Oddziaływanie górnictwa skalnego na środowisko

Górnictwo surowców skalnych niezależnie od zastosowanych tech-nologii eksploatacji powoduje zmiany w środowisku przyrodniczym. Od-działuje na nie w zakresie obejmującym atmosferę (zanieczyszczenie pyłem i gazami, hałas), hydrosferę (obniżenie poziomu wód gruntowych, zmiany powierzchniowej sieci rzecznej, odprowadzanie wód ze złoża) oraz litosferę (odpady z procesów udostępniania złoża oraz z procesów przeróbczych, deformacje terenu). Skala przeobrażeń oraz jej zasięg zależą bezpośrednio od czynników powodujących zmiany środowiskowe, a mianowicie: budowy geologicznej, warunków hydrogeologicznych, inżyniersko-geologicznych, rodzaju wyrobiska, sposobu urabiania i zwałowania, celu eksploatacji i

 Opracowano na podstawie: „Oddziaływanie górnictwa skalnego w regionie na środowisko i działania ograniczające jego niekorzystny wpływ”. Etap 6.3. Region Małopolski (z Podkarpaciem). AGH Kraków, wrzesień 2011, Autorzy: Polak K., Różkowski K., Kaznowska-Opala K.

103

sobu przeróbki, rodzaju surowca, rozmiarów eksploatacji oraz kierunku re-kultywacji i zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych.

Określenie zasięgu wpływu eksploatacji i przeróbki na środowisko naturalne jest jednym z bardziej istotnych zagadnień ochrony środowiska.

Zgodnie z prowadzonymi badaniami najczęściej największy zasięg wiąże się ze zmianą warunków hydrogeologicznych oraz atmosferycznych.

Oddziaływanie górnictwa skalnego na środowisko wodne można za-liczyć do dwóch kategorii, mianowicie może wpływać na zmiany warunków hydrodynamicznych i hydrogeochemicznych.

Zmiany hydrodynamiczne związane są z odwodnieniem wyrobisk, w przypadku płytkiego położenia zwierciadła wód podziemnych, gdy złoże zlokalizowane jest w zawodnionej części górotworu. W takim przypadku wody kierowane są do rząpia, skąd są wypompowywane na powierzchnię, a następnie po oczyszczeniu mogą być skierowane do wykorzystania gospo-darczego lub zrzucone bezpośrednio do najbliższego cieku powierzchniowe-go. Odprowadzanie wody do takiego cieku może prowadzić do zaburzenia równowagi hydrologicznej środowiska wód powierzchniowych, powodując zwiększenie erozji brzegowej i dna, podniesienie się poziomu zwierciadła wody w rzece i warstwie wodonośnej, czy podtopień. Skutkiem powadzenia odwodnienia jest powstawanie leja depresji, w obrębie którego zwierciadło wód obniża się w stosunku do pierwotnego statycznego położenia.

Modyfikacja, czy częściowa degradacja jakości wód podziemnych wywołana odwodnieniem terenu wiąże się z powiększeniem strefy aeracji w otoczeniu ośrodka drenażu. Woda przechodząc przez strefę napowietrzoną wchodzi przede wszystkim w reakcje z nowo powstałymi dobrze rozpusz-czalnymi minerałami strefy utleniania, które kształtują jej późniejszy skład chemiczny.

Skutkiem odwodnienia może być także aktywacja ognisk zanie-czyszczeń zlokalizowanych na powierzchni, a będących w zasięgu leja de-presji, z których infiltrująca woda wymywa zanieczyszczenia, transportując je dalej do obniżonego poziomu wodonośnego.

Osuszanie gleby w wyniku drenażu górotworu zachodzi tylko wtedy, gdy pierwotne zwierciadło wód podziemnych zalegało na niewielkiej głębo-kości, od kilkudziesięciu centymetrów do około 1–2 m. Postępujące zmniej-szenie wilgotności gleb wraz z obniżeniem zwierciadła może spowodować obniżenie produktywności gleb obniżając plony.

Bogactwo surowców skalnych województwa podkarpackiego zwią-zane jest z czwartorzędowymi nagromadzeniami kruszyw naturalnych.

Równocześnie osady te, cechując się dobrymi parametrami hydrogeologicz-nymi, przy ograniczonej podaży zasobów wód, stanowią zbiorniki wód

pod-104

ziemnych nierzadko istotne z punktu widzenia potencjalnych możliwości zasobowych. Nagromadzenia wiążą się z głównie formami akumulacji rzecznej w dolinach rzek współczesnych i kopalnych na przedpolu, a także osadami wodnolodowcowymi, zdecydowanie rzadziej eolicznymi (związa-nymi z działalnością wiatru).

Znaczące udokumentowane obszary złożowe związane są z dolinami rzek Wisły (np. złoża: Otałęż, Sokolniki), Wisłoki (np.: Dęborzyn, Mielec-Szydłowiec, Strzegocice – Zalew), Sanu (np.: Ostrów, Radymno, Wara-Niewistka) i Wisłoka (np.: Gniewczyna Łańcucka, Gniewczyna Tryniecka, Wola Dalsza). W większości złoża zalegają w obrębie terasy zalewowej, poniżej lub na granicy zwierciadła wód podziemnych. Produkcja jest rozpro-szona, przy dominującym udziale zakładów o niewielkim wydobyciu.

Warunki eksploatacji złóż dzięki nieskomplikowanej budowie geo-logicznej i płytkiemu zaleganiu są na ogół proste. Wiele złóż występujących w formie utworów akumulacji dolinnej, zwłaszcza kruszyw grubych, jest częściowo lub całkowicie zawodnionych. Wydobycie prowadzone jest do poziomu zwierciadła wody, lub w części zawodnionej przy pomocy urzą-dzeń umożliwiających wydobycie spod wody, głównie urząurzą-dzeń pływają-cych. Generalnie nie prowadzi się odwodnienia. Ograniczenia eksploatacji na „obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią”, najczęściej w rejonach występowania zwłaszcza kruszyw grubych, zostały legislacyjnie usankcjo-nowane ze względu na konieczność ochrony warunków hydrodynamicznych rzek i ochrony przeciwpowodziowej zapisami w Prawie wodnym (Dz. U.

2001 Nr 115, poz. 1229). W ten sposób ograniczone zostają niepożądane i niebezpieczne zmiany warunków przepływu wody, a także indukowane nasi-lenie procesu erozji. Z zakończeniem wydobycia wiąże się przekształcenie terenu polegające na tworzeniu się w miejscu wyeksploatowanego fragmen-tu złoża basenów poeksploatacyjnych. Pozostawione akweny wzmagają parowanie, wpływając w marginalnym stopniu na bilans wód dzięki drobnej zmianie warunków obiegu wody. Konflikt pojawia się w złożach włączo-nych w obszary dolinwłączo-nych Główwłączo-nych Zbiorników Wód Podziemwłączo-nych.

Ochrona wód podziemnych ma szczególne znaczenie na obszarach, gdzie występuje deficyt wody, jak również w strefach, gdzie zbiorniki są odkryte, a więc pozbawione słaboprzepuszczalnej warstwy izolacyjnej i zwiększają wrażliwość oraz podatność na zanieczyszczenie.

Straty, jakie ponosi środowisko, a także ludzie, wywołane eksploata-cją złóż m.in. surowców skalnych, są z reguły kompensowane przez kopal-nie.

Ogólnie można stwierdzić, że oddziaływanie górnictwa surowców skalnych na środowisko wód podziemnych woj. podkarpackiego jest w praktyce

nie-105

wielkie. Ograniczeniu wpływu sprzyja duże rozproszenie produkcji, domi-nacja zakładów o niewielkim wydobyciu, a także wdrożone technologie eksploatacji. Z wydobyciem kruszyw naturalnych wiąże się prowadzenie prac w strefie niezawodnionej, zaś w przypadku podjęcia eksploatacji poni-żej zwierciadła wód podziemnych wdrażane są technologie wydobycia spod wody. Prowadzenie robót nie wymaga więc odwodnienia złoża. W przypad-ku eksploatacji złóż kruszyw łamanych dominują wyrobiska stokowe, a pra-ce wydobywcze prowadzone są zazwyczaj powyżej zwierciadła wody.

W trosce o środowisko naturalne w ramach większości zakładów eksploatacyjnych prowadzone są działania zapobiegawcze i kompensacyjne, które zdefiniowano w ramach oceny oddziaływania na środowisko. Prawi-dłowo wdrożone prowadzą do ograniczenia istniejącego niewielkiego nega-tywnego wpływu górnictwa odkrywkowego surowców skalnych na środowi-sko.

6.2 Doskonalenie logistyki transportu surowców