XI.7036.61.2017 z 14 maja 2018 r. – wystąpienie do Przewodniczących Senackich Komisji: Nauki, Edukacji i Sportu, Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Ustawodawczej w sprawie dookreślenia zasad i finansowania dowozu uczniów z niepełnosprawnościami do szkół i placówek edukacyjnych.
Art. 70 Konstytucji przyznaje każdemu prawo do nauki oraz zobowiązuje władze publiczne do zapewnienia obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Ratyfikując Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, Polska uznała także prawo osób z niepełnosprawnościami do edukacji bez dyskryminacji i na zasadzie równości, o czym mowa w art. 24 tego aktu prawnego. Ułatwienia w zakresie dojazdu do placówek edukacyjnych uczniów z niepełnosprawnościami stanowią narzędzie realizacji prawa do edukacji oraz gwarantują dostępność edukacji na zasadach równych szans dla wszystkich uczniów.
Rzecznik Praw Obywatelskich, jako niezależny organ do spraw monitorowania wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, z wielką uwagą analizuje działania mające na celu realizację określonych wyżej zobowiązań. W skargach do Rzecznika sygnalizowane są liczne problemy dotyczące treści umów, które są zawierane przez jednostki samorządu terytorialnego z rodzicami w zakresie dowozu dzieci.
W aktualnym stanie prawnym nie funkcjonują żadne przesłanki bądź kryteria, w oparciu o które ma zostać ustalona kwota należnego zwrotu za przejazd dziecka i opiekuna. W praktyce zasady tego zwrotu często są określane jednostronnie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Poszczególne gminy w odmienny sposób mogą więc regulować sposób rozliczenia, czy stawkę zwrotu przysługującą za kilometr przejazdu. Ze skarg wpływających do Rzecznika wynika, że określane przez gminy stawki zwrotu często nie pokrywają rzeczywistych kosztów ponoszonych przez opiekunów na dowóz dziecka. W takich sytuacjach obywatele są zmuszeni do akceptowania niekorzystnych dla nich warunków, bądź też do występowania na drogę sądową celem dochodzenia swoich praw.
W ocenie Rzecznika jedynie wprowadzenie jednolitych reguł refundacji tych wydatków, tj. określenie ich w akcie prawa powszechnie obowiązującego, pozwoli uniknąć większości takich procesów, a tym samym ułatwi – a niekiedy wręcz realnie umożliwi – dzieciom i uczniom z niepełnosprawnościami dostęp do edukacji.
Ponadto, Rzecznik stoi na stanowisku, że dla uznania, iż gmina w sposób rzeczywisty i skuteczny realizuje ustawowy obowiązek organizowania transportu osób z niepełnosprawnością do odpowiednich placówek, nie jest wystarczający zwrot kosztów jedynie za przejazdy, podczas których rodzic pełni funkcję opiekuna ucznia. Konieczne jest również pokrycie kosztów przejazdów samego
151
opiekuna ze szkoły do domu, a następnie z domu do szkoły. Tylko takie ukształtowanie zasad zwrotu umożliwia bowiem realną rekompensatę ponoszonych kosztów i pozwala uznać, że możliwość samodzielnego dowożenia dziecka niepełnosprawnego do szkoły jest realną alternatywą wobec dowozu zapewnianego przez gminę.
Rzecznik wyraził przekonanie, że przedstawione w wystąpieniu wnioski mogą przyczynić się do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności dzieci i uczniów z niepełnosprawnościami poprzez zapewnienie tej grupie osób gwarancji dostępu do edukacji. Wyraził także nadzieję, że przedstawione uwagi spotkają się z zainteresowaniem ze strony poszczególnych komisji i zostaną uwzględnione w dalszych pracach legislacyjnych nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe.
VII.613.10.2018 z 30 maja 2018 r. – wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach.
Opiniowany projekt ustawy zakłada zmianę przepisów ustawy – Prawo o zgromadzeniach, które wprowadzone zostały ustawą z dnia 13 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich wprowadzenie tych zmian jest pożądane i zarazem konieczne, gdyż aktualnie obowiązujące przepisy radykalnie ograniczają wolność zgromadzeń wyrażoną w art. 57 Konstytucji, zgodnie z którą każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, a także powiązaną z nią, określoną w art. 54 Konstytucji, wolność wyrażania swoich poglądów.
Opiniowany projekt ustawy przewiduje w art. 1 ustawy zmianę przepisów Prawa o zgromadzeniach, które dotyczą zgromadzeń cyklicznych. Artykuł 1 pkt 4 tego projektu uchyla rozdział 3a dotyczący postępowania w sprawach zgromadzeń organizowanych cyklicznie, natomiast art. 1 pkt 1-3, 5-6 konsekwentnie zmienia pozostałe przepisy Prawa o zgromadzeniach, które odnoszą się do tych zgromadzeń. Dodatkowo w art. 12 ust. 1 wyłącza się zwrot wprowadzony nowelizacją ustawy z 2016 r. „w szczególności w odległości mniejszej niż 100 m pomiędzy zgromadzeniami”. Rzecznik zauważył, że art. 1 opiniowanego projektu dotyczy wyłącznie zmian wprowadzonych nowelizacją z 2016 r., co do których swoją krytyczną opinię Rzecznik przedstawiał na etapie prac parlamentarnych. Projekt zakłada więc uchylenie kwestionowanych przez Rzecznika regulacji. Tym samym zmiana tych przepisów zapewni powrót do regulacji sprzed nowelizacji z 2016 r. Nie budzą przy tym wątpliwości przepisy przejściowe zaproponowane w projekcie.
Rzecznik zwrócił uwagę, że aktualne regulacje zakazują odbycia zgromadzenia, które zgłoszone zostało w tym samym miejscu i czasie, w którym odbywa się zgromadzenie cykliczne, a także pozbawiają możliwości przeprowadzenia kontrmanifestacji. Przepisy prawa powinny być natomiast
152
ustanawiane na korzyść prawa pokojowego, swobodnego zgromadzania się, a wszelkie ograniczenie wolności zgromadzeń powinny następować w wyjątkowych sytuacjach, przewidzianych w ustawie i gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Mając powyższe na uwadze, w ocenie Rzecznika, niezwykle istotne jest przywrócenie stanu prawnego sprzed nowelizacji z 2016 r., która to ustawa wprowadziła istotny regres w zakresie wolności zgromadzeń publicznych.
Opiniowany projekt wprowadza rozwiązania, które umożliwią uchylenie kwestionowanych przepisów.
V.510.84.2018 z 26 czerwca 2018 r. – wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw.
W kontekście projektowanych zmian Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na konieczność uregulowania upadłości konsumenckiej w odrębnej ustawie, kompleksowo normującej przedmiotową problematykę. Kluczowe znaczenie należy przypisać eksponowanej przez ustawodawcę funkcji oddłużeniowej, tzw. „drugiej szansy” upadłego będącego konsumentem.
Tymczasem zawarcie upadłości konsumenckiej w ustawie upadłościowej, ukierunkowanej przecież na prowadzenie likwidacji majątku upadłego i ochronę w jak najwyższym stopniu praw wierzycieli, pozostaje w sprzeczności z ogólnym celem oddłużenia konsumenckiego.
Zdaniem Rzecznika istnieje także konieczność wyodrębnienia systemowego upadłości konsumenckiej na etapie postępowania sądowego. Liczba spraw z upadłości konsumenckiej stanowi przeważającą większość w wydziałach upadłościowych sądów rejonowych. Tymczasem upadłość taka ma spełniać inne cele niż upadłość przedsiębiorców. Z uwagi na ograniczenie liczby wydziałów upadłościowych, niejednokrotne oddalenie siedzib sądów od miejsca zamieszkania upadłego, w rzeczywistości powoduje oddalenie wymiaru sprawiedliwości od obywateli. Co więcej, może również naruszać konstytucyjne prawo do sądu. W tej sytuacji, celowym wydaje się rozważenie możliwości oddzielenia postępowań stricte upadłościowych od upadłości konsumenckiej, np.
poprzez przekazanie ich do wydziałów cywilnych sądów rejonowych, czy wyodrębnionych w nich wyspecjalizowanych sekcji prawa upadłości konsumenckiej.
Ponadto, w ocenie Rzecznika, zasadne wydaje się wzmocnienie techniczne i organizacyjne sądów. Jedną z podstawowych przyczyn długotrwałości postępowań upadłościowych jest brak centralnego elektronicznego rejestru restrukturyzacji i upadłości. Mimo wielokrotnych zapewnień ze strony ustawodawcy i władz wykonawczych, system ten w dalszym ciągu nie funkcjonuje.
153
Rzecznik wskazał również na potrzebę rozważenia i być może wprowadzenia obowiązkowego udziału upadłego konsumenta w programie edukacji finansowej.
Takie obowiązkowe szkolenie powinno przekazać teoretyczną i praktyczną wiedzę na temat zarządzania własnymi finansami, by w przyszłości konsument nie popadał w kolejne niemożliwe do spłaty zadłużenia.
W opinii Rzecznika, projektowane zmiany nie rozwiązują także sygnalizowanego już wcześniej problemu z doręczaniem przesyłek pocztowych w trakcie trwania postępowania upadłościowego.
Rzecznik zauważył też, że proponowana nowelizacja w niewielkim stopniu uwzględnia konieczność prawnego uregulowania upadłości małżonków. Przede wszystkim unormowaniu powinna ulec sytuacja równoległego prowadzenia postępowań upadłościowych wobec obojga małżonków. Nowelizacja nie rozwiązuje też problemów z ochroną praw małżonka oraz byłego małżonka upadłego.
Przesyłając ww. uwagi i wnioski wobec projektowanej zmiany ustawy Prawo upadłościowe, Rzecznik wyraził nadzieję na ich rzetelną analizę oraz rozważenie możliwości ich wprowadzenia.
154