Odnawialne źródła energii w Polsce

Podstawowym warunkiem dyskusji na temat odnawialnych źródeł energii (OŹE) jest zdefiniowanie i przybliŜenie znaczenia tego terminu. Sama nazwa takich źródeł niesie za sobą dość ogólną, chociaŜ nieprecyzyjną, wartość semantyczną. Intuicyjne rozumienie tego pojęcia tłumaczą pojawiające się w piśmiennictwie róŜne definicje odnawialnych źródeł energii. Podstawowe elementy składowe tych definicji są jednak w większości zgodne. I tak moŜemy mówić o definicji OŹE mając na myśli źródło wytwarzające energię, wykorzystujące w tym procesie takie paliwo, taki zasób, który jest odnawialny. Odnawialne źródło energii, według słownika portalu Zielona Energia, powinno posiadać jedno z następujących własności:

1) jego zasoby są uzupełniane nieustannie w sposób naturalny.

2) moŜna nim zarządzać w sposób, który zapewnia, iŜ zapasy zasobów nigdy się nie uszczuplą,

3) posiada zasoby tak ogromne, Ŝe wyczerpanie ich przez ludzkość na obecnym poziomie rozwoju jest niemoŜliwe.

W związku ze wzrastającym zainteresowaniem zagadnieniami dotyczącymi ekologicznych źródeł energii, pojawiła się konieczność stosowania precyzyjnej definicji. Potrzeba harmonizacji terminologicznej związana była nie tylko z rozwojem piśmiennictwa, ale takŜe z redagowaniem aktów prawnych w tym zakresie. Odpowiedzią na spójną z nomenklaturą Unii Europejskiej, precyzyjną definicję OŹE, była definicja zawarta w znowelizowanej 24 lipca 2002 roku ustawie Prawo energetyczne⁸⁶.

Od 1 stycznia 2003 r., w myśl pkt. 20 art. 3 ustawy Prawo energetyczne, odnawialne źródło energii określono jako źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego a takŜe biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych.

Definicja ta odwołuje się do poszczególnych zasobów, które stanowią katalog zamknięty. Jednak i ona wywołuje dyskusje i nie jest wolna od krytycznych uwag. Krytyce podlega chociaŜby pominięcie pojęcia energetyki niekonwencjonalnej oraz zamienne stosowanie pojęcia źródeł i zasobów energii odnawialnej (Karski, 2006).

Do najwaŜniejszych źródeł energii odnawialnej zaliczyć moŜna następujące pozycje: 1) biomasa⁸⁷, 2) energia wodna, 3) energia geotermalna, 4) energia wiatru, 5) energia słoneczna.

Wymienione powyŜej źródła energii odnawialnej są, według Międzynarodowej Agencji Energii, najszerzej wykorzystywane na świecie do pozyskania „zielonej” energii. Przy czym godnym podkreślenia jest fakt, Ŝe biomasa w ujęciu globalnym stanowi bezwzględnie największy udział w grupie OŹE. W ujęciu światowym dostarcza ona 80% energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, kolejne miejsce zajmuje energia wodna, która dostarcza około 16,5%, na inne źródła przypada więc jedynie 3,5%. Udział odnawialnych źródeł w globalnym zuŜyciu energii pierwotnej wynosił w 2003 roku około 13,3% (Raport RWE, 2005). Tak duŜy udział wynika z faktu, Ŝe nośniki energii były zuŜywane na zaspokojenie potrzeb lokalnych i indywidualnych, nie podlegały obrotowi na rynku energii komercyjnej.

Źródła odnawialne stanowią waŜny element dyskusji na temat zaopatrzenia w energię. Atrakcyjność tego obszaru wynika między innymi z małej szkodliwości dla środowiska naturalnego. Całkowity brak emisji z niektórych OŹE oraz niska emisja zanieczyszczeń w procesie spalania paliw odnawialnych wpisuje się doskonale w programy redukcji emisji gazów cieplarnianych. Ponadto charakterystyczna dla tych źródeł rozproszona lokalizacja w sposób bezpośredni moŜe wpływać na poprawę bezpieczeństwa energetycznego. Odnawialne źródła energii zyskują na popularności

87 Pojęcie „biomasy” definiuje Rozporządzenia Rozporządzenie Ministerstwa Środowiska z dnia 4 sierpnia 2003 roku w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U. 2003 r. Nr 163, Poz.1584): biomasa „są to produkty i odpady składające się w całości lub w części z substancji roślinnych pochodzących z rolnictwa lub leśnictwa, uŜywane w celu odzyskania zawartej w nich energii”

nie tylko ze względu na twarde, ekonomiczne podstawy, ale takŜe, a moŜe przede wszystkim z uwagi na wzrastające zainteresowanie społeczeństwa stanem środowiska naturalnego. Czysto matematyczne porównywanie kosztów energii z odnawialnych źródeł do tradycyjnych form wydaje się podejściem niepełnym i ograniczającym postrzeganie tego problemu. Od tego prostego podejścia odchodzą ustawodawcy państw wysokorozwiniętych, wymuszając ustawowo obowiązek pozyskiwania energii z tych źródeł. Efektem wzrostu wykorzystywania „zielonych” źródeł energii jest szereg pośrednich, dodatnich efektów, takich jak wyŜsza jakość Ŝycia w czystszym środowisku, zmniejszenie negatywnego oddziaływania na zdrowie obywateli, wellness gospodarki⁸⁸.

Potwierdzeniem takiego podejścia do energii odnawialnej jest dyrektywa Unii Europejskiej 2001/77/EC z 27 września 2001 roku, dotycząca wykorzystania źródeł odnawialnych do produkcji energii elektrycznej. O znaczeniu tego źródła dla systemu elektro-energetycznego gospodarek świadczy zestawienie określające jego zakładany udział w pozyskania energii elektrycznej w państwach „starej” Unii Europejskiej:

88 Pojęcie „wellness” rozumieć naleŜy jako pewien styl Ŝycia, styl funkcjonowania systemu człowieka, charakteryzujący się harmonią ciała i ducha oraz dobrym samopoczuciem. Promocja proekologicznych rozwiązań oddziałuje na postrzeganie gospodarki a takŜe państwa na arenie międzynarodowej. Produkty tworzone w gospodarce zawierają w sobie pewien aspekt ideowy. Przykładem tego niech będzie chociaŜby zaostrzanie norm emisji spalin w samochodach osobowych, promocja ekologicznej Ŝywności, dbałość

Tabela 5. Określony procentowo docelowy (plan na 2010 rok) poziom wykorzystania OŹE do produkcji energii elektrycznej w państwach „starej” Unii Europejskiej na tle jej udziału w roku 1997

Udział (%) OŹE w bilansie produkcji energii elektrycznej w 1997 roku

Udział (%) OŹE w bilansie produkcji energii elektrycznej w 2010 roku Belgia 1,1 6,0 Dania 8,7 29,0 Niemcy 4,5 12,5 Grecja 8,6 20,1 Hiszpania 19,9 29,4 Francja 15,0 21,0 Irlandia 3,6 13,2 Włochy 16,0 25,0 Luksemburg 2,1 5,7 Holandia 3,5 9,0 Austria 70,0 78,1 Portugalia 38,5 39,0 Finlandia 24,7 31,5 Szwecja 49,1 60,0 Wielka Brytania 1,7 10,0

Wskaźnik dla UE-15 13,9 22

Źródło: Dyrektywa 2001/77/EC (2001).

Dyrektywa Unii Europejskiej dotyczy takŜe Polski. Nasz kraj, jako członek Unii, wyznaczył w odniesieniu do niej cel indykatywny na rok 2010 na poziomie 7,5%. Według Strategii Rozwoju Energetyki Odnawialnej (MŚ, 2000), celem strategicznym jest zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym od 7,5% w roku 2010 do 14% w 2020 roku. Wskaźnik ten odnosi się do struktury zuŜycia nośników pierwotnych. Strategiczny cel został więc

ujęty szerzej niŜ ten wynikający z dyrektywy Unii Europejskiej⁸⁹. Potwierdzeniem tego kierunku jest stwierdzenie zawarte w dokumencie „Polityka Energetyczna Polski do 2025 roku” (MGiP, 2005) mówiące, Ŝe ,,celem strategicznym polityki państwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii”. Według tego dokumentu powinny być podjęte następujące działanie realizacyjne w zakresie polityki energetycznej:

1) utrzymanie stabilnych mechanizmów wsparcia wykorzystania odnawialnych źródeł energii,

2) wykorzystanie biomasy do produkcji energii elektrycznej i ciepła, 3) intensyfikacja wykorzystania małej energetyki wodnej,

4) wzrost wykorzystanie energetyki wiatrowej,

5) zwiększenie udziału biokomponentów w rynku paliw ciekłych, 6) rozwój przemysłu na rzecz energetyki odnawialnej.

Wskazanie w dokumencie rządowym na biomasę, jako najwaŜniejszy w warunkach polskich obszar rozwoju odnawialnych źródeł energii, jest potwierdzeniem jej obecnego i przyszłego znaczenia dla systemu paliwowo-energetycznego. Z danych Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej za 2002 rok, obrazujących wykorzystanie OŹE wynika, Ŝe w Polsce 91% instalacji do wytwarzania „zielonej” energii to instalacje oparte na wykorzystaniu biomasy. Warto przy tym zwrócić uwagę, Ŝe 85% z instalacji wykorzystujących biomasę to obiekty o małej mocy, wykorzystywane lokalnie⁹⁰.