12.1. Rola organizatora transportu publicznego
Organizatorem transportu publicznego w odniesieniu do linii komunikacyjnych w międzygminnych przewozach pasażerskich na terenie Powiatu Łukowskiego jest Starosta Powiatu Łukowskiego, zaś w przewozach gminnych – Burmistrzowie lub Wójtowie poszczególnych gmin.
Do zadań organizatora należy między innymi: planowanie rozwoju transportu, organizowanie publicznego transportu zbiorowego i zarządzanie publicznym transportem zbiorowym.
Jak już wspomniano, Powiat Łukowski jest organizatorem przewozów na 123 liniach komunikacyjnych, zaś każda z gmin wchodzących w skład Powiatu realizuje funkcje organizatora transportu publicznego na podstawie różnorodnych umów. Najliczniejsze z tych umów dotyczą dowozu dzieci do szkół podstawowych i gimnazjów.
Ponieważ Starostwo Powiatowe w Łukowie nie posiada własnego taboru autobusowego ani kolejowego, dlatego też nie musi wykonywać czynności takich jak:
Łuków
137
a. Ustalanie opłat za przewóz oraz innych opłat za usługi świadczone przez operatorów w zakresie publicznego transportu zbiorowego – zgodnie z Ustawą z dnia 15.11.1984 r. Prawo przewozowe (Dz. U. 2000.50.601, z późn. zm.)
b. Ustalanie regulaminu przewozu osób
Starostwo nie jest ponadto zobowiązane do określenia trybu wyboru operatorów publicznego transportu zbiorowego – w tej kwestii poszczególne gminy organizują np. stosowne przetargi, w celu wyłonienia przewoźników do przewozu dzieci do szkół.
W uchwale Nr XVI/182/2012Rady Powiatu w Łukowie z dnia 29.08.2012, określono przystanki komunikacyjne których właścicielem jest Powiat Łukowski oraz warunki i zasady korzystania z tych obiektów.
Uchwała określa przystanki komunikacyjne zlokalizowane na terenie Powiatu Łukowskiego, których właścicielem jest Powiat Łukowski, udostępniane operatorom i przewoźnikom wykonującym przewozy osób w krajowym transporcie drogowym.
Uchwała określa też warunki i zasady korzystania z przystanków.
12.2. Określenie właściwości rzeczowej oraz kompetencji organizatorów transportu
Niniejszy plan transportowy jest sporządzony dla powiatu Łukowskiego do którego stosuje się przepisy ustrojowe ustaw o samorządzie powiatowym i o samorządzie gminnym.
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1592 ze zm.) w art. 4 ustala katalog zadań powiatów.
Stosownie do przepisów art. 4 ust. 1 pkt 6 ustawy o samorządzie powiatowym powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie m.in. transportu zbiorowego i dróg publicznych. Zgodnie zaś z przepisami art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.1591 ze zm.) zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gmin, w szczególności te zadania własne obejmują sprawy lokalnego transportu zbiorowego.
Wskazać należy też w tym miejscu, że stosownie do przepisu art. 74 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, gminy mogą zawierać porozumienia międzygminne w sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych. Kolejny przepis (art. 74 ust. 2) precyzuje, że gmina wykonująca zadania publiczne objęte porozumieniem przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin, związane z powierzonymi jej zadaniami, a gminy te mają obowiązek udziału w kosztach realizacji powierzonego zadania.
Ogólne kompetencje, wskazane w cytowanych wyżej ustawach ustrojowych o samorządzie gminnym i samorządzie powiatowym, zostały sprecyzowane w przepisach ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz.13 i Nr 228, poz. 1368).
138
Jej art. 7 ust. 1 dokonuje podziału kompetencji organizatorów publicznego transportu zbiorowego.
Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 gmina jest organizatorem takich przewozów w dwóch przypadkach:
- na linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w gminnych przewozach pasażerskich (art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. a),
- na linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w gminnych przewozach pasażerskich, na obszarze gmin, które zawarły porozumienie – ta gmina, której powierzono zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumienia między gminami.
Art. 7 ust. 1 pkt 3 lit. a) wskazuje natomiast, że powiat jest organizatorem publicznego transportu zbiorowego na linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w powiatowych przewozach pasażerskich.
Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym przypisała zadania organizatora egzekutywie (organowi wykonawczemu samorządu). Stosownie do art. 7 ust. 4 zadania te wykonuje w przypadku gminy wójt, burmistrz albo prezydent miasta zaś w odniesieniu do powiatu starosta.
Zgodnie z przepisami art. 8 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym do zadań organizatora należy planowanie rozwoju transportu, organizowanie publicznego transportu zbiorowego i zarządzanie nim.
W cytowanych wyżej definicjach odwołano się do pojęć linii i sieci komunikacyjnej. Linia komunikacyjna to połączenie komunikacyjne na sieci dróg publicznych albo liniach kolejowych, innych szynowych, linowych, linowo-terenowych, albo akwenach morskich lub wodach śródlądowych wraz z oznaczonymi miejscami do wsiadania i wysiadania pasażerów na liniach komunikacyjnych, po których odbywa się publiczny transport zbiorowy (art. 4 ust. 1 pkt 5).
Sieć komunikacyjna to układ linii komunikacyjnych obejmujących obszar działania organizatora publicznego transportu zbiorowego lub część tego obszaru (art. 4 ust. 1 pkt 16).
12.3. Określenie trybu wyboru operatorów publicznego transportu zbiorowego
Przepisy nowej ustawy o publicznym transporcie zbiorowym rozróżniają pojęcia operatora i przewoźnika. Zgodnie z definicją ustawową operatorem publicznego transportu zbiorowego jest samorządowy zakład budżetowy oraz przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób, który zawarł z organizatorem publicznego transportu zbiorowego umowę o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, na linii komunikacyjnej określonej w umowie. Przewoźnikiem jest natomiast przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób na podstawie potwierdzenia zgłoszenia przewozu, a w transporcie kolejowym – na podstawie decyzji o przyznaniu otwartego dostępu.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 8 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym do zadań organizatora (w naszym przypadku – Starosty Łukowskiego) należy przygotowanie i przeprowadzenie postępowania
139
zmierzającego do zawarcia umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Sposób przeprowadzenia takiego postępowania regulują przepisy Oddziału 2 omawianej ustawy. Na podstawie art. 19 ust. 1 wybór operatora może nastąpić w jednym z następujących trybów:
ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz.
759 ze zm.), albo
ustawy z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz. U. Nr 19, poz.
101, ze zm.), albo
art. 22 ust. 1 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym tzn. poprzez bezpośrednie zawarcie umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego (mówiąc zaś językiem Prawa zamówień publicznych –chodzi o tzw. wybór z wolnej ręki).
Dopuszczalne jest również wykonywanie przewozów przez samego organizatora w formie samorządowego zakładu budżetowego (art. 19 ust. 2).
Podmiot wewnętrzny
Organizator może zawrzeć bezpośrednio umowę w trybie art. 22 ust. 1 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym, gdy:
1) średnia wartość roczna przedmiotu umowy jest mniejsza niż 1.000.000 euro lub świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego dotyczy świadczenia tych usług w wymiarze mniejszym niż 300 000 kilometrów rocznie albo
2) świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego ma być wykonywane przez podmiot wewnętrzny, w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 1370/2007, powołany do świadczenia usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego albo
3) świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego ma być wykonywane w transporcie kolejowym albo
4) wystąpi zakłócenie w świadczeniu usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego lub bezpośrednie ryzyko powstania takiej sytuacji, o ile nie można zachować terminów określonych dla innych trybów zawarcia umowy o świadczenie publicznego transportu zbiorowego, przewidzianych w Prawie zamówień publicznych lub ustawie o koncesjach.
Podmiotem wewnętrznym w rozumieniu rozporządzenia 1370/2007 jest (art. 2 lit. j rozporządzenia) odrębna prawnie jednostka podlegająca kontroli właściwego organu lokalnego, a w przypadku grupy organów przynajmniej jednego właściwego organu lokalnego, analogicznej do kontroli, jaką sprawują one nad własnymi służbami.
Jeżeli bezpośrednio ma być zawarta umowa z małym lub średnim przedsiębiorcą eksploatującym nie więcej niż 23 środki transportu, wspomniane wyżej progi mogą zostać podwyższone do średniej wartości rocznej przedmiotu umowy nie wyższej niż 2.000.000 euro lub świadczenia usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego w wymiarze mniejszym niż 600 000 kilometrów rocznie (PKS w Łukowie ma więcej autobusów, niż 23).
140
Art. 22 ust. 4 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym nakazuje, by umowie zawieranej bezpośrednio na świadczenie usług przewozowych w komunikacji nadać formę koncesji na usługi.
Wymogu tego nie stosuje się w przypadku bezpośredniego zawarcia umowy z podmiotem wewnętrznym, w którym jednostka samorządu terytorialnego samodzielnie lub wspólnie z inną jednostką samorządu terytorialnego posiada 100 % udziałów lub akcji tego podmiotu wewnętrznego.
Umowa o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego może dotyczyć:
1) linii komunikacyjnej albo 2) linii komunikacyjnych albo 3) sieci komunikacyjnej.
Z uwagi na 100% udział powiatu Łukowskiego w PKS Łuków teoretycznie jest możliwe nadanie statusu podmiotu wewnętrznego dla PKS-u. Zasadność nadania takiego statusu jest uzasadniona jeśli organizator ma plan dopłaty do operatora w postaci rekompensaty każdego roku. Taka rekompensata płacona przez organizatora pokrywałaby różnicę pomiędzy przychodami a kosztami lub też współfinansowała zakupy inwestycyjne. Posiadanie statusu podmiotu wewnętrznego ułatwiłoby i przyspieszyło proces przekazywania tych środków. Ponadto taki status pozwalałby na podpisanie umowy z takim operatorem na usługi przewozowe na okres 10 lat. Taka umowa oczywiście stabilizowałaby działalność operatora i pozwalałaby na wieloletnie planowanie działalności oraz inwestycji. Oczywiście warunkiem koniecznym jest posiadanie przez organizatora czyli Starostę środków finansowych które byłby co roku przeznaczane na wypłatę rekompensaty.
12.4. Standaryzacja systemu pobierania opłat za bilety
Jednolity system poboru opłat za bilety jest o tyle istotnym elementem usług przewozowych gdyż pozwala na usprawnienie działania komunikacji publicznej, ponadto niesie korzyści zarówno dla użytkowników komunikacji publicznej jak i operatorów.
Od 1 sierpnia 2011 r. PKS w Łukowie S.A. wprowadziło sprzedaż biletów miesięcznych w nowoczesnym systemie kart chipowych. EM-karta to elektroniczna, zbliżeniowa karta działająca z wykorzystaniem fal radiowych. Umożliwia wielokrotny zapis i odczyt informacji w niej zawartych.
Jednorazowo wyrobiona EM-karta może służyć pasażerowi przez wiele lat. Przewidywana ilość cykli zapisu i odczytu karty wynosi 100'000. Po "zużyciu" jednego biletu ta sama karta ładowana jest ponownie kolejnym biletem. EM-karta nie wymaga specjalnych warunków przechowywania.
Jednakże zginanie jej, przetrzymywanie w niskich temperaturach (poniżej 4 stopni Celsjusza) może doprowadzić do jej złamania, natomiast podgrzewanie lub wystawienie karty na działanie temperatury wyższej niż 50 stopni Celsjusza spowoduje jej rozwarstwienie. Należy również unikać trzymania karty w miejscach takich jak tylne kieszenie spodni i podobne ponieważ może to doprowadzić do stałego odkształcenia karty, które skutkuje niewidocznym złamaniem wewnętrznej anteny wbudowanej w kartę. (definicja i wszelkie informacje o karcie pochodzą ze strony przewoźnika pks.lukow.pl)
141
Rozwiązanie zaproponowane przez PKS w Łukowie S.A. jest adekwatne do warunków rynkowych i potrzeb transportowych mieszkańców powiatu.
Znaczącą kwestia dotyczącą pobierania opłat za bilety jest rozmieszczenie miejsc sprzedaży tychże biletów na terenie całego powiatu, po to by wszyscy mieszkańcy mieli do nich w miarę swobodny dostęp.
Najbardziej adekwatnym rozwiązaniem jest tu rozlokowanie punktów sprzedaży biletów w każdej miejscowości na terenie powiatu która jest siedzibą gminy, tj. Adamów, Krzywda, Łuków, Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski, Trzebieszów, Wojcieszków, Wola Mysłowska.
12.5. Struktura właścicielska w zakresie podmiotów realizujących transport publiczny
Głównym podmiotem który realizuje drogowy transport publiczny na terenie Powiatu Łukowskiego jest Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Łukowie S.A. którego jedynym właścicielem jest Powiat Łukowski. Kapitał zakładowy PKS-u to 2.620.000 zł.
Kapitały własne PKS-u na dzień 31.12.2012 roku przedstawiały się następująco:
Kapitał własny razem 3.771.958,86 zł
Kapitał podstawowy 2.620.000,00 zł
Kapitał zapasowy 930.503,44 zł
Zysk (strata) z lat ubiegłych - 12.853,00 zł Zysk (strata) netto okresu bieżącego 234.308,42 zł
Kapitał własny na koniec 2012 roku stanowił 46,1% w sumie bilansowej co stanowiło stabilną wartość świadczącą o mocnej pozycji finansowej przewoźnika.