Osoby niepełnosprawne

2. Osoby niepełnosprawne

Zgodnie z definicją przyjętą w spisach powszechnych za osobę niepełnosprawną uważa się osobę, która posiadała odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osobę, która takiego orzeczenia nie posiadała, lecz odczuwała ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku.

Zbiorowość osób niepełnosprawnych została podzielona na dwie podstawowe grupy:

– osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony;

– osoby niepełnosprawne wyłącznie biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale odczuwały całkowicie, poważnie lub umiarkowanie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych dla ich wieku.

Bardzo ważną informacją poszerzającą wiedzę o osobach niepełnosprawnych prawnie była ich subiektywna ocena zdolności do wykonywania podstawowych czynności życiowych. Jest to o tyle istotne, że nie zawsze posiadane orzeczenie prawne jest odzwierciedleniem występujących ograniczeń w zwykłym, codziennym funkcjonowaniu.

Uwzględniając subiektywną ocenę osób niepełnosprawnych prawnie wyodrębniono spośród nich dwie subpopulacje:

– osoby niepełnosprawne prawnie i biologicznie, tj. takie osoby, które posiadały aktualne orzeczenie i jednocześnie deklarowały całkowicie, poważnie lub umiarkowanie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych;

– osoby niepełnosprawne wyłącznie prawnie, tj. osoby, które posiadały aktualne orzeczenie, natomiast nie deklarowały jakichkolwiek ograniczeń w wykonywaniu czynności podstawowych dla ich wieku.

Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. udzielanie odpowiedzi na pytania dotyczące niepełnosprawności odbywało się na zasadzie dobrowolności – ze względu na specyfikę i wrażliwość tematu. Na pytania odpowiadały osoby dorosłe, które wyraziły na to zgodę, natomiast na temat dzieci informacji udzielali rodzice lub opiekunowie.

W związku z dobrowolnym charakterem pytań dotyczących niepełnosprawności część respondentów odmówiła udzielenia odpowiedzi. Można przypuszczać, że w tej zbiorowości znalazły się też osoby niepełnosprawne. Odmowy odpowiedzi mogą rzutować na uzyskaną w spisie strukturę osób niepełnosprawnych.

Według wyników spisu przeprowadzonego w 2011 r. liczba osób niepełnosprawnych w m.st. Warszawie wyniosła 178,9 tys., co stanowiło 10,5% mieszkańców stolicy. W porównaniu z poprzednim spisem, liczba osób niepełnosprawnych zmniejszyła się o 2,2 tys., tj. o 1,2%.

- 90 -  

W 2011 r. wśród ogółu osób niepełnosprawnych przeważały kobiety (102,1 tys.), które stanowiły 57,1%. W porównaniu z 2002 r. liczba kobiet wzrosła o 2,1%, w przypadku mężczyzn zanotowano spadek o 5,3%. Kobiety niepełnosprawne stanowiły 11,1% wszystkich mieszkanek stolicy, natomiast niepełnosprawni mężczyźni 9,8% ogółu mężczyzn mieszkających w m.st. Warszawie.

Częstość występowania niepełnosprawności jest silnie związana z wiekiem. Odsetek osób niepełnosprawnych wzrasta wraz z kolejną grupą wieku. Osoby w wieku do 34 lat stanowiły 8,6%

ogółu osób niepełnosprawnych, w wieku 35–64 lat – 38,6%, a w wieku 65 lat i więcej – 52,8%.

Tabl. 7. Osoby niepełnosprawne według płci i grup wieku w 2011 r.

Wyszczególnienie Ogółem Grupy wieku

0–15

lat 16–24 25–34 35–44 45–54 55–64 65–74 75 lat i więcej W tysiącach

O g ó ł e m ... 178,9 4,9 3,6 6,9 8,2 19,4 41,5 34,9 59,6

Mężczyźni ... 76,8 3,0 1,9 3,9 4,1 9,5 20,5 13,7 20,2

Kobiety ... 102,1 1,9 1,6 3,0 4,1 9,9 21,0 21,2 39,4

W odsetkach

O g ó ł e m ... 100,0 2,7 2,0 3,9 4,6 10,8 23,2 19,5 33,3

Mężczyźni ... 100,0 3,9 2,5 5,0 5,3 12,4 26,7 17,9 26,4

Kobiety ... 100,0 1,9 1,6 3,0 4,0 9,7 20,6 20,7 38,5

W m.st. Warszawie liczba osób niepełnosprawnych prawnie wyniosła 101,1 tys., tj. 56,5%

wszystkich niepełnosprawnych. W ramach tej zbiorowości 17,2% osób zadeklarowało niepełnosprawność tylko prawną.

Grupa osób z niepełnosprawnością tylko biologiczną liczyła 77,8 tys. i stanowiła 43,5% ogółu osób niepełnosprawnych. W 2011 r. wprowadzono możliwość określenia umiarkowanego ograniczenia podstawowych czynności życiowych, w konsekwencji czego więcej osób mogło określić siebie jako osobę niepełnosprawną. Mężczyźni, którzy przyznali, że odczuwają ograniczenie sprawności bez prawnego jej orzeczenia stanowili 35,4% wszystkich niepełnosprawnych mężczyzn, natomiast kobiety z tą kategorią niepełnosprawności stanowiły prawie połowę populacji wszystkich niepełnosprawnych kobiet.

Biorąc pod uwagę subiektywną ocenę osób dotyczącą zdolności do wykonywania czynności podstawowych, można zaobserwować zróżnicowanie w ocenie występujących ograniczeń w zależności od tego, czy osoby posiadały orzeczenie prawne, czy tylko deklarowały niepełnosprawność biologiczną.

Wśród ogółu osób niepełnosprawnych 10,1% deklarowało całkowite ograniczenie sprawności, 27,3% poważne, natomiast 52,9% umiarkowane. Pozostały odsetek, czyli 9,7% były to osoby niepełnosprawne wyłącznie prawnie – nie odczuwające jakichkolwiek ograniczeń w funkcjonowaniu.

Posiadane orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w dużej mierze obrazuje natężenie odczuwania ograniczenia sprawności. Osoby mające orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności to głównie osoby deklarujące całkowite lub poważne ograniczenia sprawności – 85,2%. Natomiast osoby z orzeczonym umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności najczęściej zgłaszały umiarkowane ograniczenia sprawności.

- 91 -  

Osoby niepełnosprawne według grup wieku i kategorii niepełnosprawności w podziale na płeć w 2011 r.

Analizując strukturę osób niepełnosprawnych według ekonomicznych grup wieku można zauważyć, że 58,6% z nich to osoby w wieku poprodukcyjnym, 38,3% – osoby w wieku produkcyjnym, natomiast udział niepełnosprawnych w wieku przedprodukcyjnym wyniósł 3,1%.

Wśród ogółu osób niepełnosprawnych w wieku przedprodukcyjnym i w wieku produkcyjnym przewagę stanowili mężczyźni, których udział wyniósł odpowiednio 60,3% i 57,6%. Natomiast wśród ogółu osób niepełnosprawnych w wieku poprodukcyjnym przeważały kobiety, które stanowiły 67,6%.

Struktura osób niepełnosprawnych według ekonomicznych grup wieku w 2011 r.

- 92 -  

Wśród osób posiadających prawne orzeczenie o niepełnosprawności – 47,2% to osoby w wieku produkcyjnym, z których ponad połowę stanowili mężczyźni. W omawianej kategorii niepełnosprawności udział osób w wieku poprodukcyjnym był nieznacznie wyższy i wyniósł 49,0%.

Spośród ogółu niepełnosprawnych prawnie mężczyzn najliczniejszą grupę stanowili mężczyźni w wieku produkcyjnym (56,5%), podczas gdy udział kobiet w tej grupie wieku wyniósł 38,2% ogółu niepełnosprawnych prawnie kobiet. Natomiast mężczyźni w wieku poprodukcyjnym stanowili 38,6%

ogółu niepełnosprawnych prawnie mężczyzn, kobiety zaś 58,9% ogólnej liczby niepełnosprawnych prawnie kobiet.

Struktura osób niepełnosprawnych tylko biologicznie charakteryzuje się zdecydowaną przewagą osób w wieku poprodukcyjnym – 71,0%, gdzie większość stanowiły kobiety (73,2%).

W grupie mężczyzn niepełnosprawnych tylko biologicznie – 54,4% to mężczyźni w wieku popro-dukcyjnym, zaś kobiety w wieku poprodukcyjnym to prawie 80% wszystkich niepełnosprawnych biologicznie kobiet.

W 2011 r. wśród osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej 70,9 tys. osób, tj. 40,5% to osoby posiadające wykształcenie średnie, 37,3 tys. (21,3%) osoby z wyższym wykształceniem, a 25,6 tys. (14,6%) osoby legitymujące się wykształceniem zasadniczym zawodowym.

W porównaniu z 2002 r. odnotowano wzrost poziomu wykształcenia osób niepełnosprawnych.

Odsetek osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem wzrósł o 5,4 p. proc., osób z wykształ-ceniem średnim o 1,9 p. proc., a osób z wykształwykształ-ceniem zasadniczym zawodowym o 0,7 p. proc.

Poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych był wyraźnie zróżnicowany ze względu na płeć. Wśród niepełnosprawnych mężczyzn w wieku 13 lat i więcej co czwarty miał wykształcenie wyższe (kobiety z wyższym wykształceniem stanowiły 18,3% ogółu niepełnosprawnych kobiet w wieku 13 lat i więcej). Mężczyźni częściej niż kobiety posiadali ukończoną zasadniczą szkołę zawodową (19,6% mężczyzn wobec 11,0% kobiet). Kobiety natomiast częściej kończyły edukację na poziomie szkoły średniej (43,4% kobiet wobec 36,5% mężczyzn) i policealnej (5,0% kobiet wobec 2,5% mężczyzn). Kobiety także częściej posiadały jedynie wykształcenie gimnazjalne lub podstawowe ukończone (20,5% kobiet wobec 14,8% mężczyzn). Wśród niepełnosprawnych kobiet – 1,9% stanowiły panie z wykształceniem podstawowym nieukończonym lub bez wykształcenia szkolnego i w porównaniu z mężczyznami ich odsetek był większy o 0,7 p. proc.

Analizując zbiorowość osób niepełnosprawnych można zaobserwować niewielkie różnice pomiędzy deklarowaną kategorią niepełnosprawności a posiadanym poziomem wykształcenia.

Wśród osób niepełnosprawnych prawnie 21,6% posiadało wyższe wykształcenie (o 0,6 p. proc.

więcej niż przedstawia się to w populacji osób niepełnosprawnych tylko biologicznie). Osoby z wykształceniem policealnym lub średnim, które zadeklarowały prawną kategorię niepełnosprawności również stanowiły niewielką przewagę w stosunku do osób o tych poziomach wykształcenia deklarujących niepełnosprawność tylko biologiczną (odpowiednio o 1,3 p. proc. i o 0,1 p. proc.). Osoby niepełnosprawne prawnie z ukończoną zasadniczą szkołą zawodową stanowiły 15,9% ogółu osób

- 93 -  

niepełnosprawnych prawnie i w porównaniu z osobami niepełnosprawnymi tylko biologicznie posiadającymi wykształcenie zasadnicze zawodowe udział ich był większy o 2,9 p. proc. Rozpatrując udział osób z wykształceniem podstawowym nieukończonym i bez wykształcenia szkolnego w obu kategoriach niepełnosprawności, można zauważyć, że udział osób o tym poziomie wykształcenia należących do kategorii niepełnosprawnych prawnie był nieznacznie wyższy od udziału osób niepełnosprawnych tylko biologicznie (o 0,1 p. proc.).

Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w podziale na płeć w 2011 r.

a Łącznie z dyplomem ukończenia kolegium.

Opisując populację osób niepełnosprawnych bardzo ważną częścią tej charakterystyki jest jej sytuacja na rynku pracy.

W 2011 r. liczba osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej, dla której ustalono status na rynku pracy liczyła 174,3 tys. osób i stanowiła 11,8% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej.

Wśród nich zdecydowaną większość stanowiły osoby bierne zawodowo, których liczba wyniosła 143,0 tys. osób, tj. 82,0% ogółu analizowanej zbiorowości. Z kolei osób aktywnych zawodowo było 31,4 tys., czyli 18,0% populacji osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej. Wśród nich było 25,7 tys. (14,8%) pracujących i 5,6 tys. (3,2%) bezrobotnych. W zbiorowości aktywnych zawodowo przeważali mężczyźni (zarówno wśród pracujących – 53,5%, jak i bezrobotnych – 56,9%), a wśród biernych zawodowo – kobiety (60,1%).

Rozpatrując aktywność ekonomiczną osób niepełnosprawnych według kategorii niepełnosprawności można zauważyć, że w stosunku do struktury osób niepełnosprawnych według aktywności ekonomicznej na ogółem, struktura osób niepełnosprawnych prawnie jest taka sama, a struktura osób niepełnosprawnych tylko biologicznie różni się nieznacznie.

- 94 -  

Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej w podziale na płeć w 2011 r.

W 2011 r. liczba osób niepełnosprawnych biologicznie, dla których ustalano okres trwania ograniczenia sprawności wyniosła 161,6 tys., tj. 90,3% ogółu osób niepełnosprawnych. Wśród omawianej zbiorowości 45,6% to osoby długotrwale niepełnosprawne, które oceniły, że ograniczenie sprawności trwało 10 lat i dłużej. Dla 24,6% osób ograniczenia sprawności występowały od 1 roku do 5 lat, dla 20,8% – od 5 do 10 lat, a tylko 5,8% osób deklarowało okres trwania ograniczenia sprawności w wykonywaniu czynności od 6 miesięcy do 1 roku. Wśród osób niepełnosprawnych biologicznie 58,5% to osoby odczuwające umiarkowane ograniczenie sprawności, 30,2% – poważne, a 11,2% całkowite.