S³owa kluczowe: piwo, technologia piwa tradycyjnego, produkt regionalny, marki piwa regionalnego.
Key-words: beer, traditional beer technology, regional product, regional beer brands.
1. Wstêp
Polski rynek piwa w dominuj¹cej czêci podzielony jest pomiêdzy trzy g³ówne grupy piwowarskie (Grupê
¯ywiec S.A., Kompaniê Piwowarsk¹ S.A. i Carlsberg Okocim S.A.), które kontrolowa³y ponad 85% rynku w 2004 roku [1] (Rys. 1). Dwie pierwsze powiêkszy³y w zesz³ym roku swoje udzia³y, g³ównie w wyniku przejê-cia innych browarów. Grupa ¯ywiec S.A. skorzysta³a dziê-ki zakupowi za porednictwem swojego najwiêkszego udzia³owca Heineken N.V., udzia³ów i praw do marek piw (np. Kujawiak, Królewskie) nale¿¹cych do Brau Union Polska sp. z o.o., która 15 czerwca 2004 roku wycofa³a siê z dzia³alnoci w Polsce [2]. Kompania Piwowarska
S.A. przejê³a Browar Dojlidy w
Bia-³ymstoku i rozpoczê³a kreowanie nowego wizerunku g³ównie piwa pod mark¹ ¯ubr, czym uzupe³ni³a swoj¹ ofertê handlow¹ o produkt z ni¿szej grupy cenowej. Carlsberg Okocim S.A. skupia³ siê za na umacnianiu swoich wiod¹cych hi-storycznych marek (np. Okocim Mocne) i przede wszystkim na dal-szym rozwoju kampanii reklamowo--marketingowej piwa pod mark¹ Harna.
Pozosta³a blisko 15% czêæ pol-skiego rynku kontrolowana jest przez browary rednie, ma³e oraz minibrowary, w tym oko³o 6% na-le¿y do browarów regionalnych.
Mimo niewielkiego udzia³u w ogól-nej sprzeda¿y zak³ady piwowarskie browary dostarczaj¹ na rynek piwo warzone w sposób tradycyjny, w oparciu o sprawdzone przez wie-le lat receptury. Czêsto piwo z naj-mniejszych zak³adów sprzedawane jest w formie niepasteryzowanej a nawet niefiltrowanej [3]. brzeczki piwnej, z u¿yciem dro¿d¿y piwowarskich dolnej lub górnej fer-mentacji [4]. Brzeczka piwna
okre-lana jest zwykle jako wodny roz-twór wyekstrahowanych sk³adników z okrelonych surowców takich jak:
s³ód browarny bez dodatków lub z dodatkiem surowców nies³odowa-nych, a tak¿e chmielu lub jego prze-tworów [5]. W Polsce s³ód browar-ny powstaje najczêciej w wyniku przerobu ziarna jêczmienia browar-nego (rzadziej pszenicy) w procesie s³odowania (moczenie ziarna,
kie-37,6%
33,7%
14,1%
10,3% 4,3% Grupa ¯ywiec S.A.
Kompania Piwowarska S.A.
Carlsberg Okocim S.A.
Pozosta³e Browar Belgia
Rys. 1. Podzia³ rynku piwa w Polsce w 2004 roku Fig. 1. The division of beer market in Poland in 2004
ród³o/Source: opracowanie w³asne (dane ACNielsen)/authors elabo-ration (dates of ACNielsen).
³kowanie oraz jego wysuszenie). Do surowców nies³odowanych unormowania krajowe zalicza-j¹: jêczmieñ, ry¿, pszenicê, odt³uszczon¹ kukurydzê, cukier, syrop skrobiowy, a tak¿e dozwolone substancje dodatkowe takie jak, miêdzy innymi: preparaty enzymatyczne, stabilizuj¹ce, ekstrak-ty, kwasy oraz karmel spo¿ywczy [4]. W zale¿noci od rodzaju, czy te¿ gatunku piwa i specyfiki ka¿dego browaru, surowce stosowane do produkcji napoju u¿ywane s¹ w ró¿nych proporcjach, decyduj¹cych o w³aciwociach produktu koñcowego.
Produkcja piwa podzielona jest zazwyczaj na szeæ etapów:
l otrzymywanie brzeczki nastawnej (warzenie brzeczki),
l przygotowanie dro¿d¿y zarodowych,
l fermentacja piwa,
l dojrzewanie piwa,
l filtracja piwa,
l rozlew piwa.
Podstawowe ró¿nice wystêpuj¹ce w technologii otrzymywania piwa pomiêdzy tak zwanymi browarami przemys³owymi a browarami regionalnymi dotycz¹ w Polsce najczêciej i s¹ najbar-dziej widoczne na etapie fermentacji piwa. Browary ma³e zwykle o d³ugich tradycjach warzenia piwa (np.: Browar Czarnków, Browar Fortuna w Mi³os³awiu, Browar l¹ski 1209 w Lwówku
l¹skim, Browar Staropolski w Zduñskiej Woli, Browar Janów Lubelski) czêsto stosuj¹ jeszcze klasyczn¹ fermentacjê brzeczki w systemie otwartym, w tradycyjnych czworok¹tnych kadziach fermentacyjnych. Orientacyjny okres fermentacji w takich naczyniach trwa zazwyczaj tyle, ile procent ekstraktu zawiera brzeczka podstawowa minus od jednego do oko³o dwóch dni [5].
W tym czasie rozró¿nia siê cztery stadia:
l okres zasilania dro¿d¿ami (kilkakrotny przyrost komórek dro¿d¿owych, proces fermentacji alkoholowej, uwidacznianie siê na powierzchni brzeczki bia³ej gêstej piany),
l stadium niskich kr¹¿ków (poprzez wytr¹canie siê ¿ywic chmielowych piana zabarwia siê na brunatno oraz wydzielaj¹ siê substancje bia³kowo-garbnikowe),
l stadium wysokich kr¹¿ków (maksimum procesu fermentacji, ca³a powierzchnia piany za-barwia siê na brunatno),
l opadanie kr¹¿ków (zanikanie fermentacji, opadanie dro¿d¿y na dno, powolne klarowanie piwa, obni¿enie temperatury do oko³o 45°C).
Browary regionalne powsta³e po 1990 roku, mimo u¿ywania fermentatorów zamkniêtych, zwykle przeprowadzaj¹ fermentacjê g³ówn¹ w sposób tradycyjny w temperaturze od 412°C (np.: Browar Zodiak w Bierzwiennej D³ugiej Kolonii, Browar Gab w W¹soszu). W odró¿nieniu nowoczesne browary rednie i wielkie (np.: zak³ady nale¿¹ce do Carlsberg Okocim S.A. oraz Grupy ¯ywiec S.A.) stosuj¹ zazwyczaj metodê cinieniow¹ najczêciej w tankofermentatorach (unitankach), w których po okresie fermentacji nastêpuje le¿akowanie piwa w tym samym zbior-niku. Fermentacja metod¹ cinieniow¹ odbywa siê pocz¹tkowo pod cinieniem 0,02 MPa w tem-peraturze od 812°C, a koñczy pod cinieniem 0,18 MPa w temtem-peraturze od 1618°C, co pozwa-la skróciæ czas procesu do 46 dni [6].
Powszechne s¹ pogl¹dy piwowarów oraz innych znawców piwa, ¿e nowoczesne metody produkcji pozbawiaj¹ produkt unikalnoci pochodzenia. Ró¿nice smakowe piw o podobnej za-wartoci ekstraktu wagowego (ekstr. wag.) pochodz¹ce z wielkich browarów s¹ bowiem zwykle niewielkie w odró¿nieniu od piw produkowanych w sposób tradycyjny.
3. Problematyka piwa regionalnego w Polsce
Pomimo niew¹tpliwych walorów piwa, otrzymywanego w browarach stosuj¹cych metodê klasyczn¹, polski rynek zdominowany jest przez marki produkowane na skalê masow¹ przez grupy piwowarskie. Do najpopularniejszych wród kobiet jak i mê¿czyzn nale¿y zaliczyæ: ¯y-wiec, Tyskie, Lech Premium oraz Warkê Strong (rys. 2, rys. 3).
Preferencje konsumentów spowodowane s¹ zazwyczaj nie tylko strategiami marketingowy-mi, prowadzonymi przez najwiêksze browary na rynku, ale w g³ównej mierze brakiem podob-nych dzia³añ w browarach regionalpodob-nych. Ma³e oraz czêsto rednie zak³ady piwowarskie (nie wspominaj¹c o minibrowarach), nie generuj¹ zwykle takiego zysku, który pozwoli³by na sku-teczn¹ reklamê o zasiêgu ogólnopolskim lub prowadz¹ odmienn¹ politykê reklamow¹. Nie oznacza to jednoznacznie, ¿e s¹ bezwzglêdnie skazane w najbli¿szym okresie na zape³nianie wy³¹cznie rynków niszowych.
Mimo bowiem zmniejszenia w ostatnich latach ogólnej liczby czynnych browarów z 82 w 1994 roku do oko³o 64 w III kwartale 2004 roku (rys. 4), nale¿y podkreliæ, ¿e zamykanie zak³adów nie by³o powodowane jedynie problemami ze zbytem produktów, ale tak¿e poprzez specyficzn¹ politykê du¿ych grup piwowarskich oraz przyk³adowo wymuszane okrelonymi prze-pisami prawnymi (np.: Browar Romus w D¹browie, Browar Hetman w Krasnymstawie, Browar
17,5 20,4 11,7 16,5
5,8 9,7 4,95,8 2,92,9 1,9
0 5 10 15 20 25
Tyskie Lech Premium¯ywiec Warka StrongHeinekenOkocimInne*
Warka Specjal Pilsner UrquellTatra Dêbowe Mocne
Rys. 2. Najpopularniejsze marki piwa wród mê¿czyzn (w %) [7]
Fig. 2. The most popular beer brands among men (in %) [7]
Inne*: Carlsberg, EB, Faxe, Grolsch, £ódzkie Mocne, £ódzki Porter, marki prywatne.
15,0 21,4 12,814,5 6,89,4
4,76,4 3,03,9 2,1
0 5 10 15 20 25
¯ywiec Lech PremiumWarka SpecjalWarka StrongHeinekenOkocimRedd`sTyskieInne*EB Pilsner Uruquell
Rys. 3. Najpopularniejsze marki piwa wród kobiet (w %) [7]
Fig. 3. The most popular beer brands among women (in %) [7]
Inne*: Carlsberg, EB, Faxe, Grolsch, Guiness, Karmi, Lech Mocny, Okocim Mocne, Steffl, Palm, Zlaty Bazant, ¯ywiec Porter.
Victoria w Mêckiej Woli, Browar Stanley w Chojnowie oraz Browar Grybów). Najwiêkszy wp³yw na wstrzymanie produkcji w ma³ych browarach po 1 maja 2004 roku, z punktu widzenia prawa, mia³o wejcie w ¿ycie Rozporz¹dzenia Ministra Finansów z dnia 1 marca 2004 r. w sprawie zezwoleñ na prowadzenie sk³adu podatkowego, dzia³alnoci jako zarejestrowany handlowiec oraz niezarejestrowany handlowiec, a tak¿e na wykonywanie czynnoci w charakterze przedsta-wiciela podatkowego [8].
Browary najmniejsze oraz rednie, których liczba oscyluje w granicach 4550, chocia¿ po-siadaj¹ zaledwie oko³o 10% udzia³ w ogólnej sprzeda¿y piwa w Polsce,wydaj¹ siê zazwyczaj reagowaæ szybko i racjonalnie na potrzeby swoich klientów [9]. Wynika to zwykle z chêci ochro-ny wielkoci sprzeda¿y ograniczonej zasiêgiem terytorialochro-nym przed konkurencj¹.
G³ównymi instrumentami, które pozwalaj¹ browarom regionalnym na zachowanie równo-wagi na obecnym rynku s¹: zazwyczaj ni¿sza cena produkowanego tam piwa, ale równie¿ jakoæ produktu oraz przede wszystkim przywi¹zanie do tradycji z po³o¿eniem nacisku na regionalizm.
Rys. 4. Rozmieszczenie browarów na tle podzia³u administracyjnego wed³ug województw w Polsce w 2004 roku Fig. 4. The distribution of breweries on the background of administrative division by the voivodships in Poland in 2004
ród³o/Source: opracowanie w³asne/authors elaboration.
Dzia³aniom w zakresie poprawy jakoci produkcji w browarach ma pomóc koniecznoæ wdro¿enia, nawet w najmniejszych zak³adach, systemu analizy zagro¿eñ i krytycznych punktów kontroli, zwanego potocznie HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Point) [10, 11].
Nale¿y podkreliæ, ¿e mimo czêstej nadinterpretacji przez urzêdników wymagañ wynikaj¹cych z zasad, dla których wprowadza siê HACCP, wiêkszoæ browarów system wprowadzi³a lub jest na etapie wprowadzania procedur. Poddaj¹c analizie jedynie 32 browary nale¿¹ce do Stowarzy-szenia Regionalnych Browarów Polskich mo¿na uznaæ, ¿e w 12 funkcjonuje on poprawnie, ko-lejnych 12 jest na etapie kompletowania dokumentacji, w 6 prace s¹ w fazie pocz¹tkowej, a jedynie 2 nie rozpoczê³y wdra¿ania systemu. W niektórych ma³ych browarach, które HACCP ju¿ wprowadzi³y, zauwa¿a siê powoli pozytywne efekty jego funkcjonowania, np. ³atwiejsz¹ mo¿liwoæ egzekwowania od pracowników powierzonych zadañ czy te¿ usystematyzowanie kon-troli produkcji mimo towarzysz¹cej temu procesowi rozbudowanej dokumentacji (Browar For-tuna w Mi³os³awiu) [12].
Dodatkowym czynnikiem wp³ywaj¹cym bezporednio na jakoæ produktu jest stosowanie tak zwanych proekologicznych opakowañ przez czêæ browarów produkuj¹cych piwo metodami tradycyjnymi. Porównuj¹c przyk³adowo stosowane opakowania w wielkopolskich browarach regionalnych z ogólnymi tendencjami na rynku krajowym zauwa¿ono, ¿e ca³a produkcja z po-wy¿szych zak³adów trafia na rynek w beczkach typu KEG lub w butelkach szklanych (tab. 1) [13].Nie u¿ywa siê tam do konfekcjonowania puszek (oko³o 36% udzia³ w ogólnej sprzeda¿y browarów[14])lub zazwyczaj opakowañ plastikowych.
Bior¹c pod uwagê powi¹zania produkowanego piwa przez browary regionalne z tak zwa-nym produktem regionalzwa-nym widoczne jest silne zainteresowanie zak³adów na wzmacnianiu wiêzi wystêpuj¹cych wród tradycyjnych metod produkcji, regionalnych marek oraz miejsco-wych konsumentów. Takie dzia³ania odpowiadaj¹ po czêci tendencjom wystêpuj¹cym w Unii Europejskiej, gdzie na pozycjê rynkow¹ produktów regionalnych wp³ynê³y: zwiêkszenie wia-domoci zagro¿eñ w zwi¹zku ze stosowaniem przemys³owych metod produkcji, internacjonali-zacja produktów, utrudniaj¹ca jednoznaczne okrelenie ich pochodzenia oraz etnocentryzm konsumencki (zauwa¿anie korzyci z zakupu produktów dla rynku pracy w regionie i poprawy dochodów jego mieszkañców) [15].
Tabela 1. Struktura u¿ywanych opakowañ w browarach regionalnych w Wielkopolsce w 2004 roku Table 1. Forms of packaging used in regional breweries in Wielkopolska in 2004
* piwo dostêpne tylko w browarze przy restauracji * beer available only in the local restaurant brewery
ród³o/Source: opracowanie w³asne/authors elaboration.
101 151 201 301 501
but 0,5 l typu
Jednym z szeroko wykorzystywanych instrumentów w ramach przywi¹zania do tradycji, jest stosowanie przez browary regionalne, co prawda ró¿nych, ale maj¹cych zwykle wspólny cel wyró¿niania regionalnego, strategii marki. Pomimo trudnoci w jednoznacznym zdefiniowaniu, czym jest marka przyjmuje siê, ¿e (...) marka to nazwa, termin, symbol, wzór lub ich kombina-cja, stworzona w celu identyfikacji dóbr lub us³ug sprzedawcy albo ich grupy i wyró¿nienia ich sporód konkurencji [16]. Znane s¹ pogl¹dy, ¿e jest ona czym wiêcej i stanowi po³¹czenie tak¿e obs³ugi, wartoci i obietnic producenta [17].
Najczêstsz¹ mo¿liwoci¹ rozpoznawania marki piwa przez konsumentów w Polsce jest od lat 30. XX wieku etykieta znajduj¹ca siê na butelkach, a w dalszej kolejnoci inne formy takie jak nadruk na puszce, czy przyk³adowo podstawkach pod piwo i naczyniach szklanych, s³u¿¹cych do konsumpcji napoju [18].
W naszym kraju po okresie dynamicznych przemian w zwi¹zku z prywatyzacj¹ zak³adów piwowarskich oraz ze zmiennoci¹ praw w³asnoci do marek piw przez nie produkowanych w ostatnich kilkunastu latach, sytuacja wydaje siê ulegaæ pewnej stagnacji. Dynamika
zmienno-ci oferowanych nazw na rynku piwnym jest coraz mniejsza a przywi¹zanie do tradycyjnych marek bardziej widoczne.
Analizuj¹c powy¿sz¹ problematykê w wybranych browarach regionalnych zauwa¿ono, ¿e w wielu przypadkach kultywowane s¹ tradycje danego browaru czy te¿ regionu. Sytuacja taka dotyczy czêsto browarów historycznych z odleg³¹ tradycj¹ warzenia piwa w danym miejscu.
Przyk³adem tutaj mog¹ byæ piwa pod mark¹ Ksi¹¿êce czy te¿ Mocne Dobre z Lwówka l¹skie-go, nawi¹zuj¹ce do nazw produktów oferowanych przez browar od wielu dziesiêcioleci (rys. 5).
Pewn¹ ciekawostk¹ jest, ¿e eksportowana w ostatnich latach do Szwecji wersja piwa Ksi¹¿êce, nosi³a tam nazwê King Beard (Król Brodaty), co by³o odniesieniem do umieszczanego ju¿ na etykietach piwnych z Lwówka l¹skiego wizerunku ksiêcia Henryka Brodatego.
Rys. 5. Etykiety piwa Ksi¹¿êce u¿ywane przez Browar l¹ski 1209 w Lwówku l¹skim obecnie oraz w odleglejszych czasach
Fig. 5. Labels of Ksi¹¿êce beer used by Silesian Brewery 1209 in Lwówek l¹ski at present and in the past
ród³o/Source: ze zbiorów w³asnych/authors collection.
Podobn¹ prawid³owoæ zaobserwowano w Browarze Fortuna w Mi³os³awiu, gdzie najbar-dziej znane piwa sprzedawane s¹ pod markami handlowymi z jednej strony kultywuj¹cymi tra-dycje miasta i jego mieszkañców np. Fortuna (od nazywanego tam tak browaru) z drugiej g³ów-nie regionu miêdzy innymi: Ratuszowe (nawi¹zuj¹ce do marki produkowanego piwa np. w Po-znaniu), czy te¿ Gnienieñskie (marka u¿ywana przez wiele lat w browarze w Niechanowie).
Przywi¹zanie do tradycji widoczne jest równie¿ w Browarze Czarnków oraz Browarach Górnol¹skich w Zabrzu. Praktycznie niezmiennie od lat powojennych w pierwszym z nich
pro-dukty sprzedawane by³y i s¹ zwykle pod nazw¹ Noteckie, w drugim za marka Górnol¹skie na trwale od oko³o 50 lat umiejscowi³a siê na rynku województwa l¹skiego.
W ostatnich dwóch latach zauwa¿ono tendencje do reaktywowania (czasem okresowego) marek handlowych nie sprzedawanych przez pewien okres piw. Przyk³adami tutaj s³u¿¹ marki takie jak: Wyborne Królewskie, oferowane do I kwarta³u 2005 roku przez samodzielny Browar Ciechanów, wczeniej funkcjonuj¹cy w strukturach Zak³adów Piwowarskich w Warszawie S.A.
(rys. 6), a tak¿e Wielkopolskie, Mocne Wielkopolskie oraz Kolak, które sprzedawane by³y przez niedzia³aj¹cy Browar Krotoszyn, a obecnie na zlecenie w³aciciela praw dawnego zak³adu, piwa pod tymi nazwami warzy Browar Staropolski w Zduñskiej Woli.
Odmiennie sytuacja przedstawia siê w jedynym historycznym lubuskim browarze w Witni-cy. Zrezygnowano tam bowiem z marek oferowanych do 1995 roku i przyjêto w drodze konkursu nazwê BOSS zarówno dla browaru i wielu piw tam produkowanych. Obecnie najbardziej zna-nym produktem tego browaru jest piwo porter pod mark¹ Czarny BOSS lub Black BOSS, eks-portowane równie¿ do USA, Niemiec i Szwecji (rys. 7). Z powodzeniem konkuruje ono przyk³a-dowo na rynku szwedzkim, gdzie sprzedawane jest wraz z innymi 13 markami piwa w kategorii Porter/Stout, w systemie pañstwowej sieci Systembolaget [19].
Rys. 6. Etykiety s³u¿¹ce do oznaczania piw marki Wyborne Królewskie przez Browar Ciechanów w po³owie lat 90.
XX wieku oraz w 2004/2005 roku
Fig. 6. Labels of Wyborne Królewskie beer used by Brewery of Ciechanów in 90th and 2004/2005
ród³o/Source: ze zbiorów w³asnych/authors collection.
Rys. 7. Etykiety stosowane dla oznaczania piwa Czarny BOSS (Black BOSS) na rynkach: polskim, USA, niemieckim oraz szwedzkim przez Browar BOSS w Witnicy
Fig. 7. Labels used for the designation of Black BOSS beer on Polish, American, German and Swedish markets by BOSS Brewery in Witnica
ród³o/Source: ze zbiorów w³asnych/authors collection.
Analizuj¹c piwa oferowane przez browary powsta³e po 1990 roku w Polsce, nale¿y stwier-dziæ, ¿e trafiaj¹ one na rynek pod zmiennymi nazwami handlowymi, nawi¹zuj¹cymi czêsto do przyk³adowo imienia w³aciciela lub jego rodziny (piwa z Browaru Regina w Antonowie) lub nawet ich znaków zodiaku (np. piwo pod mark¹ Lew Mocny, Lew Classic z Browaru Zodiak w Bierzwiennej D³ugiej Kolonii). Niekiedy do nazwania piwa wykorzystuje siê postaci czy te¿
tradycyjne nazwy lub symbole regionale (np. piwo pod mark¹ Rycerz z browaru w Gociszewie).
4. Podsumowanie
Piwo pochodz¹ce z browarów regionalnych, chocia¿ posiada niewielki udzia³ w rynku, jest mimo wszystko na nim widoczne. Przyst¹pienie Polski do Unii Europejskiej, a przede wszyst-kim bardzo rygorystyczne warunki zwi¹zane z koniecznoci¹ utworzenia przez browary sk³adów podatkowych po akcesji, spowodowa³o zamkniêcie kilku w wiêkszoci ma³ych browarów. Do-tychczas nie sprawdzi³y siê obawy dotycz¹ce zalania polskiego rynku przez ob³o¿one ni¿szymi podatkami piwo szczególnie z Czech i Niemiec. Wrêcz odwrotnie, niektóre zak³ady piwowarskie (np. Browar Witnica, Browar l¹ski 1209 w Lwówku l¹skim, Browar Amber w Bielkówku), rozpoczê³y po 1 maja 2004 roku wyraniejsz¹ politykê marketingow¹ zwi¹zan¹ z eksportem niektórych swoich marek piw. Piwo regionalne z Polski widoczne dzisiaj przyk³adowo na ryn-kach Niemiec i Szwecji, ma szansê, przy odpowiednich za³o¿eniach, zaj¹æ tam ugruntowan¹ pozycjê. Wp³yw na taki stan rzeczy maj¹ w szczególnoci naturalne walory produktów z browa-rów regionalnych, które doceniane s¹ coraz czêciej tak¿e przez polskich ekspertów i wytraw-nych piwoszy. Tradycyjne metody warzenia, pozwalaj¹ce zachowaæ wyj¹tkowy smak oraz pro-dukowaæ piwo w wielu gatunkach i pod czêsto historycznymi markami, s¹ wyró¿nikiem zazwy-czaj ma³ych zak³adów piwowarskich. Dlatego te¿ mimo obiektywnych trudnoci, zwi¹zanych zazwyczaj z zawê¿onym rynkiem zbytu, nie nale¿y spodziewaæ siê, ¿e w najbli¿szych latach dostêp do piwa lokalnego bêdzie wyranie mniejszy. Istnieje mo¿liwoæ, ¿e cz³onkowstwo Pol-ski w strukturach europejPol-skich zwiêkszy wiadomoæ w zakresie postaw proekologicznych oraz ochrony produktów lokalnych. Polskie piwo regionalne, zak³adaj¹c powstanie grup producenc-kich, maj¹cych na celu jedynie wspólne wykreowanie i ochronê niektórych gatunków piw lokal-nych, ma szansê do³¹czyæ do grona produktów chronionych ze strony prawa Unii Europejskiej.
Rejestracja i ochrona nazw i oznaczeñ jest regulowana ustaw¹ o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeñ produktów rolnych i rodków spo¿ywczych oraz o produktach rolnych tradycyjnych [20].
5. Literatura
[1] Frynia P. (2004), Rynek piwa w Polsce, Przemys³ Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 10, 22.
[2] OB (pseud. autorski) (2004), Brau Union Polska koñczy dzia³alnoæ w Polsce, Przemys³ Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 6, 21.
[3] Olkowski A. (2004), Polskie browary regionalne w zjednoczonej Europie, Przemys³ Fer-mentacyjny i Owocowo-Warzywny, 10, 21.
[4] PN-A-79098:1995/Az :2000. Piwo.
[5] Pazera T., Rzemieniuk T. (1998), Browarnictwo, Wydawnictwa Szkolne i Pedadogiczne, Warszawa.
[6] Sadowski A. (2002), Restrukturyzacja polskiego przemys³u piwowarskiego, Wydawnic-two Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom.
[7] Sadowski A. (2004), Znaczenie marki w sektorze producentów piwa, Marketing i Rynek, 3, 26.
[8] Rozporz¹dzenie Ministra Finansów z dnia 1 marca 2004 w sprawie zezwoleñ na prowa-dzenie sk³adu podatkowego, dzia³alnoci jako zarejestrowany handlowiec oraz niezareje-strowany handlowiec, a tak¿e na wykonywanie czynnoci w charakterze przedstawiciela podatkowego. Dziennik Ustaw 35/2004, pozycja 312.
[9] Pierzcha³a K. (2004), Pianka ronie, Handel, 10/137, 14.
[10] Kijowska-Fabisz A.(2004), HACCP w browarnictwie. Zagro¿enia w surowcach, w proce-sie produkcji i podczas rozlewu ryzyko dla bezpieczeñstwa zdrowotnego piwa, Agro Przemys³, 3, 26.
[11] Ko³o¿yn-Krajewska D., Sikora T., Kijowska-Fabisz A. (2001), Zapewnienie gwarantowa-nej jakoci piwa analiza QACP. Przemys³ Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 10, 2022.
[12] Mielêcki M. (2004), HACCP w ma³ych i rednich browarach, Agro Przemys³, 3, 35.
[13] miechowska M., Wawszczak S. (2004), Piwo jako produkt regionalny Wielkopolski, w:
Kall J., Sojkin B. (redaktorzy naukowi), Zarz¹dzanie produktem w warunkach globaliza-cji gospodarki, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznañ, 257-264.
[14] Bem (pseud. autorski).(2004), W szkle i metalu, Handel, 10, 16.
[15] Baku³a-£uczka W.(2004), Produkty regionalne i tradycyjne na rynku europejskim, Prze-mys³ Spo¿ywczy, 4, 3639.
[16] Altkorn J.(1999), Strategia marki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
[17] Sosnowska-Wilmañska S. (2004), Marka w strategii marketingowej wspó³czesnych przed-siêbiorstw, w: Kall J., Sojkin B., Zarz¹dzanie produktem w warunkach globalizacji gospo-darki, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznañ, 319325.
[18] Fa³at Z., Górska R., Plinta P., Sadownik A., Wojtala D. (2002), Przewodnik Piwosza, Wy-dawnictwo Pascal, Bielsko-Bia³a.
[19] Katalog System Bolaget, (2004), 3, 115116.
[20] Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw pochodzenia, oznaczeñ produktów rolnych i rodków spo¿ywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U.
z 2005 r. Nr 10, poz. 68).
Recenzent: prof. dr hab. Jerzy ¯uchowski
PIWO POLSKI PRODUKT TRADYCYJNY Streszczenie
Celem artyku³u jest przedstawienie podstawowych informacji na temat polskiego rynku piwa regionalnego. W artykule zwrócono uwagê na ró¿nice w procesie technologicznym pomiêdzy produkcj¹ piwa regionalnego i tak zwanego piwa przemys³owego, a tak¿e po-zycjê browarów regionalnych na rynku piwa w Polsce. W dalszej czêci przedstawiono stan wprowadzania przez lokalne zak³ady piwowarskie, systemu analizy zagro¿eñ i kry-tycznych punktów kontroli (HACCP), formê u¿ywanych opakowañ w browarach regio-nalnych na przyk³adzie Wielkopolski oraz problematykê oferowanych przez wybrane za-k³ady piwowarskie marek handlowych. Polskie piwo regionalne jest atrakcyjnym towa-rem eksportowym na przyk³ad do USA, Niemiec i Szwecji, wype³niaj¹c tam zazwyczaj niszê rynkow¹ piw specjalnych lub o wysokim ekstrakcie.
Maria MIECHOWSKA, Sebastian WAWSZCZAK
Department of Commodity and Cargo Sciences Gdynia Maritime University
BEER POLISH TRADITIONAL PRODUCT Summary
The main purpose of this work is to present basic information about the Polish regio-nal beer market. Attention was paid also to differences in the technological process betwe-en regional beer production and beer called industrial, the position of regional breweries on the beer market in Poland as well. In the following part, status of implementation the system HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point) by local breeweries, the form of packaging used in local breweries in Wielkopolska and problems of market brands offered by selected breweries was described. Polish regional beer is an attractive export commodity for example to the USA, Germany and Sweden, occupying mainly market niche of special or high extract beer.
dr hab. Maria MIECHOWSKA
prof. AM; mgr Sebastian WAWSZCZAK Katedra Towaroznawstwa i £adunkoznawstwa Akademia Morska w Gdyni,
ul. Morska 83, 81-255 Gdynia
e-mail: smiemari@am.gdynia.pl
Eugeniusz KRZEMIEÑ,
Radomian Technical University, Economics Faculty
Rados³aw WOLNIAK
Silesian Technical University, Organization and Management Faculty
Problems
Key-words: packaging, ecological markings, ecolabelling, ecology consciousness, ecological products.
S³owa kluczowe: motywacja pracowników, zarz¹dzanie us³ugami.
1. Introduction
Motivational research in quality management is a part of a profounder matter connected with humanistic aspects pf management as well as immaterial organizational re-sources. Nowadays, in the reality of the knowledge-based economy, only intellectual resources are considered to be
Motivational research in quality management is a part of a profounder matter connected with humanistic aspects pf management as well as immaterial organizational re-sources. Nowadays, in the reality of the knowledge-based economy, only intellectual resources are considered to be