Jako T I oznaczono próg włączenia, inaczej określany progiem reprezentacji (threshold of inclusion, representation), przez który należy rozumieć udział

głosów na daną listę (lub danego kandydata) w zbiorze głosów ważnych, którego nieuzyskanie uniemożliwia zdobycie w danym okręgu choćby jednego mandatu50.

21. Do obliczenia podziału mandatów w symulacjach wyborów przeprowadzonych w okręgach wielomandatowych z zastosowaniem formuły proporcjonalnej wykorzystującej metodę d’Hondta w tych przypadkach, gdy nie jest znana pełna struktura okręgów, a jedynie ich liczba (całkowita liczba mandatów przeznaczonych do rozdysponowania) zastosowano metodę zaproponowaną przez Jarosława Flisa, zgodnie z którą liczbę mandatów dla poszczególnych ugrupowań można oszacować wykorzystując wzór si = vwi/Vw∙S – D/2 + vwi/Vw∙D∙L/2, gdzie si jest liczbą mandatów uzyskanych przez ugrupowanie i, vwi liczbą głosów ważnych uzyskanych przez listy ugrupowania i, uwzględnionych przy podziale mandatów, Vw ogólną liczbą głosów ważnych oddanych na poziomie całego ciała pochodzącego z wyborów na listy biorące udział w podziale mandatów, D liczbą okręgów wyborczych, L liczbą ugrupowań, których listy biorą udział w podziale mandatów. Metoda da pozwala

Strona 51 z 535

na przeprowadzenie potrzebnych symulacji, posiada jednak – jak wskazuje sam autor - wady. W szczególności, pozwala obliczyć wyłącznie wartości oczekiwane, bazujące na rachunku prawdopodobieństwa, stąd między wynikami obliczonymi za jej pomocą a faktycznie występującymi w wyborach mogą pojawić się istotne różnice. Nie bierze też pod uwagę różnic w frekwencji w poszczególnych okręgach51.

Źródła oraz dane

Do przeprowadzenia badania wykorzystano szereg źródeł oraz danych niezbędnych dla realizacji założonych celów. Pierwszym i najistotniejszym źródłem są zbiory projektów oraz innych propozycji zmian dotyczących systemu wyborczego. Są one zawarte w głównej mierze w publicznie dostępnych bazach projektów ustaw składanych w Sejmie oraz w drukach sejmowych dotyczących kolejnych etapów procesu ustawodawczego. Co istotne, druki te zawierają zarówno dokumenty sporządzane przez posłów oraz organy Sejmu (np. projekty52, sprawozdania komisji53), jak i sporządzane przez inne organy państwa (np. uchwały wyrażające stanowisko Senatu54 czy wniosek Prezydenta RP o ponowne rozpatrzenie ustawy55, ale również projekty ustaw56) oraz inne podmioty uprawnione do udziału w procesie ustawodawczym57.

51 J. Flis, Konstytucja - d'Hondt be suprised, http://jaroslawflis.salon24.pl/683201,konstytucja-d-hondt-be-surprisedcscs [dostęp 21.11.2016 r.].

52

Zarówno poselskie np. Poselski projekt ustawy o zmianie Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, druk nr 332 z dnia 12.04.1991 r., jak komisyjne np. Komisyjny projekt ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, druk nr 917A z dnia 14.06.1991 r.

53 Np. Sprawozdanie Komisji Konstytucyjnej o poselskich projektach ustaw - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (druki nr 462 i 522), druk nr 770 z dnia 26.02.1991 r.

54 Np. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 kwietnia 2010 r. w sprawie ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej polskiej oraz niektórych innych ustaw, druk nr 2960 z dnia 13.04.2010 r.

55 Np. Wniosek Prezydenta RP o ponowne rozpatrzenie ustawy z dnia 10 maja 1991 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu RP, druk nr 908 z dnia 10.06.1991 r.

56 Np. Prezydencki projekt ustawy - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, druk nr 763 z dnia 22.02.1991 r.

57 Np. Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, ustawy – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików

Strona 52 z 535

Ze zgłaszanymi projektami oraz procesem legislacyjnym, któremu podlegały, wiąże się kolejna grupa źródeł, którą stanowią dokumenty z przebiegu procesu legislacyjnego nie mające charakteru projektów ani innych stanowisk zawartych w drukach sejmowych, za to stanowiące dokumentację szczegółowego przebiegu procesu legislacyjnego. Zaliczyć należy do nich sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejmu oraz Senatu oraz bazy wypowiedzi na forum obu izb kolejnych kadencji58, jak i stenogramy oraz biuletyny z prac Komisji obu izb, jak i ewentualnych powołanych podkomisji59.

Kolejną grupę źródeł stanowią dokumenty wytworzone przy okazji i na potrzeby procesu legislacyjnego, oceniające proponowane rozwiązania pod względem legalności oraz skuteczności, czyli opinie i ekspertyzy – zarówno sporządzone przez ekspertów Biura Analiz Sejmowych, jak i sporządzane przez zewnętrznych ekspertów – zarówno na zlecenie BAS czy organów Sejmu, jak i inne przedstawione w toku prac nad poszczególnymi propozycjami (np. na zlecenie wnioskodawców w wypadku projektów obywatelskich).

Jak wielokrotnie wspomniano, projekty i propozycje zmian systemu wyborczego, a w szczególności te z nich, które należy zaliczyć do działań z zakresu inżynierii wyborczej, należy rozpatrywać w odniesieniu do konkretnych realiów społeczno-politycznych. Istotne są w tym przypadku dane dotyczące poparcia społecznego dla poszczególnych ugrupowań politycznych oraz stosunku społeczeństwa do kwestii konfliktowych. Na potrzeby badania wykorzystano dane publikowane przez Centrum Badań Opinii Społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem publikowanych przez ten ośrodek wyników badań poparcia wyborczego. Wykorzystanie badań przeprowadzanych przez jeden ośrodek jest uzasadnione ze względu na różnice między poszczególnymi podmiotami przeprowadzającymi tego typu badania w zakresie stosowanej metodologii – wykorzystanie w badaniu danych z większej liczby ośrodków wymuszałoby analizę różnic między publikowanymi wynikam. Wybór CBOS jest ponadto uzasadniony

województw oraz ustawy – Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego, w związku z wprowadzeniem parytetu płci na listach kandydatów, druk nr 2713 z dnia 20.01.2010 r.

58 Treść sprawozdań i elektronicznych baz wypowiedzi na forum Sejmu jest względem siebie tożsama.

59 Szczególnie w kadencji 2011-2015 użyteczne są również zapisy wideo z prac komisji i podkomisji (a w wypadku tych ostatnich często jest to jedyne źródło z uwagi na brak dostępnego tradycyjnego zapisu obrad).

Strona 53 z 535

faktem, że pracownia ta prowadziła badania poparcia wyborczego na przestrzeni całego analizowanego okresu, ponadto przez większość tego okresu były to badania regularne (od IV kwartału 1992 roku dostępne są wyniki badań comiesięcznych).

Badanie inżynierii wyborczej wymagało przeprowadzenia szeregu symulacji służących analizie wpływu zastosowania poszczególnych systemów wyborczych (lub określonych elementów technicznych systemu wyborczego). Do ich przeprowadzenia wykorzystano wyniki faktycznie przeprowadzonych głosowań oraz wyborów. Dane te pochodzą zarówno z publikowanych w trakcie kolejnych procesów wyborczych dokumentów Państwowej Komisji Wyborczej (głównie obwieszczeń), a dla wyborów do Sejmu od roku 2001 – z baz danych publikowanych na stronach internetowych PKW.

Strona 54 z 535

Rozdział trzeci: Elementy systemów wyborczych i