Rozwój cywilizacyjny i technologiczny świata powoduje stały wzrost zapotrze bowania na energię. Główne cele współczesnej polityki energetycznej to zapew nienie stabilność dostaw energii, jej niski koszt oraz minimalny, najlepiej żaden, wpływ na środowisko naturalne. Wstąpienie do Unii Europejskiej zobowiązuje polską energetykę do szybkiego dostosowania się do wspólnego rynku — w nie długim czasie, już do 2010 r. musimy spełnić warunki określone w traktacie akce syjnym. Spełnieniu tych warunków sprzyja dywersyfikacja źródeł energii. Celem artykułu jest przedstawienie udziałów, jakie w polskim bilansie energetycznym zajmują poszczególne jej źródła oraz jak rozwija się energetyka oparta na odna wialnych źródłach energii.
W pierwszej dekadzie XXI w. głównym źródłem energii na świecie w dalszym ciągu są paliwa kopalne. Z węgla pochodzi około 38,7 proc. energii produkowa nej obecnie na świecie, zasoby tego surowca szacuje się na około 1800 min ton. Przy obecnym zużyciu wystarczą jednak zaledwie na około 250 lat1. Największym producentem węgla kamiennego są Chiny 17,5 proc., USA, Indie i Australia2. Z ropy naftowej i gazu ziemnego uzyskuje się około 25,8 proc. energii. Złoża ropy wystarczą na około 80 łat, gazu ziemnego na około 100 lat. Pamiętać jednak należy, że ropa jest przede wszystkim głównym surowcem do produkcji płynnych paliw silnikowych. Występowanie największych naturalnych złóż ropy i gazu na terenach Bliskiego Wschodu 65 proc., Ameryki Łacińskiej 14 proc., USA 4 proc.
1 W. Lenart, Skarby dla wybranych, „Przegląd”, 23.09.2002.
2 Opracowanie wg danych w Coal Facts - 2004 Edition oraz Word Coal Institute oraz Coal Information In ternational Energy Agency 2003.
oraz państw WNP nie daje stabilizacji na światowych rynkach paliw. Ponadto złoża te maleją w błyskawicznym tempie.
Tabela 1. Udział poszczególnych źródeł energii w bilansie energetycznym świata w 2001 r.
Rodzaj źródła energii
Udział poszczególnych źródeł w wytwarzaniu energii elektrycznej
(w proc.)
Paliwa kopalne 64,5
Energia jądrowa 17,1
Energia wodna 16,6
Inne: energia słońca, wiatru,
geotermalna, spalanie biomasy 1,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Coal Facts — 2004 Edition, Word Coal Institute 2003
W Polsce największy udział — powyżej 96 proc. w produkcji energii mają pa liwa kopalne. Od początku lat 90. XX w. zmniejsza się zużycie na cele energe tyczne węgla zarówno kamiennego, jak i brunatnego na rzecz wykorzystania ropy naftowej. Powoduje to uzależnienie polskiej energetyki od sytuacji polityczno-go spodarczej świata, spada samowystarczalność energetyczna. Zasoby krajowe ropy są małe, wynoszą 14 min ton. Wydobycie ropy naftowej w Polsce w 2002 r. po krywało potrzeby krajowe w około 3 proc. Znacznie lepiej przedstawiają się na sze złoża węgla. W dwóch obecnie eksploatowanych zagłębiach węgla kamien nego: Górnośląskim i Lubelskim zasoby węgla wynoszą 46,846 mld ton. Według badań Instytutu Gospodarki Złożami Mineralnymi i Energią PAN, przy racjo nalnym wykorzystaniu tego surowca złoża pokryją zapotrzebowanie Polski przez około 70 lat. Łączne zasoby węgla brunatnego na terytorium Polski zostały okre ślone na około 14,050 mld. ton. Obecnie 37 proc. energii produkowanej w elek trowniach cieplnych pochodzi z tego surowca, energia ta jest około 30 proc. tań sza niż z węgla kamiennego. Obecnie eksploatowane złoża będą jednak maleć już koło 2015 r. Polskie złoża gazu ziemnego są małe, około 148 min m3 i trudne technologicznie w eksploatacji3.
Proces spalania paliw w elektrowniach cieplnych daje wiele skutków ubocz nych: następuje zużycie tlenu z atmosfery i emisja ogromnych ilości dwutlenku węgla, metanu, tlenków siarki i azotu. Gazy te potęgują efekt cieplarniany (emi
sja C02) i są zagrożeniem dla środowiska naturalnego, powodując, m.in. kwaśne deszcze (emisja S02), zakwaszanie gleby. Elektrownie emitują do atmosfery ty siące ton pyłów oraz odpadów stałych popiołów i żużli. Stopień zanieczyszczenia atmosfery i wód oraz zachodzące zmiany klimatyczne i wzrastające zagrożenia ekologiczne zobowiązują do prowadzenia świadomej gospodarki energetycz nej. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC, Nowy Jork, 9.05.1992 r.) oraz Protokół z Kioto (ratyfikowany prze 141 krajów świata, obowiązujący od 16 stycznia 2005 r.) jednoznacznie okre ślają obowiązek zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, w tym dwutlenku wę gla średnio o 5,2 proc. do 2012 r. (w odniesieniu do wielkości emisji z 1990 r.). Rozwój energetyki ekologicznej przy wykorzystaniu ekologicznych niekonwen cjonalnych źródeł energii ma coraz większe znaczenie w bilansie energetycznym świata. Można je podzielić na odnawialne, czyli praktycznie niewyczerpalne za soby uzupełniane nieustannie w sposób naturalny, które wywierają minimalny wpływ na środowisko, a koszt uzyskiwanej z nich energii jest stały. Odnawialne źródła energii to: wiatr, słońce, woda, geotermy a także uzyskiwana w procesie spalania biomasy i biogazu otrzymywana z materii organicznej, wysypisk i ście ków. Nieodnawialne źródła to energia cieplna pochodząca z gorących źródeł oraz energia jądrowa4.
Tabela 2. Udział energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych w ogól nym bilansie energetycznym przykładowych krajów Unii Europejskiej
Kraj\Rok (w proc.) 1995 2002 2003 Unia Europejska 6,0 11,34 13,70 Austria 24,3 51,62 55,15 Dania 7,3 16,28 10,68 Francja 7,1 9,86 14,30 Niemcy 1,8 4,06 3,96 Holandia 1,4 1,55 1,52
Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii rozwoju energetyki odnawialnej, Ministerstwo Środowiska, War szawa 2000 oraz Światowej statystyki energii, Agencja Rynku Energii SA., Warszawa 2003
4 L. Karski, System gwarancji pochodzenia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, na http://www.ekoener- gia.pl/index.php?id_art=87&plik=System_gwarancji_pochodzenia_energii.html (10.10.2006).
Obecnie na świecie ze źródeł odnawialnych pochodzi około 18 proc. energii elek trycznej. Jest to efekt szybkiego rozwoju nowych technologii oraz faktu, iż część lud ności świata nie ma dostępu do paliw kopalnych. Uszczegółowić należy, iż pod po jęciem energia rozumiemy łącznie energię elektryczną i cieplną. Unia Europejska w 1997 roku opracowała dokument tzw. Białą Księgę Energia dla przyszłości — odna
wialne źródła energii zakładający zwiększenie do 2010 r. udziału energii ze źródeł od
nawialnych z ówczesnych 6 proc. do 12 proc. Obecnie podstawowym obowiązują cym prawem unijnym jest przyjęta 27 września 2001 r. przez Parlament Europejski Dyrektywa 2001/77/EC, w której określono, iż do 2010 r. udział energii odnawial nej w całkowitym bilansie energetycznym krajów UE wyniesie minimum 12 proc. Wzrost udziału energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł wzrośnie do 22 proc. W 2003 r. — z powodu rozszerzenia Wspólnoty — wprowadzono poprawkę do Dyrektywy. Przyjęto założenie, iż udział energii elektrycznej pochodzącej z odna wialnych źródeł wzrośnie do 21 proc. Na podstawie traktatu akcesyjnego Polska do 2010 r. obowiązana jest wytwarzać 7,5 proc. energii ze źródeł odnawialnych.
Kraje Unii spełniają obecnie założenia Dyrektywy w różnym stopniu (tabela 2). Polska ze źródeł odnawialnych uzyskuje obecnie 2,6 proc. energii5.
Tabela 3. Udział poszczególnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w Polsce (w proc.)
Rodzaj energii\Rok 2002 2003 2004 2005
Paliwa kopalne 96,78 97,40 97,02 96,80
Energia wody 3,22* 2,5* 1,45** 1,65**
Inne: energia słońca, wiatru,
geotermalna, spalanie biomasy brak danych brak danych 0,49 0,55
Źródło: opracowanie własne na podstawie Światowej statystyki energii, Agencja Rynku Energii S.A., Warszawa 2003, oraz Informacji statystycznej o energii elektrycznej, Agencja Rynku Energii S.A., Warszawa, wrzesień 2005
* elektrownie przepływowe i szczytowo-pompowe łącznie ** elektrownie wodne bez szczytowo-pompowych