OGÓLNA SYTUACJA GOSPODARCZA KRAJU

Na arenie światowej rok 1935, przechodząc okresy nieznacznych lo­

kalnych i czasowych wahań konjunktury, minął — naogół biorąc — pod zna­

kiem dalszego pogorszenia się międzynarodowych stosunków gospodarczych.

Złożyły się na to zarówno przyczyny polityczne, a przedewszystkiem konflikt włosko-abisyński i wywołane nim tarcia między mocarstwami Europy, jak i wewnętrzne trudności gospodarcze niektórych krajów, które w konsekwencji wywołały bądź to obniżenie wartości pieniądza, bądź też wprowadzenie ogra­

niczeń dewizowych, lub wreszcie dalsze obostrzenie ograniczeń już istnieją­

cych. Parokrotne zachwianie się walut „złotych” (francuskiej, holenderskiej i szwajcarskiej) wywołało gwałtowne przerzucanie się lokat kapitałowych z kraju do kraju oraz wzmożony odpływ złota do Stanów Zjednoczonych.

W wytworzonej temi zjawiskami atmosferze niepewności, braku za­

ufania i chaosu egoistycznych posunięć poszczególnych krajów, podjęte przez

Ligę Narodów próby unormowania i stabilizacji światowych stosunków finan­

sowych i gospodarczych, nietylko, że niedaly pozytywnego wyniku, lecz przeciwnie, w wielu krajach dało się zaobserwować wystąpienie, bądź też rozszerzenie się tendencyj autarkicznych. Naprężona sytuacja polityczna, nie­

pewność rynków pieniężnych i skurczenie się rynków zbytu ze wszystkiemi ujemnemi, wynikającemi stąd konsekwencjami, stanowią charakterystykę oma­

wianego okresu w skali stosunków międzynarodowych.

Jeśli natomiast chodzi o poszczególne organizmy państwowe, to w niektórych z nich, czy to na skutek polityki „nakręcania konjunktury”, czy też wcześniejszego przesilenia lub pomyślnych warunków, dała się zauważyć nawet pewna poprawa. Do krajów tych należ}' zaliczyć również i Polskę, gdzie wspomniana poprawa zaznaczyła się w trzech kierunkach, a mianowi­

cie w kierunku: 1) wzrostu produkcji przemysłowej w związku z uruchomie­

niem na dużą skalę robót publicznych; 2) wynikającego z poprzedniego punktu — wzrostu zatrudnienia i wreszcie 3) stabilizacji cen artykułów rol­

nych (pomimo ustania akcji interwencyjnej Rządu). Pozatem w ostatnim kwartale roku sprawozdawczego Rząd wydał szereg rozporządzeń w dziedzi­

nie finansowej i gospodarczej, zmierzających do opanowania niedoborów budżetu państwowego i zmniejszenia rozpiętości cen między artykułami roi- nemi, a przemysłowemi.

Przechodząc do szczegółowego omówienia sytuacji w kraju stwier­

dzić należy, że budżet państwowy w pierwszych dziesięciu miesiącach okresu budżetowego (kwiecień — grudzień) kształtował się w dalszym ciągu niepo­

myślnie, wykazując niedobór w wysokości 231 milj. zł. Wobec tego zaś, że wspomniane wyżej posunięcia Rządu zaczęły oddziaływać dopiero w grudniu, deficyt pokrywany byl więc przedewszystkiem wpływami z pożyczki inwe­

stycyjnej oraz operacjami finansowemi na rynku wewnętrznym. Pod naciskiem deficytu budżetowego położenie rynku pieniężnego charakteryzowały trud­

ności w zasilaniu życia gospodarczego odpowiednią dla jego potrzeb ilością pieniądza. W jeszcze większym stopniu trudności te powodował dwukrotny, w miesiącach maj — czerwiec oraz wrzesień — październik, pęd do tezaury- zacji, wywołujący silny odpływ wkładów oszczędnościowych oraz wzmożenie zakupów złotych monet zagranicą na cele tezauryzacyjne. Jednocześnie spa­

dały zapasy złota i dewiz w Banku Polskim. Jeżeli rozwój produkcji nie od­

czuł głębiej wywołanej tem ciasnoty rynku kredytowego zawdzięczać to należy polityce banku emisyjnego, który zwiększając redyskonto i rozszerzając lom­

bard papierów wartościowych, dostarczył tem samem bankom środków na zaspokojenie potrzeb kredytowych. W ten sposób została wyrównana luka, wywołana omawianemi zjawiskami deflac3'jnemi. Pomimo to, jak wskazuje przejściowy spadek kursów papierów wartościowych oraz wzrost protestów wekslowych, redukcja prywatnych rezerw kasowych nie przeszła bez ujem­

nych następstw. Dopiero z końcem roku sytuacja powyższa uległa po­

prawie, tak, że wobec zwiększonego przyrostu wkładów, w grudniu, su­

ma ich w największej instytucji oszczędnościowej P. K. O. wynosiła na dzień 31. XII 1935 r. 679,330.218 zł., czyli o 55 milj. więcej niż w tym samym czasie w roku poprzednim.

W handlu zagranicznym obroty handlowe Polski wykazały w porówna­

niu z rokiem poprzednim bardzo nieznaczny, bo wynoszący około V8%> wzrost, 184

wyrażając się kwotą 1.784.587 tys. zł., wobec 1.774.379 tys. zł. w 1934 r.

W stosunku jednak do lat poprzednich kształtowały się one w omawianym roku na niższym poziomie {w 1933 r. —■ 1.786.637 tys. zł., w 1932 — 1.950.785 tys. zł., w 1931 — 3.346.839 tys. zł., w 1930 — 4.679.217 tys. zł.).

Doniosłe znaczenie mają jednak przesunięcia, jakie w ramach tej sumy nastą­

piły w dziedzinie wartości importu i eksportu. Całe bowiem zwiększenie się sumy obrotów przypada wyłącznie na import, którego wartość wzrosła z 798.760 tys. zł. w 1934 r. do 859.547 tys. zł. w 1935 r., gdy natomiast wartość wywozu spadla z 975.342 tys. zł. w 1934 r. do 925.040 tys. zł. w roku sprawozdawczym. O ile zwiększenie się wwozu, pozostające w związku z oży­

wieniami akcji inwestycyjnej, świadczyło niewątpliwie o polepszeniu się sy­

tuacji wewnątrz kraju, o tyle spadek wywozu wywierał wpływ niekorzystny na ukształtowanie się bilansu handlowego. Saldo dodatnie, wynoszące w 1935 r.

— 65.493 tys. zł., było najniższe, jakie osiągnęliśmy od szeregu lat (w 1934 roku-— 176.859 tys. zł., w 1933 — 137.649 tys. zł., w 1932 — 221.819 tys. zł., w 1931 — 410.355 tys. zł., w 1930 — 187.271 tys. zł.). Skoro się przytem uwzględni fakt, że z sumy tej znaczny procent — wskutek obostrzeń dewi­

zowych, stosowanych przez niektóre kraje odbiorcze — uległ „zamrożeniu”, zjawisko to ma dla Polski, jako kraju dłużniczego, potrzebującego dużych ilości dewiz na obsługę zobowiązań wobec zagranicy, znaczenie ujemne. Je ­ śli chodzi o przyczyny tego zjawiska, to poza wspomnianemi na wstępie trudnościami w wymianie międzynarodowej w postaci restrykcyj dewizowych, protekcjonizmu, kontyngentowania importu i zaburzeń walutowych, wzmogła się silnie konkurencja pomiędzy poszczególnemi państwami, nabierająca cha­

rakteru dumpingowego. To też, z wyjątkiem artykułów rolnych, których zbyt korzystał z przejściowej konjunktury, zmalał zarówno wywóz surowców (wę­

giel, cynk, drzewo) jak i wyrobów przemysłowych.

Także w kierunkach naszego wywozu i wwozu nastąpiły pewne prze­

sunięcia. Największy spadek wykazuje eksport do Niemiec, następnie do Francji i Holandji; wzrósł natomiast wywóz do Stanów Zjednoczonych A.P., do Szwecji, Austrji, Czechosłowacji i Belgji.

Procentowy udział w naszym wywozie najważniejszych krajów w po­

równaniu z rokiem poprzednim, obrazuje poniższe zestawienie:

w 1935 r. w 1934 r.

Wywóz do Anglji 19,6% 19,77,

99 „ Niemiec 14,8% 16,6“/,

9t „ Austrji ^{o o} 5,8 %

M „ Belgji 6,2% 6,0°/,

99 „ Czechosłowacji 5,7 % 5,2 7,

99 „ Szwecji 5,3% 4,67,

99 „ Stanów Zjedn. A .P. 4,7% 2,3%

99 „ Holandji 3,8% 4,1%

99 „ Francji 3,5% 4,27,

99 „ Włoch 3,2 % 3,87,

Co do przywozu, największy wzrost zaznaczył się z Anglji i Niemiec.

Analogicznie do poprzedniego zestawienia — przyjmując całość im portu za 100 — przywieźliśmy:

w 1935 r. w 1934 r.

z Niemiec 14,4% 13,6%

„ Stanów Zjedn. A. P. 14,4% 15,2%

„ Anglji 13,6% 10,8%

„ Francji 4,9% 5,8%

„ Austrji 4,8 % 4,6%

„ Czechosłowacji 4,1% 4,1%

„ Indyj Brytyjskich 3,7% 3,3%

„ Holandji 3,3 % 3,7%

„ Włoch 3,0 % 4,2%

„ Belgji 3,0% 3,2%

Zmniejszenie się obrotów w handlu zagranicznym odbiło się również i na ogólnej sumie obrotów obydwóch portów polskich. Decydował tu przy- tem ruch wywozu, który był mniejszy w 1935 r. aniżeli w 1934 r. podczas gdy przywóz uległ dalszemu zwiększeniu. Spadek obrotów dotknął tylko Gdańsk, Gdynia natomiast osiągnęła nowy rekord przeładunku.

Wartość obrotów obu portów — w tysiącach złotych — przedstawiała się w porównaniu z obrotami lat ubiegfych, w sposób następujący:

Rok G d y n i a G d a ń s k R a z e m O b r o t y o g ó ł e m

1932 5.194.287 5.476.052 10.670.339 1933 6.105.866 5.152.894 11.258.760 1934 7.191.912 6.369.164 13.561.076 1935 7.474.445 5.093.015 12.567.460

P r z y w ó z

1932 432.888 428.103 860.991

1933 870.704 493.167 1.363.871

1934 991.545 655.983 1.647.528

1935 1.111.845 778.468; 1.890.313 W y w ó z

1932 4.761.399 5.047.949 9.809.348 1933 5.235.162 4.659.727 9.894.889 1934 6.200.367 5.713.181 11.913.548 1935 6.362.600 4.314.547 10.677.147 W dziedzinie handlowych umów międzynarodowych zai

ży podpisanie traktatu z Anglją i umowy gospodarczej i towarowej z Niemcami oraz układu rozrachunkowego, przewidującego ustalanie co miesiąc wartości kontyngentu przywozowego dla każdej ze stron umownych. Układ powyż­

szy ma na celu zabezpieczenie eksporterów polskich, przed „zamrażaniem”

należności za wywiezione do Niemiec towary. Kontrola zaś nad obrotem powierzona została ze strony polskiej — Polskiemu Towarzystwu Handlu Kompensacyjnego.

1932 1933 1934 1935

XII XII XII 111 ^VI IX XII

59.7 57.6 53.4 52.1 52.6 54.2 52.7 49.4 49.2 44.0 41.8 43.0 46.3 43.7 64.2 60.9 57.3 56.7 56.6 56.8 56.2 W handlu wewnętrznym sytuacja pozostała naogół — w porówna­

niu do 1934- r. — bez większych zmian.

Ogólny wskaźnik cen hurtowych oraz cen artykułów rolnych i prze­

mysłowych, wykazując, jak to ilustruje poniższa tablica, stopniowy, nieznaczny wzrost w ciągu pierwszych 11 miesięcy, obniżył się w grudniu poniżej po­

ziomu z tegoż okresu roku poprzedniego.

W skaźniki (1928 r. — 100)

Ogólny cen hurtowych Cen arytkułów rolnych Cen artykułów przemysł.

Zjawisko to było wynikiem podjętej w końcu omawianego roku akcji rządowej w zakresie obniżenia cen kartelowych przy równoczesnem obniże­

niu płac pracowników publicznych w formie nałożenia specjalnego podatku, wskutek czego zmniejszyła się znacznie siła nabywcza tej warstwy ludności.

Pozatem w wielu gałęziach handlu dało się zaobserwować wstrzymywanie się społeczeństwa z zakupami, w oczekiwaniu na zakończenie regulacji cen.

Równolegle z obniżeniem się wskaźnika cen hurtowych, także i ogól­

na wartość obrotów handlowych była nieco niższa, aniżeli w 1934 r., jak­

kolwiek ilościowo utrzymały się one na tym samym poziomie. Jak wynika z wykupionych w roku sprawozdawczym świadectw przemysłowych, ilość przedsiębiorstw handlowych wzrosła w tym czasie dość znacznie (w 1933 r.

420.204, w 1934 r. 421.255, w 1935 r. około 432.000). Wzrost ten przypada jednakże prawie całkowicie na drobne zakłady. Jako natomiast objaw do­

datni w porównaniu z 1934 r., należy podkreślić znaczne zmniejszenie się upadłości (o około 50%)■

Transporty kolejowe wzrosły nieznacznie w omawianym czasie. Wpraw­

dzie zmalały przewozy zbóż i węgla, wywierające decydujący wpływ na wy­

sokość załadunku, ubytek ten jednak wyrównało z nadwyżką ożywienie się przewozu surowców przemysłowych i materjałów budowlanych. Jednocześnie powiększył się znacznie — głównie na szlakach, łączących polskie porty z krajami środkowej i południowo-wschodniej Europy — ruch tranzytowy.

W związku z tranzytem należy wspomnieć o wstrzymaniu przez Niemcy za­

płaty około 60 milj. zł., należnych Polsce za przewozy kolejowe między Niemcami, a Prusami Wschodniemi. W końcu roku sprawozdawczego obni­

żone zostały — wobec posunięć Rządu w zakresie zniżki cen — również i stawki kolejowej taryfy przewozowej dla szeregu artykułów.

Przemysł w roku sprawozdawczym — poza przemysłem węglowym, drzewnym i naftowym w których produkcja uległa zmiejszeniu — wykazał naogół, w porównaniu z 1934 r. pewną poprawę.

Ogólny wskaźnik produkcji, obliczony przez Instytut Badania Kon- junktur i Cen, kształtował się w poszczególnych miesiącach porównywanych okresów w sposób następujący (1928 r. — 100):

1 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1934 58.5 61.0 61.5 64.5 64.4 62.0 60.8 61.9 62.6 63.7 67.1 65.0 1935 59.6 62.4 64.7 66.5 65.0 67.7 65.5 66.9 69.0 68.4 69.8 68.8

Główny wzrost (-J- 11.7%) przypada przytem na produkcję dóbr wytwórczych, produkcja natomiast artykułów konsumcyjnych zwiększyła się w słabszym stopniu (-f- 4.5%). I tak np. znacznemu wzmożeniu uległ ruch budowlany, którego sezon dzięki sprzyjającym warunkom atmosferycznym, trwał dłużej, niż to zwykle ma miejsce. W związku z tem również i kon- junktura w przemyśle mineralnym, zwłaszcza w gałęziach, pracujących dla budownictwa (fajanse sanitarne, rury i naczynia kamionkowe, porcelana tech­

niczna i t. p.) uległa dużej poprawie. Ten stan rzeczy wpłynął skolei do­

datnio na stan zatrudnienia, który w tym dziale wytwórczości był wyższy, aniżeli w latach 1931 — 1934. Stan zatrudnienia przy robotach publicznych osiągnął także — zwłaszcza w połowie roku — nienotowany dotychczas, wy­

soki poziom.

W hutnictwie Żelaznem zbyt utrzymał się przeciętnie na wyższym, niż przed rokiem poziomie, dzięki zwyżkowej tendencji wywozu pomimo przejściowego, lecz zato gwałtownego zahamowania obrotów wewnętrznych, jakie nastąpiło w grudniu, wskutek rządowej akcji obniżki cen. Podobnie przed­

stawiała się produkcja rurkowni, wykazująca 25%-wą zwyżkę w porównaniu z rokiem poprzednim.

Silny wzrost produkcji zaznaczył się również w przemyśle metalowym głównie elektrotechnicznym oraz w gałęziach, pracujących dla budownictwa (zbyt blachy cynkowej wzrósł o 25%, gwoździ o 5%„ śrub o 10%); w słab­

szym natomiast stopniu rozwijała się produkcja maszyn.

O przemyśle drzewnym, fabrykach mebli giętych i dykt można ogólnie powiedzieć, że sytuacja uległa nieznacznej poprawie a zwiększenie się zapo­

trzebowania wewnątrz kraju zrównoważyło pewne osłabienie zbytu materja­

łów tartych na rynki zewnętrzne, pomyślnie przytem rozwijał się eksport wyrobów gotowych.

W przemyśle włókienniczym, najważniejszym w Polsce, jeśli chodzi o wytwórczość dóbr spożycia, sytuacja gogsodarcza była lepsza, niż w kilku latach poprzednich. Wprawdzie wywóz tkanin uległ zmniejszeniu, wzrósł jed­

nak wywóz konfekcji i odzieży, oraz zbyt tych artykułów na rynku krajowym.

Przemysły chemiczny, garbarski i papierniczy wykazały dosyć znaczne ożywienie; zwiększył się wywóz wyrobów chemicznych, sprzedaż nawozów sztucznych w kraju w stosunku do 1934 r. podniosła się o 4%, pozatem pro­

dukcja objęła niektóre artykuły dotychczas niewytwarzane w kraju.

Rolnictwo, szczególnie ważna gałąź naszego gospodarstwa, decydu­

jąca o położeniu około 75% ludności — przechodziło w roku sprawozdaw­

czym dwie fazy; sytuacja niezbyt pomyślna w pierwszej połowie roku, w dru­

giej uległa znacznemu polepszeniu. Na poprawę konjunktury wpłynęła ogólna poprawa na światowych rynkach zbożowych, wywołana pogorszeniem się zbiorów i zmniejszeniem zapasów, wskutek czego doszło do pewnego zrów­

noważenia popytu i podaży. Zbiory w Polsce — utrzymując się mniej wię­

cej na poziomie ubiegłego roku, jedynie jeśli chodzi o pszenicę i ziemniaki

— wypadły nieco słabiej. Niemniej wpłynęła na podniesienie rentowności gospodarki rolnej akcja Rządu, idąca z jednej strony po linji zwiększenia dochodów rolnictwa, z drugiej — zmniejszenia opodatkowania i zadłużenia.

Pomimo zaniechania akcji interwencyjnej P.Z.P.Z., podaż pożniwna znacznie się zmniejszyła, wskutek czego poziom cen w tym czasie uległ tylko nieznacz­

nemu obniżeniu i już od sierpnia zaczął się podnosić. Eksport zbóż i mąki osiągnął w okresie sprawozdawczym wysokość 1086 tys. tonn i był wyższy 0 236 tys. tonn niż w roku poprzednim (850 tys. tonn). Dzięki lepszym cenom, wartość wywozu wzrosła w jeszcze wyższym stopniu niż tonaż (o 57°/0).

Podobnie na rynku hodowlanym stosunki układały się pomyślniej, co wyraziło się w znacznej zwyżce cen tak na rynku wewnętrznym (w dru- giem półroczu), jak i w wywozie, który pozyskał nowe rynki zbytu w Pa­

lestynie i Stanach Zjednoczonych A. P. Wobec zmniejszenia przez Anglję kontyngentów przywozowych, wywóz bekonów do tego kraju uległ ograni­

czeniu, natomiast uzyskiwane ceny były lepsze.

Analogicznie co do cen, ale przy równoczesnym wzroście ilościo­

wym, kształtował się eksport masła i jaj.

IV. OGÓLNA OCENA STANU GOSPODARCZEGO OKRĘGU

W dokumencie VII Sprawozdanie Izby Przemysłowo- Handlowej w Sosnowcu za 1935 r. (Stron 176-182)