M am y tu na myśli przede wszystkim przedsiębiorstwa adresujące swoje wyroby i usługi nie do całego społeczeństw a (rynek m asow y), lecz d o w ybranych gru p k o n su m en tó w - gospodarstw dom ow ych (segm entów rynku).
O prócz reprezentatyw ności b a d a ń , w ażną kw estią je st w iarygodność udzielanych odpow iedzi w ankietach k o m p u tero w y c h 7. N iek tó rzy autorzy uw ażają, że w iarygodność ta jest wyższa z uw agi n a b ra k an k iete ra lub osoby przeprow adzającej wywiad. Inni m ają odm ienne zdanie, arg u m en tu jąc je z jednej stro n y m ożliw ością udzielania przez b ad a n eg o niepraw dziw ych odpow iedzi, co w ynikać m oże z chęci ochrony pryw atności i z niem ożności weryfikacji danych. W ankiecie kom puterow ej nie m o ż n a obserw ow ać ani analizow ać zachow ań pozaw erbalnych, ustalić m iejsca zam ieszkania (jak choćby w ankiecie pocztow ej), ro zpoznać płci i przybliżonego w ieku re sp o n -d e n ta (co m o żn a stw ier-dzić po-dczas choćby w yw ia-du bezpośre-dniego czy telefonicznego).
R easum ując, obecnie In tern et w b ad a n iu zm ożności g o sp o d arstw d o m o -wych częściej w ykorzystyw any jest ja k o w tórne źró d ło inform acji (sw oista b iblioteka, b az a danych), w m iarę je d n a k n ab y w an ia przez g o sp o d arstw a dom ow e sprzętu kom puterow ego i zw iększania się dostęp n o ści sieci, In tern et m a szansę odegrać isto tn ą rolę w pozyskiw aniu inform acji pierw otnych i stać się sto su n k o w o tanim , szybkim , interaktyw nym m edium p ro w a d zen ia b a d a ń ankietow ych.
Grzegorz M aciejew ski
IN T E R N E T A S A S O U R C E O F IN F O R M A T IO N A B O U T T I I E L E V E L O F H O U S E H O L D S W E A L T H
E xept Гог th e c o n v en tio n al seco n d ary source o f in fo rm a tio n , d a ta av ailab le via In tern e t becom e m o re a n d m o re significant in a stu d y o f the level o f h o u se h o ld s w ealth . U seful in fo rm a tio n can be fo u n d in specialised tra d e bases, catalo g u e s a n d v o rtals, in fo rm a tio n a l governm ent services, associations an d econom ic organisations w indow s, public o pinion poll centres.
T h e aim o f this stu d y is to catalo g u e a n d next, discuss th e m o st im p o rta n t sources o f in fo rm a tio n used in a stu d y o f h o u seh o ld s w ealth, av ailab le via In tern e t.
T a b e l a 2 P rzeciętny u ży tk o w n ik In tern e tu w Polsce
- p rofil społeczno-dem ograficzny
C echa C h a ra k te ry s ty k a Płeć k o b ieta - 44% m ężczyzna - 56% W iek 15-19 lat - 33% 2 0 -2 9 lat - 33% 30-3 9 lat - 14% 4 0 -4 9 lat - 15% pow yżej 50 lat - 6% W ykształcenie p o d staw o w e - 30%
zaw odow e - 9%
średnie z p o m a tu ra ln y m - 38% wyższe - 24%
M iejsce zam ieszk an ia wieś - 21%
m iasto d o 20 tys. - 13% m iasto 2 0-100 tys. - 22% m iasto 100-500 tys. - 26% m iasto pow . 500 tys. - 19% W o jew ództw o -m azow ieckie - 15% śląskie - 11% m ało p o lsk ie - 10% doln o śląsk ie - 8% w ielkopolskie - 8% k u jaw sk o -p o m o rsk ie - 7% lubelskie - 6% p o m o rsk ie - 6% łódzkie - 5% p o zo stałe - 24%
Ź r ó d ł o : op raco w an ie w łasne n a pod staw ie inform acji prasow ej T N S -O B O P : D ostęp i ko rzystanie z Internetu, styczeń-czerw iec 2002 (IP22-02)
w b a d a n ia c h zam ożności m o żn a je d n a k ju ż i dziś, gdy p o d m io t b ad a n ia stanow ią nie wszystkie gospodarstw a dom ow e zam ieszkujące Polskę, a jedynie w y brana g ru p a tych g o sp o d arstw (np. g o sp o d arstw a dom ow e, w których głow a d o m u p o sia d a w ykształcenie m inim um średnie i nie przekroczyła jeszcze 35 ro k u życia). W yniki u zyskane z tych b a d a ń , co oczyw iste, ch arak tery zo w a ć b ęd ą p oziom zam ożności jed y n ie tej w ybranej i badanej grupy, a nie w szystkich gosp o d arstw dom ow ych, z drugiej je d n a k strony wielu przedsiębiorstw om niepotrzebna jest inform acja dotycząca całej populacji.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Bulgaria Czechy Litwa Malta Polska kraje Unia
kandydackie Europejska □ gospodarstwa podłączone do stacjonarnej linii telefonicznej
$ gospodarstwa korzystające z Internetu regularnie □ gospodarstwa mające dostęp do Internetu
R y s u n e k 1. G o sp o d a rs tw a d o m ow e p o d łączo n e d o sta cjo n arn e j linii telefonicznej, m ające d o stę p d o In tern e tu o ra z k o rzy stające z In tern e tu regularnie w w y b ran y ch k ra ja c h europejskich
(stan n a X II 2001, w % )
Ź r ó d ł o : o p raco w an ie w łasne n a podstaw ie danych zam ieszczonych w: R a p o rt o stanie realizacji
p la n u dzia ła ń eEuropeĄ - w kra ja ch k a n d yd u ją cy c h , L ju b lija n a , 0 3 -0 4 c zerw ca 2002 r.
(w w w .k b n .g o v .p l/g si/eu ro p a.h tm )
Blisko 40 % spo śró d w szystkich in tern a u tó w k o rz y sta z In te rn e tu od 3 do 5 razy w tygodniu lub częściej. W śród p racujących zaw odow o z siecią łączy się przynajm niej „od czasu do czasu” 30% b ad a n y ch (w śród p ra co w -ników um ysłowych 47% , w śród właścicieli firm 39% ). Najczęściej użytkownicy In te rn e tu łączą się z siecią przez m odem , b ędąc w tym czasie w d o m u (42% b a d a n y c h ), n a uczelni/w szkole (35% ), w p ra cy (2 8 % ), w k aw iarence internetow ej (27% ) lub u znajom ych/rodziny (2 6 % )c.
K iedy zatem In te rn e t pow szechnie zacznie być w ykorzystyw any w b a -dan iach zam ożności, p o ziom u życia gosp o d arstw dom ow ych? O dpow iedź tylko z p o z o ru w ydaje się p ro sta. O reprezentatyw ności w yników b ad a ń uzyskanych za p om ocą ankiety kom puterow ej rozsyłanej przez In tern et jeszcze przez długi czas nie będzie m ogło być m ow y (zob. chociażby aktyw ność intern eto w ą P o la k ó w w w ieku 50 lat i więcej - tab . 2). K o rz y stać z sieci
6 K o rz y stan ie z In tern e tu w Polsce. B ad an ia z 03.04.2003 p rz ep ro w a d z o n e p rzez Ipsos. N a lem at profilu polskiego in te rn au ty zob. także: B. Sojkin, P. R atajczy k , Badania m arketingow e
p rz y w ykorzystaniu Internetu, [w:] E. Z em an-M iszew ska (red.), W yko rzysta n ie Internetu w m a r-ketin g u , A E w K a to w ic a c h , K a to w ice 2003, s. 349-361 o ra z A . B a jd a k (red .), In tern et w m arketingu, P W E , W arszaw a 2003, s. 201-209.
internetow ych w ydaw ców tych dzienników . Szukając inform acji dotyczących zam ożności g o sp o d arstw dom ow ych, w arto rów nież odw iedzić strony in te r-netowe M inisterstw a G ospodarki, Pracy i Polityki Społecznej oraz M inisterstw a F inansów . Z naleźć tam m o żn a najświeższe inform acje dotyczące w ysokości przeciętnych m iesięcznych w ynagrodzeń, w ysokości św iadczeń społecznych, ruchów cen, kształtow ania się inflacji czy projektów aktów praw nych m ających wpływ n a po lity k ę społeczną i poziom życia w Polsce (tab. 1).
In te rn e t to także p o tencjalnie b ard zo cenne pierw o tn e źró d ło inform acji 0 zam ożności g o sp o d arstw dom ow ych. O bserw ow any w zrost k om puteryzacji 1 inform atyzacji g o sp o d arstw dom ow ych um ożliw ić m oże w przyszłości p row adzenie reprezentatyw nych b ad a ń , dotyczących nie tylko sam ej zam oż-ności gospodarstw dom ow ych, ale także szeroko rozum ianego poziom u życia.
O becne b a d a n ia , p ro w ad zo n e w form ie an k iet k o m p u tero w y ch , m ają jedynie c h a ra k te r so ndażow y3 i w żadnym w y p ad k u w yniki ich nie m ogą być p rz en o szo n e n a całe społeczeństw o. P ow ód to ciągle niski (m im o rokrocznego w zrostu) stopień nasycenia gospodarstw dom ow ych w kom putery osobiste4, a także niski dostęp gospodarstw dom ow ych do In te rn e tu 5. Sytuację tak ą obserw uje się nie tylko w Polsce, ale także w wielu k rajach E uro p y (rys. 1).
W arto zatem zad ać sobie następujące pytan ia: k to obecnie w Polsce m a d ostęp do In te rn e tu , kto z niego korzysta, a więc kim je st przeciętny polski internauta? A także: kiedy będziemy mogli w badaniu zamożności gospodarstw dom ow ych, w b ad a n iu poziom u życia stosow ać ankietę k o m p u tero w ą , a więc w ykorzystyw ać Internet?
O d p o w ia d ając na pierw sze pytanie, m ożem y pow iedzieć, że in tern a u ta m i w Polsce są osoby m łode, w wieku 15-29 la t (66% b ad a n y ch ), nieco częściej mężczyźni (56% ) niż kobiety (44% ) - tab. 2. N ajw yższy odsetek in tern au tó w stanow ią osoby z w ykształceniem średnim (w tym p o m a tu ra ln y m ) - 38% o raz podstaw o w y m - 30% . O soby korzystające z In te rn e tu najczęściej zam ieszkują w ojew ództw a: m azow ieckie (15% ), śląskie (11% ), m ałopolskie (10% ), d olnośląskie (8% ) o raz w ielkopolskie (8% ) i są w zdecydow anej większości m ieszkańcam i m iast (79% bad an y ch zam ieszkuje m iasta).
3 M a m tu n a m yśli p rzed e w szystkim sondaże p ro w a d zo n e p rzez najw iększe polskojęzyczne p o rtale in tern eto w e, tak ie ja k W irtu aln a P olska (w w w .w p.pl), O n et.p l (w w w .o n et.p l) czy H og a.p l (w w w .h o g a.p l) czy b a d a n ia typu In te rb u s p ro w ad zo n e p rzez T N S -O B O P .
4 Z o b . ch o ćb y d an e n a te m a t w yposażenia g o sp o d arstw d o m o w y ch w n iek tó re p rzed m io ty trw ałego u ż y tk o w an ia: B ud żety G o sp o d ars tw D o m o w y ch , G U S , W arszaw a, lata 1998-2001.
5 Z o b . in fo rm a cja p ra so w a T N S -O B O P : D ostęp i ko rzysta n ie z In tern etu , styczcń-czerw iec 2002 (IP22-02). In fo rm ac je zaw a rte w k o m u n ik acie p raso w y m p o c h o d z ą z ciągłego b a d an ia typu In te rb u s zrealizo w an eg o o d stycznia d o czerw ca 2002 r. p rzez T N S O B O P n a próbie 6064 osób.
T ab e la 1 (cd.)
1 2 3
C B O S w w w .cbos.pl W yniki so n d aży opinii społecznej m .in .: n a tem at p o ło żen ia m ate ria ln e g o ro d z in , ry n k u p ra cy i za-g ro żen ia b e zro b o c ie m , sy tu acji m ieszk an io w ej, zadow olenia P o la k ó w z życia, sto su n k u P o lak ó w d o nierów ności d o ch o d ó w .
T N S -O B O P w w w .tns-glohal.pl R a p o rty w łasne z b a d a ń , m .in.: S ytuacja m
aterial-na p o lskich rodzin; P o la cy o p o d w y żk a ch cen; Polacy o najważniejszych problem ach P olski i prob-lemach lokalnych; C zy P olacy są szczęśliwi; N a co nas nie stać; W ykszta łcen ie - szansa na sukces czy przeżytek? P re s s p u b lic a sp. z 0.0. w w w .rzeczpospolita. p l/e k o n o m ia /in d e x . h tm l
Serwis ekon o m iczn y . Serw is p raw n y . In fo rm acje G U S .
A g o ra SA w w w .g a z eta.p l /gospodarka/O .O .htm l
Serwis ekonom iczny.
Ź r ó d ł o : o p ra co w a n ie w łasne n a pod staw ie analizy zaw arto ści w itry n internetow ych.
N a jb o g a tsz y m zbiorem in form acji, k tó re m o g ą z o sta ć w y k o rzy stan e w b ad an iach n ad zam ożnością gospodarstw dom ow ych, są strony internetow e G U S pod nazw ą P o lsk a S tatystyka P ubliczna (tab. 1). W a rto podkreślić, że zdecydow ana w iększość znajdujących się tam ra p o rtó w i o p racow ań u d o stęp n ian a je st przez G U S bezpłatnie. B ardzo w ażnym źródłem inform acji dla zainteresow anych ak tu aln y m poziom em zam ożności i poziom em życia polskich gospodarstw dom ow ych są strony Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. O pracow yw ane przez in sty tu t dane n a tem at w ysokości m inim um socjalnego, m inim um egzystencji w yznaczają z jednej strony obiektyw ną granicę polskiej biedy, a z drugiej inform ują, ja k wielki odsetek polskich gospodarstw dom ow ych znajduje się poniżej tej granicy. B adania p ro w ad zo n e są w sposób ciągły, co d o d a tk o w o pozw ala obserw ow ać kształto w an ie się om aw ianego zjaw iska w raz z upływ em czasu. Ciągły m o n ito rin g kondycji g ospodarstw dom ow ych prow adzi także In sty tu t R ozw oju G o sp o d arczeg o S G H . Wiele użytecznych inform acji dotyczących zam ożności g o sp o d arstw dom ow ych znajduje się n a stro n ac h W W W In sty tu tu B ad an ia O pinii i R y nku P en to r, O śro d k a B adań O pinii Publicznej T N S -O B O P , G ru p y Ipso s czy CBOS. P roblem atykę p o ziom u zam ożności gospodarstw dom ow ych, zw łaszcza ich położenia m aterialnego, podejm ują do d atk i ekonom iczne dw óch największych polskich dzienników prasow ych: „R zeczpospolitej” i „ G aze ty W yborczej” . Info rm acje p u b lik o w an e w prasie rów nolegle zam ieszczane są w serwisach
T ab e la 1 (cd.)
1 2 3
In sty tu t Pracy i S p raw S ocjalnych
w w w .ipiss.com .pl K o m u n ik a ty o a k tu a ln e j w y so k o ści m in im u m socjalnego. O p raco w an ia d o ty czące m inim um soc-jaln eg o i m inim um egzystencji (m .in. u d z ia ł osób w go sp o d arstw ie d o m o w y m w ydających poniżej m inim um egzystencji; u d z ia ł o só b w g o sp o d a rst-w ach d o m orst-w ych o rst-w y d a tk ac h poniżej m inim um socjalnego). O pis w skaźników m inim um egzystencji o ra z m in im u m socjalnego. W yso k o ść m in im u m egzystencji.
In s ty tu t P o lity k i Społecznej U W
w w w .ips.uw .edu.pl L ista pu b lik acji i p ro w a d zo n y c h b a d a ń d o ty czą-cych m .in. ryn k u p ra cy i b ezro b o cia, zabezpieczeń społecznych, p o lity k i społecznej, kw estii społecz-nych i krytyczspołecz-nych sytuacji życiow ych, m iędzyn aro d o w y ch b a d a ń p o ró w iędzyn aw czy ch polity k i sp o -łecznej.
I n s ty tu t R o zw o ju G ospodarczego SGH
w w w 2 .s g h .w a w .p l/ sg h /in sty tu ty /irg /irg
B ad an ia ciągłe k o n d y cji g o sp o d a rstw dom ow ych obejm ujące m .in . sytuację fin an so w ą g ospodarstw , k oszty u trzy m an ia i ruch cen, bezrobocie w k raju, p ro g n o zę w y d atk ó w n a d o b ra trw ałeg o u ż y tk o -w an ia, sk ło n n o ść o ra z z d o ln o ść g o sp o d a rst-w a dom ow ego d o o szczędzania, b a ro m e tr g o sp o d a r-stw a dom ow ego.
In sty tu t R y n k u W e w n ę trzn e g o i K o n su m p cji
w w w .irw ik.w aw .pl Inform acje n a tem at vydanych publikacji zw artych in sty tu tu z m o żliw o ścią ich zam ó w ien ia , np.:
Zachow ania na ryn ku konsum entów k la s y średniej; Sytuacja materialna i konsum pcja w gospodarstwach dom ow ych słabych ekonom icznie; R yn e k i ko n su m -pcja tv transformowanej gospodarce; A . D ąb ro w sk a,
Konsumpcja usług w polskich gospodarstwach domo-wych w latach 90.; A. K u s iń s k a (red.), W arunki życia ludzi starszych i ich zachow ania na rynku.
In sty tu t B a d an ia O p in ii i R y n k u P e n to r
w w w .pentor.pl R a p o rty w łasne o p a rte n a b a d a n ia c h k o n su m e n -ckich ok reślo n y ch ry n k ó w lub p ro b lem ó w , m .in.:
P olska i Polacy >v liczbach, o bejm ują: stru k tu rę
dem ograficzną ludności k ra ju , po d staw o w e w skaźniki społecznoekonom iczne, spożycie, w y n a g ro dzenia, d o ch o d y i w y d atk i g o sp o d a rstw d o m o -w ych, z-wyczaje i p lan y zak u p o -w e, sp o so b y sp ę-d z an ia czasu w o ln eg o , sta n z ę-d ro w ia lu ę-d n o ści, prognozy rozw oju sytuacji społeczno-ekonom icznej w Polsce.
G ru p a Ip so s w w w .dem oskop.pl W skaźnik opty m izm u k o n su m e n ta (W O K ) o ra z bloki tem atyczne: o czekiw ania inflacyjne, społe-czeństw o i tendencje.
bazę danych). U żyteczne inform acje znaleźć zatem m o żn a w w yspecjalizo-w anych b azach handloyspecjalizo-w ych, k atalo g ach i yspecjalizo-w o rtalach b ranżoyspecjalizo-w ych, rządoyspecjalizo-w ych serw isach inform acyjnych, w itrynach insty tu tó w n au k o w y ch , stow arzyszeń i organizacji g ospodarczych czy ośrodków b a d a ń opinii społecznej.
Celem tego o p ra co w an ia jest inw entaryzacja, a n astęp n ie om ów ienie najistotniejszych źródeł inform acji w ykorzystyw anych w b a d a n iu zam ożności g o sp o d arstw dom ow ych, dostępnych przez In te rn e t2.
T a b e l a 1 O rganizacje g ro m ad zące i ud o stęp n iające inform acje n a tem at p o zio m u zam ożności g o sp o d arstw
d o m ow ych za p o m o cą In tern e tu
N azw a organizacji S tro n a W W W
C h arak tery sty k a dostęp n y ch inform acji p o d kątem p rzy d atn o ści w b a d a n ia c h p o z io m u zam ożności
g o sp o d a rstw d o m ow ych 1 2 3 R ząd R P - M in is-terstw o G o s p o d a rk i, P ra c y i P o lity k i Społecznej
w w w .m pips.gov.pl N ajnow sze ak ty p raw n e m ające w pływ n a politykę społeczną rząd u i n a p o z io m życia w Polsce. Inform acje n a tem a t w ysokości św iadczeń społecz-nych (zasiłków , św iadczeń z p o m o cy społecznej, od szk o d o w ań , sk ład ek u b ezpieczeniow ych, em e-ry tu r i re n t, św iadczeń z ty tu łu b ezro b o cia). R ząd R P - M in
is-terstw o F in a n só w
w w w .m ofnet.gov.pl In fo rm acje m .in. n a tem a t w ysokości przeciętnych m iesięcznych w y n ag ro d zeń , cen to w aró w i usług kon su m p cy jn y ch , w ysokości inflacji, ob ciążeń p o -d atkow ych.
G U S P o lsk a S ta -ty s-ty k a P u b liczn a
w w w .stat.gov.pl R a p o rt z w yników N a ro d o w e g o Spisu P ow szech-nego L udności i M ieszk ań 2002. G o sp o d ars tw a d o m ow e i ro dziny. M ieszk an ia 2002. R a p o rty z w yników spisów pow szechnych 2002 w w ojew ództojew ach. W sk aźn ik i cen to ojew a ró ojew i usłu g k o n -sum pcyjnych. P rzeciętne m iesięczne w ynagrodzenie w g o sp o d arce n aro d o w ej. S to p a b ezro b o cia. L u d -ność. Z drow ie. T rw an ie życia.
2 Z e w zględu n a o g ra n ic zo n ą objęto ść o p ra co w a n ia a u to r k o n c e n tru je się jed y n ie na zap rezen to w an iu najisto tn iejszy ch krajow ych źródeł in fo rm acji n a te m a t p o zio m u zam ożności g o sp o d a rstw d o m o w y ch , d o stęp n y ch za p o m o cą In tern e tu . S zukając in fo rm acji d o p o ró w n a ń m ięd zy n aro d o w y ch , w a rto odw iedzić m .in.: serwis in tern eto w y O ffice o f O fficial P u b licatio n s o f the E uropean C om m unities p o d adresem h ttp ://eu ro p a.eu .in t.; bazę danych organizacji C O R D IS (C o m m u n ity R esearch a n d D ev elo p m en t In fo rm atio n Services) p o d ad resem w w w .cordis.lu czy w itrynę O rg an izacji W sp ó łp racy G o sp o d arczej i R ozw oju - S tatistics a t the O E C D : w w w .o- e cd .o rg /std l - więcej in fo rm acji n a tem at intern eto w y ch źródeł in fo rm acji zob. K. K arcz, Z. K ęd zio r (red.), Z achow ania p odm iotów rynkow ych w Polsce a proces integracji europejskiej, A E w K a to w ica ch , K a to w ice 2001, s. 55-58 o ra z R a p o rt e-biznes, „ B u sin essm an M ag azin e” 2000, m aj.