PIERŚCIONEK Z KRZYŻYKIEM Ostatni z opisywanych zabytków to pierścionek z krzyżykiem zamiast oczka lub raczej

tarczki (nr inw. 56/08,il. 4:3a, 3b).Zabytek zastał odlany zołowiu w wieloczęściowej formie,jako płaska taśma zkrzyżykiem, która następnie została zawiniętai zgrzana.

Wymiary obiektu: średnica zewnętrzna 2,15 cm, szerokość taśmy 0,75 cm, grubość taśmy 0,89 cm, wysokość krzyżyka 0,375 cm, długość ramion dłuższych 1,25 cm, krótszych 0,375 cm. Ślady pomiejscach łączeń formy odlewniczej widoczne sąwzdłuż obu krawędzi wewnętrznej płaszczyzny pierścionka oraz na froncie i końcach krzy­ żyka (górnym i dolnym).

W wypadku pierścionkanie ma pewnościczy jest to przedmiotfaktycznie zwią­

zany z kultem religijnym. Nie udało się znaleźć żadnych analogii w opracowanych materiałach średniowiecznych. Podczas konsultacji niektórzybadacze sugerowali, że jest to fragment okucia nieokreślonego przedmiotu, jednak również dla tej propo­

zycji nie ma analogii. Najwięcej wątpliwości budzi jakość samego krzyżyka. Trudno powiedziećczy miało to byćprzedstawienie krzyżaśw. Jerzego, czy też kształt wyni­

ka ze schematyczności przedmiotu i kłopotów z wykonaniem negatywów zagłębień krótszych ramion wchodzących wgłąb powierzchni formy odlewniczej.

Analizując zabytek oczywiste jest, że jest to gotowy, celowo wykonanyprodukt, zachowany w całości. Również samkrzyżyk jest elementemwykonanym intencjonal­ nie, a nie jest to (według niektórychsugestii) miejsce odcięcia pierścienia od wylew- ki. Ma on szewek idącyod frontu wzdłuż dłuższych ramion, co sugeruje dodatkowe czynności w trakcie wykonywania formy w celuuzyskaniawłaśnietakiegodetalu.Cały pierścionek został wykonany w płaskiej formie 2- (lubewentualnie) 3-częściowej. Dwie części związane były z zewnętrzną częścią odlewu, a podzielono je ze względu na krzy­ żyk. Elementyte mogły posłużyćjako gotowa forma otwarta lub zostać uzupełnione trzecimpłaskim elementem, co dawałobyw efekcieformęzamkniętą. Wewnątrz pier­

ścienia nie zachowały się żadne ślady przedmiotu, na którym mogłoby być obsadzone

„okucie” tegotypu, a fakt, że przedmiotz tak miękkiego materiałuniejest zniszczony sugeruje brak związku z jakąś większą całością, z której mógł zostać usunięty.

MaciejMajewski

Słaba jakość wykonania odlewu i schematyczność krzyżyka świadczy o wykorzy­

staniu do produkcji formy wielokrotnego użytku, umożliwiającej szybką produkcję, podobną do służących do wyrobu znaczków pielgrzymich. Może to być forma pa­ miątki pielgrzymiej lub może odpustowej. Sugeruje to także łatwo dostępny i prosty w obróbce materiał, z którego pierścionek zostałwykonany. Podobniejakwiększość znaczków pielgrzymich jest on odlany zołowiu.

PODSUMOWANIE

Mniszek16 leży na ważnym szlaku komunikacyjnym biegnącym z Wielkopolski i Ku­ jaw do Gdańska, który funkcjonował jeszcze przed opanowaniem Pomorza Gdań­ skiego przez Krzyżaków. Na odcinku między Świeciem a Gdańskiem szlak rozdwaja się. Jedna jego trasa biegnie przez Osiek, Grabowo i Starogard, a druga wzdłuż Wi­ sły przez Nowe, Gniew i Tczew17. Można przypuszczać, że osada ulokowana w tym miejscu stanowiła dogodny punkt przekroczenia podmokłej doliny starego koryta Mątawy18. Jako jeden zważniejszych, szlak ten mógł byćprzypuszczalnie uczęszczany równieżprzezpielgrzymówz Pomorza Gdańskiego19, tak wyruszających, jak i powra­ cającychz sanktuariów.

16 Więcej na temat osadnictwa w Mniszku i jego znaczenia, M. Majewski, Średniowieczny młyn w mniszku, gm. Dragacz jako element społeczno-gospodarczych przemian ziemi świeckiej i nowskiej, [w:]

Obraz struktury społecznej w świetle źródeł archeologicznych, w pradziejach i średniowieczu, red. M. Ry­

bicka, Rzeszów 2011, s. 179—187.

17 K. Jasiński, Dzieje ziemi świeckiej i nowskiej od schyłku XII w. do 1309 r., [w:j Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, t. 1, red. K. Jasiński, Poznań 1979, s. 115.

18 Według analiz geomorfologicznych Mątawa pierwotnie płynęła właśnie tą doliną. Do doliny wycho­

dzącej na wieś Święte, Mątawa została przesunięta przez człowieka. Łagodniejszy spad dna doliny, zakoń­

czony gwałtownymi uskokami umożliwiał lepsze funkcjonowanie młyna, bez konieczności kumulowania wody w dużym trudnym do utrzymywania zbiorniku, zob. J. Kordowski, M. Słowiński, S. Tyszkowski, Aneks 4. Wyniki analizy geomorfologicznej, [w:] Opracowanie wyników ratowniczych badań autostra­

dowych przeprowadzonych na odcinku autostrady Al budowanej w woj. kujawsko-pomorskim, t. 4:

Mniszek, gm. Dragacz, stanowisko 16, maszynopis w archiwum Instytutu Archeologii UMK w Toruniu, Toruń 2008.

19 Zagadnieniem pielgrzymek mieszkańców średniowiecznych miast południowego wybrzeża Bałtyku szerzej zajął się w niedawnej publikacji M. Rębkowski - dz. cyt., s. 158-185; zob. również A. Paner, H. Paner, dz. cyt., s. 175-183; G. Nawrolska, dz. cyt., s. 520. W ciągu ostatnich 20 lat powstały liczne artykuły dotyczące znaków pielgrzymich z ziem polskich, rozpatrujące zabytki pod różnymi kątami:

obszaru odkrycia - K. Wachowski, Średniowieczne pielgrzymki mieszkańców Śląska, „Archeologia Polski”, t. 50, 2005, z. 1-2, s. 103-121; miejsca kultu pielgrzymek - A.M. Wyrwa, dz. cyt., i innych kryteriów).

Fakt wydobycia omawianych zabytków z zamuliska koryta kanału strumienia z Mniszka wydaje siępotwierdzać tezę, iż są to znaki pielgrzymie. Mogłyone zostać wrzucone do wody przezjednego z okolicznych mieszkańcówpo powrocie z piel­ grzymki, czy też kilku różnych pielgrzymek.

40

Znaleziska o charakterzereligijnym i pielgrzymkowymz Mniszka...

Tradycyjnie podobne plakietki/symbole pielgrzymie po powrocie do domu mia­

ły być deponowane w zbiorniku/środowisku wodnym, co miało przynosić szczęście w dalszym życiu oraz zabezpieczać przed ich wtórnym użyciem. Zwyczaj taki po­ twierdzają badania archeologiczne. Z Sekwany na obszarze Paryża wydobyto ponad 2000 plakietek, a w Salisbury z wodywydobyto plakietki pochodzące z 31 miejsc pielgrzymkowych w Anglii i przynajmniej 22 miejsc na kontynencie20. Można przy­ puszczać, że również zabytki ze stanowiska w Mniszku zostały zdeponowane celowo.

20 A. Paner, H. Paner 1998, s. 172-173.

21 Tamże.

22 Tamże, s 173.

23 Podobnie wygląda sytuacja na innych obszarach południowego wybrzeża Bałtyku, por. M. Ręb- kowski, dz. cyt., s. 157.

Znaki pielgrzymie w ostatnich latach coraz częściej występują w znaleziskach archeologicznych. Jest to związane z rozwijającą się archeologią miejską (nazywaną również archeologią publiczną). Chodzi tu głównie o badania związane z dużymi inwestycjami miejskimi, które często są prowadzone na terenach dotychczas nieza­

gospodarowanych, np. nadbrzegiem rzeki, na obszarach osuszonych jezior, mokradeł - planty. Ze Szwecji znamy 266 znaków pielgrzymich, w Starym Mieście Szlezwiku w ciągu 25 lat odkryto 91 egzemplarzy i około 200 muszli, a z Sekwanyw Paryżu wydobyto ponad 2000 plakietek21. Około 1300 znaków odnaleziono w Anglii, głów­

nie w południowo-wschodniej części kraju, w samym Londynie wydobyto ponad 800 znaków pielgrzymich i świeckich, uwzględniając tylko te, dla których udało się określić chronologię. Na ziemiach polskich zarejestrowano niewiele ponad 60 egzem­ plarzy, z czego 36 pochodzi z Gdańska - wydobyto je z Raduni i podczas badań na wyspie spichrzów22. W nawiązaniu do badań archeologii publicznej, wydaje się, że omawianych znalezisk z terenów polski miast, i nie tylko, będzie przybywało. Bar­

dzoistotne jestpublikowanie materiałów, umożliwiające identyfikacjeinnych bardziej fragmentarycznie zachowanych egzemplarzy i propagujące wiedzę na ich temat.

Zabytki z Mniszka należą do nielicznych przedmiotów kultowych z ziem pol­ skich, znalezionychpoza stanowiskami miejskimi23,co sprawia, że są jeszczebardziej wyjątkowe i cenne jako źródło wiedzy.

ROCZNIK GRUDZIĄDZKI XXVI/2018

Paweł Mateusz Modrzyński Uniwersytet Mikołaj Kopernika w Toruniu

PRZEPISY PRZECIWPOŻAROWE