Ogólna charakterystyka jednostek osadniczych zespołu

Lokalny zespół osadniczo–produkcyjny posiada wewnętrzną hierarchię jed-nostek, które go tworzą. W ramach zespołu można wyróżnić następującą trójstop-niową hierarchię opartą na relacjach więzi społecznej, począwszy od najniżej leżą-cego są to:

 przysiółek (będący najmniejszą formą zgrupowania kilku gospodarstw położo-nych poza zabudową wsi, jednakże stanowiących integralną jej część);

 wieś (która jest jednostką osadniczą o zwartej, skupionej bądź rozproszonej za-budowie i istniejących funkcjach rolniczych lub związanych z nimi funkcjach usługowych) ¹;

 miasto (historycznie ukształtowana jednostka osadnicza, charakteryzująca się znacznym stopniem intensywności zabudowy, dominacją ludności pracującej poza rolnictwem (usługi, przemysł), prowadzącą miejski styl życia, małym od-setkiem terenów rolniczych).

Wyodrębnionym w analizowanym zespole poziomom hierarchicznym moż-na przypisać moż-następujące promienie oddziaływania: przysiółkowi – 1,5 km, wsi – 2–

5 km, miastu – 12 km. Ponadto można wyróżnić również tzw. wsie podstawowe (np.

Grędzina, Biskupice) oraz tzw. wsie podmiejskie (np. Miłoszyce, Chwałowice).

Zauważalna jest zależność większej koncentracji wsi podmiejskich względem sie-bie, niż wsi podstawowych.

Poza wiejskimi jednostkami osadniczymi w skład lokalnego zespołu osadni-czo–produkcyjnego wchodzi również jedno miasto, stanowiące „centrum zespołu”

Jelcz–Laskowice. Jest to ośrodek przemysłowo–usługowy. Przyczynił się on do umocnienia pierwotnie istniejącej sieci osadniczej, zmieniając nieznacznie jej kształt. Zaburzenia zostały spowodowane koniecznością dopasowania wiejskiej sieci osadniczej do charakteru całego zespołu. W sąsiedztwie miasta powstała strefa o formach przejściowych, będąca konsekwencją „urbanizacyjnego” oddziaływania miasta w wyniku jego powstania. Według D. Dobrowolskiej (1974) „…powstają zespoły osadniczo – produkcyjne wiążące wsie z ośrodkiem miejsko–przemysłowym, następuje rozpad feudalnych systemów organizacji sieci struktur osadniczych”. Po-twierdza to również T. Kachniarz (1973), który zwraca uwagę na „…kształtowanie się charakterystycznego systemu obsługi na obszarach wiejskich w cieniu rozwijają-cego się miasta”.

Zwracając uwagę na poszczególne jednostki osadnicze badanego zespołu można stwierdzić, iż są one wyspecjalizowane, jednakże nie zaburzają hierarchii w badanej sieci osadniczej. Ich egzystencja opiera się na: funkcji rolniczej, mieszka-niowej oraz usługowej. Według A. Zagożdżona (1964) „…uformowany zespół osadniczy jest grupą jednostek osadniczych związanych funkcją nadrzędną, czyli zespołotwórczą, powiązanych z głównym ośrodkiem i wzajemnie ze sobą przestrzen-nie lub funkcjonalprzestrzen-nie, gdzie istprzestrzen-nieprzestrzen-nie poszczególnych elementów zespołu jest przestrzen- nie-odzowne dla prawidłowego funkcjonowania całości”.

1Według M. Kiełczewskiej–Zaleskiej (1977) – to osada, w której ludność zajmuje się uprawą roślin i chowem zwierząt; według J. Szymańskiego (2004) – zbiorowisko ludzi albo osiedla z należącymi doń gruntami; według J. Turowskiego (1966) – wieś to społeczność lokalna (…), według J. Tko-cza (2009) – to twór terytorialny mający granicę, siedlisko stanowiące całość przestrzenną o okre-ślonych więzach społecznych oraz uprawnieniach prawnych.

Tak więc istotą lokalnego zespołu osadniczo–produkcyjnego Jelcza–

Laskowic jest istnienie „wyspecjalizowanych wsi”. Istniejący zespół rozwinął się, gdyż wyspecjalizowane wsie mają różne funkcje, na tym samym (teoretycznie) ob-szarze obsługi. Rozwijają się powiązania wielokierunkowe, łącząc funkcje przemy-słowe (P), usługowe (U), rolnicze (R), mieszkaniowe (M), czyli całość bazy ekono-micznej zespołu (Zagożdżon, 1971b) (ryc. 10).

Lokalny zespół osadniczo–produkcyjny Jelcza–Laskowic składa się z miasta oraz 14 sołectw. Miasto Jelcz Laskowice jest podzielone na 9 osiedli (Jelcz, Lasko-wice, Fabryczne, Komunalne, Domków Jednorodzinnych, Metalowców, Piastow-skie, Ludwika Hirszfelda, Europejskie), natomiast sołectwa należące do badanego zespołu osadniczego Jelcza–Laskowic to: Biskupice, Chwałowice, Dębina, Dziupli-na, GrędziDziupli-na, KopaliDziupli-na, Łęg, Miłocice, Miłocice Małe, Miłoszyce, Minkowice Oławskie, Piekary oraz Ratowice należące gminy Czernica. W badaniach nie uwzględniono dwóch sołectw należących do gminy Jelcz–Laskowice, a mianowicie:

Brzezinek oraz Wójcic, ze względu na nie tyle swoje peryferyjne położenie co słabe powiązania przestrzenne jak i funkcjonalne z badanym miastem. W obrębie badane-go obszaru znajduje się również Mościsko, Celina, Jelczyk, Stanków (Hanna) – przysiółki.

Pu Pu Pu

Pu

Pu Pu

Pu

U U

U

U

I II

III

u - funkcje usługowe; P - funkcje produkcyjne; - funkcje rolnicze

Ryc. 10. Funkcje zespołotwórcze jednostek osadniczych lokalnego zespołu osadniczo–produkcyjnego.

Źródło: Zagożdżon A., (1964)

Powierzchnia całego zespołu wynosi 16,8 tys. ha, co stanowi 31 % powiatu oławskiego, obejmuje 98 % gminy wiejsko–miejskiej Jelcz–Laskowice. Zaś

po-wierzchnia miasta Jelcza–Laskowic wynosi blisko 1,8 tys. ha. W strukturze rodza-jów użytków kształtuje się następująco: użytki rolne 10144 (ha), tereny zurbanizo-wane 1357 (ha), tereny leśne 5043 (ha), nieużytki 166 (ha).

Gęstość zaludnienia wynosi 128 osób / km². Dla województwa dolnoślą-skiego to 145 osoby / km², zaś dla powiatu oławdolnoślą-skiego 135 osób / km². Na większo-ści obszaru gminy dominuje rolnictwo i funkcja mieszkaniowa. Jedynie w miejsco-wościach najbardziej zurbanizowanych, w zachodniej części gminy, na terenie mia-sta Jelcza–Laskowic oraz wsi Łęg ważną funkcję pełni przemysł i usługi. W za-chodniej części lokalnego zespołu osadniczo–produkcyjnego (głównie w obrębie wsi Miłoszyce), z uwagi na dynamiczny rozwój mieszkalnictwa, następuje proces zanikania rolniczego charakteru obszarów wiejskich oraz przeobrażania krajobrazu wiejskiego w charakterystyczny dla podmiejskich osiedli. Postępującą urbanizację zachodnich obszarów gminy należy uznać za naturalny proces związany z rozwojem funkcjonalno–przestrzennym aglomeracji wrocławskiej.

Od momentu transformacji w poszczególnych sołectwach systemu pojawiły się i są widoczne z coraz większą siłą nowe funkcje o charakterze miejskim, takie jak: przemysłowe, mieszkaniowe lub usługowe. W ślad za nimi pojawiają się nowe elementy w krajobrazie i fizjonomii poszczególnych wsi, w sposobie ich zagospoda-rowania, czy formach zabudowy. Zmianie uległa struktura użytkowania oraz inten-sywność wykorzystania terenów wiejskich. We wszystkich analizowanych sołec-twach zmiany te dokonały się pośrednio pod wpływem nowych inwestycji w Jel-czu–Laskowicach oraz dużego natężenia budownictwa mieszkaniowego. W rezulta-cie wyraźnemu zmniejszeniu uległy różnice pomiędzy najbliżej położonymi wsiami a miastem Jelczem–Laskowicami, a tym samym w warunkach życia charaktery-stycznych dla miasta i wsi. W miejscu początkowo tradycyjnego, dychotomicznego podziału na miasto i wsie ukształtowało się pewne „lokalne continuum” form osad-niczych oraz społeczności. Wsie zespołu to nowe formy osadnicze z intensywnie postępującymi procesami urbanizacyjnymi. Proces zmiany poszczególnych wsi przebiega we wszystkich płaszczyznach urbanizacji.

Liczba mieszkańców gminy Jelcz–Laskowice wynosi prawie 21,5 tys. osób.

Z tego w samym mieście Jelczu–Laskowicach 15,5 tys. osób. Liczba mieszkańców w pozostałych jednostkach osadniczych gminy jest zróżnicowana, jednak wsie nie przekraczają tysiąca mieszkańców, a najmniejsza liczy niewiele ponad stu miesz-kańców (tab. 1).

Nie wszystkie jednostki osadnicze zespołu osadniczo–produkcyjnego wyka-zywały jednakowe tendencje zmian w liczbie ludności. Miasto Jelcz–Laskowice, będące największą jednostką osadniczą zespołu, odznaczało się stałym wzrostem liczby mieszkańców.

Dokonując ogólnej charakterystyki zespołu osadniczo–produkcyjnego opar-to się na analizie poszczególnych miejscowości ¹.

Tab. 1. Liczba mieszkańców w jednostkach osadniczych lokalnego zespołu osadniczo– produkcyjnego Jelcza–Laskowic (2011). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UMiG Jelcza–Laskowic

Miejscowość Liczba ludności

Biskupice 320 Chwałowice 253 Dębina 226 Dziuplina 336 Grędzina 286 Kopalina 304 Łęg 109 Miłocice 636 Miłocice Małe 105 Miłoszyce 911 Minkowice Oławskie 900

Nowy Dwór z Hanną 244

Piekary 433 Jelc – Laskowice (miasto) 15413

Biskupice Oławskie – wieś należała do posiadłości biskupów wrocławskich i stąd jej nazwa. Posiada ona jeden przysiółek – Celina. Leży w części połu-dniowej systemu osadniczego w odległości 12km od Jelcza–Laskowic.

Analizując układ przestrzenny miejscowości w części środkowej wieś przybiera formę owalnicy, w części wschodniej – wielodrożnicy, w części zachodniej – widlicy. Współczesne procesy urbanizacyjne oraz wcze-śniejsze podziały własnościowe przeobraziły strukturę przestrzenną tej miejscowości. Szczególną rolę w pierwotnym układzie odgrywała jed-nostka, która powstała w wyniku zabudowy wewnętrznego placu (nawsia) zmieniającego się w części będącą owalnicą.

Chwałowice – pierwotnie nosiły nazwę Źródłowice, gdyż wieś położona jest na źródłach. Po II wojnie światowej mylnie przetłumaczono niemiecką na-zwę Quallwitz na Chwałowice. Wydobywano tam piaski budowlane, obecnie część złóż jest wyeksploatowana i zrekultywowana, natomiast część nieeksploatowana ze względu na niedogodny dojazd. W układzie przestrzennym miejscowości zauważyć można, iż historyczna część wsi uformowała się w układzie rzędówki (zob. ryc. 11 D). Do Chwałowic na-leży przysiółek Mała Dębina o układzie widlicowym, przyłączony do niej przed II wojną światową.

1 Bez analizy morfologicznej, która zostanie przedstawiona w dalszej części pracy.

0 250 500 750 1000 m

zabudowa drogi tereny kolejowe

Miłocice (A)

0 250 500 750 1000 m

Kopalina (B)

0 250 500 750 1000 m

Minkowice (C)

Ryc. 11. Granice działek i zabudowa w obrębie siedliskowych części miejscowości wchodzących w skład lokalnego systemu osadniczo–produkcyjnego Jelcza–Laskowic. Źródło: opracowanie własne

0 250 500 750 1000 m

zabudowa drogi tereny kolejowe

Chwałowice (D)

0 250 500 750 1000 m

Nowy Dwór (E)

0 250 500 750 1000 m

Piekary (F) Ciąg dalszy ryciny 11

Dziuplina (I) Dębina (H) Ciąg dalszy ryciny 11

Miłoszyce (G)

02505001000 m750

zabudowa drogi tereny kolejowe 0250500750 m 02505001000 m750

Dębina – nazwa miejscowości pochodzi od licznie tu występujących w XVII w.

lasów dębowych. Istniał tu folwark, a okoliczna ludność trudniła się wyrę-bem na zlecenie Saurmów. Jest to jedna ze starszych wsi systemu osadni-czo–produkcyjnego, która zachowała historyczny układ przestrzenny o ce-chach rzędówki i wielodrożnicy (por. ryc. 11 H). Historycznie do Dębiny był przynależny przysiółek – Mała Dębina, który obecnie administracyjnie przy-należy do Chwałowic.

Dziuplina – powstał tu folwark rolny, pracujący na potrzeby pałacu w Laskowi-cach. Mieszkańcy trudnili się również utrzymaniem systemów wodnych za-silających liczne niegdyś tu stawy hodowlane. Jest to wieś złożona z dwóch części o charakterze wielodrożnicowym oraz formie zbliżonej do widlicy (por. ryc. 11 I).

Grędzina – nazwa miejscowości pochodzi od położenia na skraju dóbr laskowic-kich (granica, rzęda, grędzina). Znajdował się tam folwark, którego miesz-kańcy opiekowali się licznymi stawami hodowlanymi oraz siecią cieków je zasilających. Układ przestrzenny miejscowości posiada charakter zbliżony do wielodrożnicy z luźną zabudową.

Kopalina – to dawny folwark rolny, którego mieszkańcy trudnili się wykopywa-niem korzeni po wykarczowanych drzewach. Nazwa kulturowa pochodząca od śląskiego wyrazu „kopalina” oznacza pole po karczowisku. Jest to wieś o układzie rzędówki (por. ryc. 11 B).

Łęg – miejscowość położona na terenie podmokłych lasów łęgowych, stad jej na-zwa Łęg. Etymologii nazwy wsi nie ustalono. Wieś o układzie przestrzen-nym zbliżoprzestrzen-nym do widlicy. Rozbudowana została po powodzi, jaka nawie-dziła Jelcz w 1828 r. W miejscowości tej znajdują się złoża piasków budow-lanych, jednakże nie są eksploatowane ze względu na ochronę doliny Odry.

Miłocice – miejscowość, podobnie jak Minkowice Oławskie, należała do posiadło-ści hrabiego Zdziegroda, a etymologia jej nazwy nie jest ustalona. Wieś pierwotnie była podzielona na trzy części: górną, środkową i dolną. W części środkowej zachowały się ślady układu owalnicowego (por. ryc. 11 A). Część górna ma charakter łańcuchówki, część dolna – rzędówki. Na jej terenie były zlokalizowane młyny napędzane wodą z licznych cieków wodnych.

Miłocice Małe – etymologia nazwy wsi nie jest ustalona. Wieś posiada charakter układu zbliżony do łańcuchówki.

Miłoszyce – nazwa miejscowości pochodzi od imienia Miłosz lub od wypalarek węgla drzewnego (mielesz – pryzma wypalonego drewna), które w przeszło-ści licznie występowały na tym terenie. Jednakże etymologia nazwy wsi do końca nie jest jednoznacznie ustalona. Najstarsza część wsi ma formę owal-nicy, której środek zajmuje kompleks stawów (por. ryc. 11 G). W czasie II

wojny światowej we wsi znajdowała się filia hitlerowskiego obozu koncen-tracyjnego Gross–Rosen (obóz pracy „Funfteichen”).

Minkowice (dawniej Minkowice Oławskie) – nazwa pochodzenia słowiańskiego o nieustalonej etymologii, od imienia „Mikołaj”. Część miejscowości o for-mie wydłużonego prostokąta stanowiła rozparcelowany w późniejszym cza-sie folwark. Główna część wsi ukształtowana została poprzecznie w stosun-ku do poprzednio wymienionej formy prostokąta, posiada postać ulicówki z placowym rozszerzeniem (por. ryc. 11 C). Znajdują się tu złoża piasków budowlanych, eksploatowane z możliwością zwiększenia ich wydobycia (wyznaczono tu teren górniczy).

Nowy Dwór – wieś utworzona na potrzeby funkcjonowania pałacu w Jelczu, stąd też pierwotna nazwa Nowy Folwark (nazwa pochodzenia niemieckiego

„Neuvorwerk” (Nowy Folwark). Większa część miejscowości posiada układ rzędówki rozgałęziającej się widlicowo w części północno–zachodniej (por. ryc. 11 E). Mieszkali w niej chłopi trudniący się spławem drewna Stru-gą Jelecką (dziś Młynówka Jelecka). Na terenie miejscowości są eksploato-wane piaski oraz kruszywo.

Piekary – akt lokacyjny tej miejscowości jest tej samej daty co „nowych” Laskowic (1293). Do dziś zachował się pierwotny układ wsi – rzędownika (por. ryc. 11 F). Obie miejscowości (Piekary, Laskowice) lokowane były w tym samym czasie, lecz wówczas Piekary były większe i bogatsze. Nazwa miejscowości pochodzi od osadzonych tu piekarzy, którzy piekli chleb na potrzeby zamku w Jelczu.

Ratowice – miejscowość, która obok funkcji mieszkalnej i usługowej, pełni rolę miejsca wypoczynku dla mieszkańców Jelcza–Laskowic oraz okolicznych miejscowości, w tym Wrocławia. Odwiedzana jest zarówno przez wędkarzy, jak i rowerzystów oraz turystów pieszych. W dolinie Odry występują duże i cenne przyrodniczo formy starorzeczy. Na jej terenie utworzono obszar Na-tura 2000 „Grądy Odrzańskie”. Istnieje ponadto zalew z wyrobiskiem stano-wiący nieformalny teren rekreacyjny. Wykorzystywany jest on jako kąpieli-sko i teren wędkarski. Z racji położenia w obrębie aglomeracji wrocławskiej stale maleje znaczenie rolnictwa jako głównego źródła utrzymania. W obrę-bie działalności gospodarczej dominują firmy osób fizycznych. W obręobrę-bie wsi Ratowice istnieje możliwość budowy przystani pasażerskiej dla statków turystycznych kursujących z Wrocławia w górę rzeki, a także budowa rzecz-nego portu towarowego dla barek przewożących materiały budowlane, na-wozy, węgiel itp.

Jelcz – nazwa miejscowości pochodzi od ryby o nazwie jelec, która występowała jeszcze do niedawna w Odrze. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1245 r. W osiedlu Jelcz znajdował się zakład produkujący autobusy i

sa-mochody ciężarowe (Zakłady Samochodowe „Jelcz” S.A.). W czasie II woj-ny światowej był tu zakład zbrojeniowy „Bertha–Werke” należące do cernu Kruppa. Pracowali w nich więźniowie z filii niemieckiego obozu kon-centracyjnego Gross–Rosen, z niedalekich Miłoszyc. Na wyspie w starorze-czu Odry znajdują się ruiny XIV w. zamku. Pałac rodziny Saurmów z XIX w. i park o wartościowym drzewostanie. Ostatecznie Jelcz połaczono decy-zją administracyjną z Laskowicami w jeden organizm miejski. Jelcz zacho-wał jednak swą przestrzenną odrębność. W jego obrębie wyróżnić można pięć głównych części składowych: zamek na wyspie, wieś, dawny zespół dworski, Jelczyk, teren Jelczańskich Zakładów Samochodowych.

W południowej części rozciąga się najstarsza część wsi będąca wielodrożni-cą z układem uliczek rozchodzących się promieniście wokół grobli. Krzyżują się one z układem miejskich dróg o charakterze owalnicy. Nowsza, północna część wsi, posiada formę zbliżoną do rzędówki.

Laskowice – wzięły swoją nazwę od laski opolnej–opolskiej, symbolu władzy pierwszych Słowian. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej „Lasek”. Możli-we jest również pochodzenie etniczne od ludności mieszkającej pod la-skiem). Człon „oławskie” dodała Komisja URM dla odróżnienia od innych Laskowic. Osada „Stare” Laskowice znajdowała się przy drodze do Chwa-łowic naprzeciw dzisiejszego cmentarza. Akt lokacyjny pochodzi 1293 r.

Znajduje się tam barokowy kościół z 1660 r. oraz pałac z XIX w. wzniesiony na założeniach XVI–XVIII w. Połączone, decyzją administracyjną, z Jel-czem w jeden organizm miejski w roku 1987, Laskowice zachowały swą przestrzenną odrębność. Wyróżnić można obecnie trzy główne elementy struktury przestrzennej Laskowic: wieś, zespół dworski oraz koncentrację współczesnych osiedli mieszkaniowych oddzielonych od starszej części linią kolejową. Stara wieś miała pierwotnie formę owalnicy. Część północno–

zachodnia mogła powstać nieco później i posiada charakter rzędówki. Naj-starszy układ wsi został zakłócony wprowadzeniem założeń dworskich (pa-łac, park i folwark).

Lokalny system osadniczo–produkcyjny tworzą również przysiółki:

Celina – nazwa wsi pochodzi od słowa „calizna” („nowizna”) – ros., jest to przysió-łek ulicowy.

Jelczyk – dawniej niezależny przysiółek położony bardziej na południe w pobliżu koryta Odry, obecnie ma postać zbliżoną do rzędówki oraz Stanków (Han-na) i Mościsko ¹.

1 Ogólnej charakterystyki miejscowości zespołu osadniczo–produkcyjnego opierając się na następują-cych publikacjach: Grunberg (1964); Jabłoński (2004); Płaczek (2006); Wackwitz (2009); Wróblew-ski, Pasternak (2005).

III. STRUKTURA PRZESTRZENNA LOKALNEGO ZESPOŁU OSADNICZO–PRODUKCYJNEGO JELCZA–LASKOWIC

III. 1. Obszar wiejski

Pojęcie morfologii obejmuje zagadnienia układu przestrzennego (rozplano-wania) i fizjonomii (wyglądu zewnętrznego) np. miasta, a także ich genezy (Koter 1969). W odniesieniu do badanego obszaru na jego morfologię składa się: struktura przestrzenna pojedynczych miejscowości (rozplanowanie, fizjonomia), spójność przestrzenna i ciągłość zabudowy w obrębie poszczególnych miejscowości i całego zespołu osadniczego oraz zróżnicowanie jednostek osadniczych tworzących zespół.

Połączenie jednostek osadniczych w zespół jako jeden organizm, doprowadziło do ujednolicenia struktury przestrzennej. Na tej podstawie sprawdzono trwałość struk-tur przestrzennych poszczególnych wsi oraz zintegrowanie zespołu osadniczo–

produkcyjnego.

Analiza układów poszczególnych sołectw zespołu osadniczo–

produkcyjnego nie ma charakteru jedynie formalnego, ponieważ zawarte są w niej zarówno elementy dotyczące genezy, procesów przemian, jak również informacje z innych zakresów, których można domyślać się z samego układu, jak np. funkcje.

W tym wypadku „znaczenie badań morfologicznych jest większe, gdyż w powiązaniu z innymi rodzajami analiz pozwala na dokładną weryfikację istnienia współzależno-ści pomiędzy funkcjami układu osadniczo–produkcyjnego, strukturą ludnowspółzależno-ści a układem przestrzennym” (Zagożdżon, 1978). Morfologia badanego obszaru jest rozumiana jako „rozplanowanie”, czyli jego rzut poziomy oraz jako rzut pionowy, charakteryzujący zabudowę jako bryłę, gabaryt, rodzaj budulca itp. Dodatkowo ana-lizie poddany zostanie typ zabudowy pod względem:

 powierzchni działek zajmowanych przez określony typ zabudowy,

 struktury liczby działek z określonym typem zabudowy,

 wieku i jakości zabudowy.

Zasoby mieszkaniowe stanowią istotny element w strukturze przestrzennej lokalnego zespołu osadniczego, głównie ich typ i wiek zabudowy, co ma bezpośred-ni wpływ na jakość zabudowy oraz rozmieszczebezpośred-nie ludności. Rodzaj, wiek i typ zabudowy analizowanych zasobów mieszkaniowych wykazuje wyraźne zróżnico-wanie w poszczególnych miejscowościach jak i częściach całego zespołu osadni-czo–produkcyjnego. Wpływ na taką sytuację miały głównie czynniki historyczne oraz stan obecny.

Analizując strukturę wieku zasobów mieszkaniowych można wyodrębnić okresy rozwoju tejże zabudowy, tzw. okres wczesnej zabudowy (lata 1920–1945), okres powojennej zabudowy (lata 1946–56), okres intensywnej zabudowy lat 60 i 70, okres budownictwa bez normatywu (lata 80–te oraz początek lat 90–tych) oraz okres budownictwa w drugiej połowie lat 90 i po roku 2000. Biorąc za kryterium wyżej wymienione okresy zabudowy można wśród analizowanych miejscowości wyodrębnić IV grupy miejscowości, a mianowicie: grupa I – miejscowości w któ-rych dominują dwa typy zabudowy z okresu powojennej zabudowy oraz budownic-twa po roku 2000, grupa II– dominują budynki z okresu intensywnej zabudowy lat 60 i 70, poprzez okres budownictwa bez normatywu oraz budynki postawione po 2000 roku, III– budynki z okresu powojennej zabudowy oraz budownictwa po roku 2000, ale ich stan techniczny jest bardzo dobry i najlepszy, IV– dominują zabudo-wania z okresu zabudowy po 2000 roku. Należy podkreślić, iż w większości przy-padków wiek zabudowy ściśle jest powiązany ze stanem technicznym budynków, ale sytuacja ta jest mocno zróżnicowana w poszczególnych miejscowościach.

Oprócz powyższych uwag metodycznych badanie struktury morfologicznej obejmować będzie również genetyczny typ poszczególnych jednostek osadniczych, w odniesieniu do odpowiedniego okresu formowania się osadnictwa oraz rodzaju przemian jakim ulegało. Tak więc o charakterze układu osadniczego świadczyć bę-dzie nie tylko rodzaj poszczególnych jednostek osadniczych, ale też sposób ich łą-czenia się w jeden układ osadniczy.

Biskupice są przykładem owalnicy, w której wcześniejsze podziały własno-ściowe, procesy urbanizacyjne przeobraziły strukturę miejscowości. Obecnie osią tego układu osadniczego jest główna ulica, która dominuje w jednostce osadniczej.

W okresach wcześniejszych dochodziło do powstawania małych, złożonych struktur morfologicznych o wspólnej genezie. Spowodowało to, że miejscowość jest jed-nostką spójną pod względem funkcji, struktury mieszkańców, zabudowy. Stanowi ona układ pozornie złożony. Dominuje zabudowa zagrodowa, jednakże w miejsco-wości pojawiają się zmiany morfologiczne „wewnętrzne” w formie zagęszczenia szeregowego oraz „w głąb działki”, ale w niewielkim stopniu (ryc. 12).

Dominują zabudowania stare. Zabudowa miejscowości jest spójna, zwarta, posiada charakter „zamkniętej”. Wcześniejsza dominacja funkcji rolniczych spowodowała,

Dominują zabudowania stare. Zabudowa miejscowości jest spójna, zwarta, posiada charakter „zamkniętej”. Wcześniejsza dominacja funkcji rolniczych spowodowała,