyniki znormalizowane: steny lub centyle według tabel dołączonych do raportów (aplikacja multimedialna) lub zamieszczonych w piątym rozdziale niniejszej monografii. Normy zostały utworzone dla dwóch grup wiekowych: 9–11 lat oraz 12–13 lat osobno dla kobiet i mężczyzn. Interpretacja wyników powinna odnieść się do definicji poszczególnych wymiarów T – R – O – S (w zależności od zastosowanej skali) lub ogólnego poziomu rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych określonych w modelu TROS-KA jako kontrola afektu (KA). Ponadto raport wygenerowany za pomocą aplikacji multimedialnej zawiera opis odpowiedzi badanego na wszystkie pytania zawarte w skali, co umożliwia uzupełnienie oceny ilościowej o aspekt jakościowy (ustosunkowania się do poszczególnych sytuacji/

dylematów). Przykładowe sposoby interpretacji wyników prezentuje tabela nr 42.

127

Opis postępowania diagnostycznego

Tabela nr 42. Przykładowe interpretacje wyników uzyskanych przez badanych Interpretacja wyników

T – radzenie sobie z trudnościami

Zbiór kompetencji człowieka regulujący

jego odporność na pojawiające się trudności i porażki obejmujący:

• stosowanie strategii zaradczych

• uczenie się na podstawie doświadczenia

• stawianie sobie wyzwań w odpowiedzi na doświadczane trudności/problemy (aktywne radzenie).

Przykładowa interpretacja:

Wysoki (w zależności od stenu/centyla) poziom rozwoju kompetencji odpowiedzialnych za radzenie sobie z trudnościami; szeroki zakres stosowania strategii zaradczych, postrzeganie napotkanych trudności jako wyzwań, co motywuje ucznia do działania; badany korzysta z nabytych doświadczeń w zakresie radzenia sobie z trudnościami, co umożliwia mu bardziej efektywne mierzenie się z nowymi wyzwaniami

R – relacje społeczne

Przez RELACJE SPOŁECZNE zdefiniowano:

• zakres (ilościowa charakterystyka wsparcia – ile osób buduje sieć wsparcia danego podmiotu) i jakość relacji społecznych (na ile efektywne/pomocne jest udzielane wsparcie społeczne);

• kompetencje społeczno-emocjonalne niezbędne do efektywnego funkcjonowania w grupie (w tym rozumienie i kontrola emocji);

• otwartość na współpracę z innymi przy zachowaniu autonomii działań podmiotu w grupie.

Przykładowa interpretacja:

Uczeń uzyskał niskie wyniki w skali RELACJE SPOŁECZNE, co świadczyć może o ograniczonym zakresie wsparcia, jakie otrzymuje od innych osób, oraz niskim poziomie satysfakcji czerpanej z aktualnych relacji z innymi ludźmi. Szczegółowa analiza uzyskanych odpowiedzi (pytania: R12, R15, R16, R18) pokazuje, że uczeń wykazuje niski poziom rozumienia i kontroli emocjonalnej, co prawdopodobnie przekłada się na odczuwane trudności w relacjach z otoczeniem

O – obraz siebie

Zbiór przekonań podmiotu na temat siebie samego obejmujący samowiedzę (zakres informacji, jakie posiada podmiot na własny temat, w tym: posiadane zdolności, zainteresowania, mocne/słabe strony, wiedza nt. funkcjonowania podmiotu w rożnych sytuacjach życiowych, np. w stresie) i samoocena (emocjonalny stosunek do własnej osoby).

Obraz siebie jest zatem konstruktem poznawczo-emocjonalnym, który odgrywa kluczową rolę w procesie regulowania relacji Ja ze światem.

Przykładowa interpretacja:

Uczeń uzyskał bardzo niski wynik w skali O, co świadczy o ograniczonej samowiedzy oraz niskiej samoocenie. Brak wiedzy na temat posiadanego potencjału jest prawdopodobnie istotnym czynnikiem uniemożliwiającym adekwatną ocenę podmiotu, co przekłada się na brak poczucia pewności siebie i ograniczony repertuar podejmowanych działań/czynności

128 Procedura badania i interpretacji wyników

S - sprawczość

Uogólniona tendencja jednostki do podejmowania działań wynikających głównie z motywów wewnętrznych i przekonania o sprawowaniu kontroli nad własnym życiem oraz zakresem i jakością podejmowanych czynności.

Przykładowa interpretacja:

Uczeń posiada wysoki poziom sprawczości. W jego działaniach dominuje motywacja wewnętrzna (ocena zgodności przedsięwzięcia z wewnętrznymi standardami). Stopień sprawowania kontroli nad zdarzeniami życiowymi i podejmowanymi czynnościami jest wysoki, co przekłada się na poczucie kompetencji

KA – kontrola afektu

Aktualny stopień rozwoju umiejętności

społeczno-emocjonalnych regulujących relacje podmiotu z otoczeniem odpowiadający za skuteczne podejmowanie wyzwań rozwojowych i poczucie bycia kompetentnym.

Przykładowa interpretacja:

Uczeń wykazał się w badaniu przeciętnym poziomem kontroli afektu, co świadczy o tym, że jego aktualny poziom rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych pozwala mu na prawidłowe regulowanie relacji z otoczeniem i odczuwanie w większości sytuacji bycia kompetentnym. Umożliwia to aktywne radzenie sobie z większością wyzwań i utrzymywanie satysfakcjonujących relacji z otoczeniem. Pojawiające się jednak trudności mogą wymagać wsparcia ze strony najbliższego otoczenia, gdyż posiadane zasoby odpornościowe nie są wystarczające do zmierzenia się z problemami wykraczającymi poza strefę najbliższego rozwoju

6.2. Badanie uczniów ze specjalnymi potrzebami