VII.510.2.2017 z 13 kwietnia 2018 r. – wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie nowelizacji ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawy o Sądzie Najwyższym.
W dniu 12 kwietnia 2018 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawy o Sądzie Najwyższym. Ustawa została przekazana do rozpatrzenia przez Senat.
W przypadku niniejszej ustawy Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na problemy, które wiążą się z zapewnieniem każdemu prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ustawa budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia ochrony wolności i praw obywatelskich.
Zgodnie z ustawą o Sądzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 r., sędzia SN przechodzi w stan spoczynku po ukończeniu 65. roku życia. Nie stanie się tak, jeśli nie później niż na 6 miesięcy i nie wcześniej niż na 12 miesięcy przed tym, złoży oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska i przedstawi zaświadczenie o zdolności ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, a Prezydent wyrazi na to zgodę. Przedtem głowa państwa może zasięgnąć opinii Krajowej Rady Sądownictwa. W ustawie przekazanej do Senatu dodaje się jedynie stwierdzenie, że KRS wydaje taką opinię w terminie 30 dni. W ocenie Rzecznika uzupełnienie procedury o możliwość zasięgnięcia opinii KRS nie zmienia faktu, że artykuł ustawy będzie niezgodny z konstytucyjną zasadą podziału władz oraz zasadą odrębności i niezależności władzy sądowniczej. Co więcej,zdaniem Rzecznika, brak obowiązku uzasadnienia stanowiska Prezydenta narusza prawo do informacji o sprawach publicznych. Pozostawienie tej sfery całkowitemu uznaniu Prezydenta nie ma żadnego uzasadnienia konstytucyjnego, zwłaszcza z punktu widzenia prawa do rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd. W przekonaniu Rzecznika ewentualna odmowa Prezydenta wobec dalszego pełnienia stanowiska przez sędziego SN nie powinna mieć cech działania arbitralnego, co wynika z zasady demokratycznego państwa prawnego oraz zasady legalizmu. W konsekwencji proponowane przepisy naruszają także art. 60 Konstytucji, gwarantujący prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.
Rzecznik zwrócił również uwagę na fakt, iż art. 37 § 1 ustawy o SN po zmianach nie będzie mieć zastosowania wobec sędziów zajmujących obecnie stanowiska w Sądzie Najwyższym, którzy osiągnęli już wiek przechodzenia w stan spoczynku, zgodnie z postanowieniami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym. Proponowany obecnie przepis będzie miał bowiem wyłącznie zastosowanie pro futuro. Uchwalane przepisy nie będą zatem stanowić przeszkody do dokonania wymiany kadrowej w Sądzie Najwyższym, a co za tym
146
idzie do pogwałcenia Konstytucji, prawa UE oraz zasady niezależności sądownictwa.
Zaproponowane w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych zmiany prima facie zdają się zwiększać zakres udziału przedstawicieli władzy sądowniczej – w postaci Krajowej Rady Sądownictwa (dalej jako: KRS) w procedurze odwoływania prezesów i wiceprezesów sądów oraz w trakcie badania, czy sędzia sądu powszechnego, po ukończeniu 65 roku życia może w dalszym ciągu pełnić swoją funkcję. Jednakże na ocenę wskazanych propozycji legislacyjnych, zdaniem Rzecznika, rzutują rozwiązania przyjęte w uchwalonej w dniu 8 grudnia 2017 r. ustawie zmieniającej ustawę o Krajowej Radzie Sądownictwa, przyznające Sejmowi RP prawo wyboru 15 sędziów do KRS.
Przekazanie władzy ustawodawczej uprawnienia w tym zakresie prowadzi zaś do niedopuszczalnej ingerencji w zarządzanie wymiarem sprawiedliwości, a w konsekwencji do naruszenia Konstytucji oraz zasady trójpodziału i równowagi władz.
Rzecznik przedstawił Marszałkowi powyższe uwagi z prośbą o uwzględnienie ich w toku procesu legislacyjnego.
VII.501.315.2014 z 26 kwietnia 2018 r. – wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie projektu ustawy o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości.
Rzecznik Praw Obywatelskich negatywnie ocenił propozycje zawarte w art. 1 ust. 2 pkt 7 projektu ustawy o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości, polegające na wyłączeniu z zakresu jej stosowania danych osobowych przetwarzanych w ramach realizacji zadań ustawowych Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Wojskowego oraz Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Takie wyłączenie może oznaczać – w opinii Rzecznika - nie tylko sprzeczność z postanowieniami dyrektywy 2016/680, ale przede wszystkim z art. 51 Konstytucji.
Zaniepokojenie Rzecznika budzą informacje o problemach związanych z budżetem przyszłego organu: Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (dalej jako: PUODO) i brakiem przygotowania do stosowania nowych przepisów od maja 2018 roku. Kwestie te powinny zostać rozstrzygnięte jak najszybciej, by możliwe było sprawne wykonywanie nowych obowiązków od początku obowiązywania przepisów ustawy o ochronie danych osobowych oraz ustawy o ochronie danych osobowych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości.
Ponadto, Rzecznik wyraził wątpliwości dotyczące przepisów projektu ustawy, regulujących nadzór nad przetwarzaniem danych osobowych w zakresie m.in. ich usuwania i kontroli, a także kompetencji PUODO.
147
Rzecznik zauważył również, że w projekcie ustawy nie przewidziano niezależnej kontroli przestrzegania przepisów dyrektywy przez sądy i inne niezależne organy wymiaru sprawiedliwości. Analogiczne wyłączenie w odniesieniu do sądów (już nie prokuratury) zawiera rozporządzenie ogólne o ochronie danych. W związku z tym, w projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem stosowania rozporządzenia 2016/6797 słusznie przewidziano nowelizację Prawa o ustroju sądów powszechnych wskazując, kto sprawuje nadzór nad przetwarzaniem danych osobowych przez sądy na gruncie rozporządzenia ogólnego o ochronie danych. Wydaje się, że analogiczne przepisy – odnoszące się do zakresu stosowania dyrektywy 2016/680 muszą zostać zaproponowane również w omawianej ustawie, co najmniej w odniesieniu do prokuratury.
W art. 17 projektu ustawy wskazano, że w przypadku, gdy przepisy nie określają terminu, to administrator dokonuje weryfikacji danych osobowych nie rzadziej niż co 10 lat od dnia zebrania, uzyskania, pobrania i aktualizacji danych.
Rzecznik powziął wątpliwość, jakie przesłanki uzasadniają określenie właśnie takiego terminu. Co prawda art. 5 dyrektywy 2016/680 w tym względzie jest bardzo ogólnie sformułowany i pozwala na duży margines uznania państwa członkowskiego, jednak propozycja 10 lat wymagałaby przedstawienia przekonującego wyjaśnienia chociażby w uzasadnieniu do projektu ustawy. Nie są bowiem znane przyczyny, dla których akurat 10, a nie 5 lat, jest okresem właściwym do weryfikacji danych.
Za szczególnie zbędny i niezgodny z dyrektywą Rzecznik uznał art. 24 ust. 4 projektu ustawy, który uzależnia przekazanie informacji osobie, której dane dotyczą od niezbędności do ochrony jej żywotnych interesów lub innej osoby.
Ponadto, w projekcie ustawy w ogóle nie jest zrealizowane prawo do wniesienia skutecznej skargi na działania administratora. W projekcie tym pominięto także istotę prawa dostępu, czyli informacji o tym, jakie dane osobowe są przetwarzanie i wszelkich dostępnych informacji o ich pochodzeniu.
Rzecznik wskazał, że w projekcie ustawy zabrakło również wdrożenia art. 54 dyrektywy 2016/680, a zatem możliwości wniesienia sprawy do sądu, niezależnie od postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego.
Taka możliwość – analogicznie – została przewidziana w ustawie o ochronie danych osobowych w odniesieniu do rozporządzenia ogólnego o ochronie danych osobowych.
Zastrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich muszą budzić te wszystkie zmiany w ustawach, które przewidują przyznanie prawa do pozyskiwania informacji przez służby, bez konieczności składania wniosku o dostęp, za pomocą urządzeń telekomunikacyjnych. Niejasne i budzące poważne obawy są – zdaniem Rzecznika – te wszystkie przepisy zmieniające, które wyłączają stosowanie art. 12-22 oraz art. 34 rozporządzenia ogólnego w sytuacji, gdy dane przetwarzane są przez służby w celu innym niż wynikający z dyrektywy 2016/680. Wprowadzenie tego typu rozwiązań wymaga bowiem nie tylko
148
szczegółowej oceny pod kątem realizacji gwarancji wymaganych przez rozporządzenie ogólne o ochronie danych osobowych, ale także pod kątem realizacji przesłanek wskazanych w przepisach Konstytucji.
Rzecznik przedstawił Ministrowi niniejsze uwagi z prośbą o poinformowanie o sposobie ich wykorzystania w pracach legislacyjnych.
VII.510.4.2016 z 22.05.2018 r. – wystąpienie do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że przedstawiony do konsultacji projekt zmierza m.in. do wprowadzenia sądowej kontroli w stosunku do ostatecznych decyzji wydawanych przez konsulów w sprawach odmowy wydawania unieważnienia lub cofnięcia wiz Schengen. W ocenie Rzecznika opisany mechanizm prawny realizuje zalecenia wskazane w wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 13 grudnia 2017 r. Proponowanie rozwiązanie stanowi również odpowiedź na postulat Rzecznika podnoszony we wcześniejszych wystąpieniach skierowanych do Ministra Spraw Zagranicznych odnośnie do konieczności pilnego podjęcia inicjatywy legislacyjnej, która doprowadzi do zapewnienia cudzoziemcom – obywatelom państw trzecich możliwości zaskarżenia do sądu decyzji o odmowie wydania wizy przez konsula.
Wątpliwości Rzecznika, z punktu widzenia zapewnienia każdemu prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, budzi natomiast kwestia wydłużenia terminu na przekazanie sądowi skargi wraz z kompletnymi i uporządkowanymi aktami sprawy i odpowiedzią na skargę przez ministra właściwego do spraw zagranicznych z trzydziestu do sześćdziesięciu dni.
Rzecznik wskazał, że w realiach współczesnego rozwoju usług komunikacyjnych, powołanie się przez projektodawcę na „utrudnioną w niektórych krajach możliwość przekazywania korespondencji realizowanej w trybie poczty dyplomatycznej, z uwagi na jej specyfikę i częstotliwość” w celu wydłużenia terminu na przekazanie skargi do sądu administracyjnego do sześćdziesięciu dni nie znajduje uzasadnienia. Wyrażając zrozumienie dla obaw co do ewentualnego ryzyka związanego z czasem procedowania przez organy administracji Rzecznik zauważył, że wydłużenie standardowego terminu w tym zakresie nastąpiłoby kosztem prawa jednostek do sprawnego rozpatrzenia swojej sprawy.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w piśmie z 12 czerwca 2018 r. zwrócił uwagę, że wskazanie 60-dniowego terminu na przekazanie sprawy do wojewódzkiego sądu administracyjnego nie niweczy prawa do sądu, ani w sposób bezpośredni, ani pośredni, nie zamyka również drogi sądowej cudzoziemcowi do rozpoznania sprawy. W ocenie resortu spraw zagranicznych rozproszenie urzędów konsularnych w państwach przyjmujących cudzoziemców i utrudniona w niektórych krajach możliwość przekazywania
149
korespondencji realizowana w trybie poczty dyplomatycznej, z uwagi na jej specyfikę i częstotliwość, nie pozwala na dotrzymanie 30-dniowego terminu na przekazanie skargi, akt sprawy wraz ze stanowiskiem organu. Wykorzystanie poczty dyplomatycznej do przekazywania akt sprawy gwarantuje odpowiedni poziom bezpieczeństwa informacji w nich zawartych. Ponadto, Minister Spraw Zagranicznych będzie wykonywał za konsula czynności w postępowaniu, co automatycznie pociąga za sobą konieczność zagwarantowania większego nakładu pracy, a co za tym idzie również czasu poświęconego na przygotowanie i przekazanie dokumentacji do sądu. Z powyższych względów, podniesiona w stanowisku Rzecznika uwaga, nie może zostać uwzględniona.
150