W zamyśle Fundatorów placówka naukowa miała być instytutem leśnym. Zamoy-ski konferował na ten temat trzykrotnie z prof. Leonem MarchlewZamoy-skim (1896–
1946). Instytut miał powstać w Zakopanem z oddziałem w Gądkach k. Kórnika.
Henryk Wilczyński (1926) pisał: „Były nawet dyskusje, by uzyskać stypendium Rockefellera dla przyszłych kierowników eksperymentalnych prac leśnych (prof.
Sokołowski), ale utknęły. Jest to bardzo ważny dla Polski cel – bo leśnictwo w Polsce – to jeden wielki upadek gospodarczo-ekonomiczny. Preliminowaliśmy 100.000–125.000 zł rocznie”. W innym miejscu H. Wilczyński wspomina o my-ślach, jakie mu towarzyszyły po rozmowie z prof. L. Marchlewskim na temat powołania placówki naukowej: „Rzeczy wiecznych niema, ale miałem to wraże-nie, że bieg wypadków dziejowych najtrudniej niszczy instytucje przeznaczone nauce. Że nawet zniszczone pozostawiają niezatarte wspomnienia i oddziały-wanie, jako dowody kulturalnego życia, dowody uprawnienia do samodzielnej egzystencji narodowej. Jest coś w sumieniu władzy, że łatwiej decyduje się na zniesienie portu, fortecy, linii kolejowej, całego Ministerstwa, niż na zamknię-cie powszechnej uczelni”. Szybko, bo już w pierwszym roku istnienia Fundacji Zakłady Kórnickie, okazało się, że jej dochody nie wystarczają na to, by w naj-bliższych latach możliwe było finansowanie zgodnie z rzeczywistymi potrzebami (Kalisz 1980a). Gospodarka dobrami Fundacji Zakłady Kórnickie (FZK) budziła więc od samego początku zastrzeżenia. Wśród krytyków poczynań FZK znalazł
się między innymi Henryk Wilczyński (1883–1935), dyrektor dóbr kórnickich i zakopiańsko-tatrzańskich jeszcze za życia W. Zamoyskiego7. Opublikował on dwie broszury krytykujące decyzje FZK podejmowane w początkowym okresie jej istnienia (Wilczyński 1926, 1927).
Planowana jednostka miała się specjalizować w różnorakich pracach badaw-czych związanych z roślinami drzewiastymi. Formuła i cele planowanego „zakła-du badania drzew” wyprzedzały więc o bez mała pięć lat wiele z zadań i celów powołanego 10 lipca 1930 r. rozporządzeniem ówczesnego Ministra Rolnictwa Leona J. Połczyńskiego Zakładu Doświadczalnego Lasów Państwowych w War-szawie8– protoplasty dzisiejszego Instytutu Badawczego Leśnictwa9 .
Zorganizowanie przewidzianej w ustawie fundacyjnej placówki naukowej w Kórniku ciągnęło się jednak latami. Co prawda, powołana w tym celu specjalna komisja Kuratorium Fundacji10 dyskutowała wielokrotnie nad projektem statutu i zakresem przyszłego zakładu naukowego, jednak formalne utworzenie Zakładu Badania Drzew i Lasu się opóźniało (Chałupka 2008). Dopiero po radykalnych krokach podjętych przez prof. Władysława Szafera w 1929 r. (złożenie dymisji i rezygnacja ze stanowiska członka Kuratorium Fundacji i przewodniczącego Ko-misji Rewizyjnej) oraz dzięki stanowisku KoKo-misji doprowadzono do utworzenia 1 lipca 1933 r. Zakładu Badania Drzew i Lasu11. W jego skład miały wejść cztery działy: Dendrologii i Pomologii, Biologii Lasu, Techniczno-Leśny oraz Organi-zacyjno-Propagandowy. Z różnych względów spośród wymienionych kierunków badawczych rozpoczął działalność jedynie Dział Dendrologii i Pomologii. Zgod-nie z zatwierdzonym w październiku 1933 r. przez Kuratorium FZK regulami-nem (Kalisz 1980a) miał się on zajmować: a) pieczą nad Ogrodami Kórnickimi, b) prowadzeniem badań naukowych nad drzewami i krzewami w kierunku ich aklimatyzacji, rozmnażania, uprawy, hodowli, pielęgnowania, użytkowania itd., c) działalnością społeczno-oświatową. Mimo że kluczowe sprawy merytoryczne rozpatrywało i zatwierdzało Kuratorium i Zarząd FZK, dział Dendrologii
i Po-7 Radwańska-Paryska Z., Paryski W.H. 2004. Wielka encyklopedia tatrzańska. Wyd. Górskie, Po-ronin. Wyd. internetowe hasła: http://z-ne.pl/t,haslo,5420,wilczynski_henryk.html (dostęp 8.09.2013 r.)
8 MP Nr 165, poz. 252 z 1930 r.
9 Zawiła-Niedźwiecki T. 2010. Z historii IBL. Fragmenty wystąpienia na obchodach 80-lecia IBL (http://www.lasy.gov.pl/zakladki/aktualnosci/80-lecie-instytutu-badawczego-lesnictwa; dostęp 2.09.2013 r.).
10 Pracom przewodniczył prof. Władysław Szafer (UJ), a w skład komisji wchodzili znani uczeni:
Włodzimierz Gorjaczkowski (prof. SGGW, dyr. Wyższej Szkoły Ogrodniczej w Warszawie, zamor-dowany przez Niemców w pierwszych dniach sierpnia 1944 r.), Jan Grochmalicki (prof. zoologii, w latach 1926–1928 rektor Uniwersytetu Poznańskiego), Piotr F. Hoser (po I wojnie światowej współorganizator Wydziału Ogrodniczego SGGW), Bolesław Hryniewiecki (prof. systematyki i geografii roślin na Uniwersytecie Warszawskim), Aleksander Kozikowski (leśnik, prof. Politech-niki Lwowskiej, później UAM i WSR w Poznaniu), Zygmunt Mokrzycki (entomolog leśny, prof.
SGGW), Julian Rafalski (leśnik, prof. Uniwersytetu Poznańskiego), Stanisław Sokołowski (leśnik, prof. UJ), Marian Sokołowski (dr, pracownik PINGW Puławy, UJ), Szymon Wierdak (botanika leś-na, prof. Politechniki Lwowskiej). Zarys programu badań planowanego Zakładu Badania Drzew i Lasu można znaleźć w pracy Chałupki (2008).
11 Zarzuciła ona władzom Fundacji Zakłady Kórnickie niezorganizowanie zakładu leśnego (Kalisz 1980b).
mologii miał znaczną samodzielność.
Kierownik zakładu miał prawo przyj-mować pracowników czy prowadzić prace naukowe . Mimo zapowiedzi ni-gdy nie wprowadzono w życie autono-mii finansowo-organizacyjnej (Kalisz 1980a). W okresie przedwojennym nie doszło też do realizacji głównego po-stulatu komisji profesora W. Szafera, by podstawowym zadaniem Kór-nickich jest nierozerwalnie związany z osobą Antoniego Wróblewskiego (1881–1944)12 – uzdolnionego ogrod-nika i przyrodogrod-nika, który w 1926 r.
objął stanowisko dyrektora Ogrodów Kórnickich. Ze względu na bardzo skromne środki materialne nie otrzy-mał on formalnego wykształcenia uni-wersyteckiego. Swoją wiedzę zdobył poprzez kilkuletnią praktykę w zakładach ogrodniczych, m.in. w założonej w 1879 r. i funkcjonującej do dzisiaj firmie Bra-cia Hoser13 i w Zakładach Ogrodniczych firmy rodziny Ulrichów. Uczęszczał też w charakterze wolnego słuchacza na wykłady z zakresu nauk przyrodniczych na Uniwersytecie Jagiellońskim (od tego okresu datuje się zapewne przyjaźń z Wła-dysławem Szaferem). W okresie późniejszym łączył dającą mu utrzymanie pracę w ogrodnictwie Ferdinanda Jamaine’a (1827–1915) pod Paryżem z uczęszcza-niem na wykłady wybitnego botanika i mykologa Louisa A. Mangina (1852–1937) w Muzeum Historii Naturalnej.
Po powrocie do kraju przez szereg lat pracował w różnych placówkach na róż-nych stanowiskach: instruktora w Szkole Ogrodniczej w Wólce Kapitańskiej k.
Lwowa (1911 i 1915), powiatowego instruktora sadownictwa w Kołomyi (1912), naczelnego ogrodnika Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (1914), inspektora ogrodnictwa przy Galicyjskim Towarzystwie Gospodarczym we Lwowie (1916–1920) czy docenta Krajowej Wyższej Szkoły Lasowej we Lwo-wie (1920) (Białobok 1946a). W latach 1919–1926 organizował zakłady ogrodni-cze i Arboretum Towarzystwa Ogrodniogrodni-czego w Fredrowie. W placówce tej szkolił m.in. ogrodników, absolwentów szkół ogrodniczych i rolniczych.
12 Liczne materiały rękopiśmienne A. Wróblewskiego dostępne są w Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu (Szajbel 1963, 1968).
13 http://www.hoser.pl/nasza%20historia.htm Fot. 2. Antoni Wróblewski (1881–1944)
Pierwsze lata w Kórniku A. Wróblewski poświęcił głównie pracy organizacyj-nej – uporządkowaniu Arboretum i przygotowaniu, zgodnie z wolą Fundatorów, założeń przyszłego Zakładu Badania Drzew i Lasu. Szybko nawiązał też kontakty z wieloma krajowymi i zagranicznymi placówkami dendrologicznymi, z których sprowadzał do Arboretum Kórnickiego nasiona i rośliny. W ciągu 13 lat pracy w Ogrodach Kórnickich Antoni Wróblewski zorganizował mateczniki drzew i krzewów, roślin ozdobnych oraz szkółki do produkcji materiału roślinnego.
W tym okresie sprowadzono do Kórnika przeszło 11 tys. roślin, w tej liczbie było ponad 2 tys. drzew i krzewów owocowych (Białobok 1946a). Zgromadzona przez Tytusa i Jana Działyńskich kolekcja roślin drzewiastych w Arboretum Kórnickim liczyła około 1500 gatunków (Białobok 1946a). Po dziesięciu latach działalności A. Wróblewskiego w Arboretum było ich już ponad 4 tys. taksonów, w tej liczbie około tysiąca gatunków i odmian drzew owocowych (Bojarczuk 2002; Krawiarz 2007). W ciągu wieloletniej pracy w Kórniku A. Wróblewski sprowadził kolek-cję roślin drzewiastych obejmującą około 9 tys. pozycji katalogowych (Białobok 1958).
W ten sposób stworzono zręby przyszłych kolekcji drzew leśnych (m.in. topoli i brzóz) i sadowniczych (jabłoni i śliw), które zapoczątkowały dział pomologicz-ny. Prowadzone przez A. Wróblewskiego prace były szczególnie ważne w tamtym okresie ze względu na znaczne zaniedbania w tej dziedzinie (Białobok 1946a).
W czasie swojej pracy w Kórniku A. Wróblewski opublikował 40 prac badaw-czych i przeglądowych z zakresu dendrologii, sadownictwa, szkółkarstwa, myko-logii i fitopatomyko-logii14 .
W okresie przedwojennym Ogrody Kórnickie zatrudniały 14 etatowych pra-cowników badawczych, technicznych i obsługi, w tej liczbie troje asystentów:
Lucynę Szczęśniewską, Zofię Łempicką i T. Remiszewskiego, dwóch ogrodników, szkółkarza, woźnicę i dwóch stróżów oraz praktykantów, na przykład Karola Wal-lischa (1901–1934). Dodatkowo do bieżących prac pielęgnacyjnych zatrudniano pracowników sezonowych (Krawiarz 2007; Chałupka 2008).
Zgodnie z regulaminem z 1933 r. główne cele prac badawczych w okresie mię-dzywojennym koncentrowały się na zagadnieniach związanych z aklimatyzacją drzew i krzewów owocowych i ozdobnych oraz selekcją podkładek i przewodni drzew owocowych (Białobok 1946c). W tym samym czasie organizowano mu-zeum dendrologiczne i bibliotekę naukową. Ze względu na poglądy naczelnika FZK, który lansował tezę o samowystarczalności Zakładu, nigdy nie doszło do proponowanego przez Stanisława Sokołowskiego połączenia Zakładu Badania Drzew i Lasu i administracji lasów FZK15 w jednym ręku.
Na aktywność naukową i organizacyjną Działu Dendrologii i Pomologii duży wpływ miały trudności finansowe Fundacji wynikłe ze światowego kryzysu gospodarczego w latach 1929–1933 (Białobok 1946c). Szczególnie odczuwalny
14 W wykazie artykułów napisanych przez Antoniego Wróblewskiego (Białobok 1946a) znajduje się ogółem 96 prac. Zestawienie to nie uwzględnia licznych artykułów zamieszczonych w czasopi-smach rolniczych i prasie codziennej oraz not i broszur podpisanych jedynie inicjałami „AW”.
15 Władze FZK widziały w lasach jedno ze swoich podstawowych źródeł dochodów (Kalisz 1980b).
był on w rolnictwie, od którego dochodowości zależały w znacznym stopniu finanse Zakładów Kórnickich. Ceny produktów rolnych były w 1935 r. trzykrotnie niższe niż w roku 1928 (Jezierski, Leszczyńska 2001). Ostatni rok przed wojną zwiastował znaczne polepszenie się sytuacji finansowej. Napaść hitlerowskich Niemiec na Polskę zniweczyła wszystkie ambitne plany badawcze i rozwojowe placówki.