Kolejnym wymiarem analizowania mezosystemów jest przedstawienie ich przez pryzmat otoczenia geograficznego. Pojęciem odnoszącym się do poziomu mezo jest pojęcie regionu ekonomicznego. Region ekonomiczny powinien być rozumiany
jako element niŜszego rzędu większej całości, wyraźnie się z niej wyodrębniający, posiadający przestrzennie zwarty system elementów składowych, które mają cechy wspólne i wzajemnie się uzupełniają, tworząc system wzajemnej współzaleŜności (Kuciński, 1994: 175). Region jako przedmiot mezoanalizy jest zakreślany w związku z celowością badania lub w związku z jego specyficznymi cechami. Przedmiotem badania moŜe być obszar zarówno wyodrębniony administracyjnie, jak i ograniczony występowaniem na nim określonego zjawiska czy określonych uwarunkowań, intensywnością powiązań18. Przedmiotem badań moŜe być zbiór podmiotów funkcjonujących na określonym obszarze lub dana branŜa funkcjonująca w tym obrębie. Kryterium przestrzenne moŜe być przydatne takŜe w połączeniu z kryteriami podmiotowymi i przedmiotowymi. Analizując obszar umieszczony w zakreślonej przestrzeni. prowadzone są badania podmiotów, których jedną z cech wspólnych jest obszar terytorialny istnienia powiązań i wzajemnego oddziaływania. Element wspólnej przestrzeni jest w tym przypadku elementem kluczowym, ale nie jedynym. Mezoanaliza regionalna moŜe być prowadzona pod kątem róŜnych problemów gospodarczych, których występowanie intensyfikuje się na określonym terenie i jest charakterystyczne dla tego terenu. Przedmiotem badań stają się w takim przypadku subsystemy geograficzne, które ze względu na swoją specyfikę mogą być przedmiotem autonomicznej analizy. Przykładem takich subsystemów gospodarczych są województwa, powiaty, gminy, strefy ekonomiczne, zagłębia przemysłowe, specjalne strefy ekonomiczne19. Szczególnie trzy ostatnie określenia z wymienionych powyŜej nabierają cięŜaru jakościowego. Tego typu podejście badawcze do przestrzeni wykracza poza pojęcie regionalizacji i dotyczy rejonizacji (Kuciński, 1994: 175). Rejonizacja jest pojęciem odnoszącym się do intensywności występowania określonej
18
Regiony administracyjne powinny być wyodrębniane na podstawie znaczenia funkcjonalno-historycznego. Regiony powinny być wewnętrznie jednorodne, gospodarczo i społecznie powinny się odróŜniać od regionów sąsiednich.
19
Zazwyczaj kluczowym kryterium porównań ze względów na dostępność danych statystycznych są subsystemy przestrzenne pokrywające się z podziałem administracyjnym. Inną sprawą jest zagadnienie moŜliwości prowadzenia porównań międzyregionalnych (międzypaństwowych), prowadzi to często do wyciągania błędnych wniosków. Tę sprawę moŜna prześledzić porównując osiągnięcia Europy i USA w pracy Jeremy’ego Rifkina (2005).
grupy podmiotów na danym terenie i moŜe być kojarzona z pojęciem branŜy20. Szczególne miejsce w mezoekonomii zajmuje problematyka klastrów gospodarczych, które są nierozerwalnie związane z obszarem funkcjonowania, z pewnym otoczeniem geograficznym i społecznym.
* * *
Wyodrębnianiu obszaru analizy mezoekonomicznej towarzyszy wiele komplikacji. Często nie jest moŜliwe określenie ostrych kryteriów definiujących poziom mezo. Zakreślenia obszaru badawczego naleŜy zawsze dokonywać w odniesieniu do postawionego problemu badawczego, do badanej substancji. Określenie obszaru analizy ekonomicznej na pionowej skali hierarchicznego porządku systemu ekonomicznego nie jest wystarczającym załoŜeniem. Koniecznym jest określenie grupy podmiotów będących przedmiotem badań, konieczna jest pozioma delimitacja. Ze względu na charakter niniejszej pracy, delimitacja mezoobszaru ekonomicznego będzie zmierzała w kierunku branŜy jako subsystemu mezoekonomicznego. Jednoznaczne określenie, wyodrębnienie branŜy jako grupy mającej tylko jeden wspólny mianownik, jest zazwyczaj trudne. Podmioty mogą działać jednocześnie w co najmniej kilku branŜach. Mogą być „uczestnikami” kilku branŜ w zaleŜności od kryterium podziału. Badania naleŜy więc prowadzić opierając się na uprzednich, ścisłych załoŜeniach.
Rysunek 3. Przenikanie się płaszczyzn delimitacji branŜy Kryterium podaŜowe BranŜa A BranŜa B Kryterium popytowe BranŜa C BranŜa D
Źródło: Opracowanie własne.
Rysunek 3 obrazuje sytuację, gdy dane przedsiębiorstwo jest uczestnikiem co najmniej dwóch branŜ. Taka jest sytuacja na przykład abstrakcyjnej firmy – odlewni Ŝeliwa, która jednocześnie ze względu na kryterium podaŜowe (technologii produkcji) jest uczestnikiem branŜy odlewniczej, a ze względu na asortyment produktów jest równocześnie uczestnikiem branŜy wyposaŜenia wnętrz (kryterium popytowe). Odlewnia produkuje artykuły dekoracyjne przy zastosowaniu technologii odlewu. Ta sama technologia jest wykorzystywana przy produkcji tarcz hamulcowych do samochodów osobowych, firma jest więc takŜe uczestnikiem branŜy motoryzacyjnej (kryterium podaŜowe).
Innym przykładem moŜe być branŜa transportowa. Ze względu na kryterium popytowe (zaspokojenie potrzeb transportu osób), w skład branŜy moŜe zostać zaliczone zarówno przedsiębiorstwo PKP, jak i PKS, a takŜe prywatne firmy przewozowe i linie lotnicze. KaŜde z tych przedsiębiorstw moŜe być, ale nie musi, jednocześnie uczestnikiem branŜy transportu towarowego (kryterium popytowe – zaspokojenie potrzeby transportu towarów). KaŜdy sposób transportu (uŜyte pojazdy, infrastruktura towarzysząca) tworzy swoją branŜę, na przykład mówi się o branŜy lotniczej, kolei Ŝelaznej, transporcie kołowym (kryterium technologii transportu).
Delimitacja obszaru mezo, a branŜy w szczególności, jest poŜądana, a czasami niezbędna, nie tylko w celach poznawczych (opisowo-wyjaśniających). Cele poznawcze realizowane w podrozdziale 1.2. stanowią niezbędny punkt wyjścia w kierunku formułowania postulatów normatywnych. Niezwykle waŜne jest to w odniesieniu do specyficznej, dedykowanej polityki gospodarczej. W takim przypadku określenie sfery oddziaływania tej polityki jest warunkiem niezbędnym i podstawowym, jest jej cechą konstytutywną. Kontynuacją dyskusji nad zagadnieniem mezoekonomii, polityki przemysłowej będzie podrozdział 1.3. traktujący o aspektach normatywnych związanych z zagadnieniami ekonomicznymi szczebla mezo.