Warunkiem skutecznego funkcjonowania państwa jest powszechność działań różnych organów i instytucji administracji publicznej. By speł-nić ten warunek, należy dążyć do ustanowienia zintegrowanego systemu planowania strategicznego, rozumianego jako działania przyporząd-kowane realizacji celów wynikających ze strategii bezpieczeństwa narodowego. Formy realizacji mogą w praktyce wyrażać się pod postacią planów i programów, które w stosunku do strategii będą jej wykładnią (Gryz, 2013, s. 106).
Planowanie to ustalenie celów, ich rodzaju, pożądanego poziomu oraz czasu i miejsca ich osiągania, a także metod realizacji (Koźmiński i Piotrowski, 2010, s. 193).
Programowanie to poszukiwanie najbardziej efektywnych sposo-bów (przedsięwzięć) realizacji wybranych i ustalonych, co do poziomu w fazie planowania, celów.
W resorcie obrony narodowej planowanie i programowanie jest częścią systemu planowania obronnego, rozumianego jako proces kształtowania systemu obronnego państwa, umożliwiający wytyczanie i osiąganie celów w dziedzinie obronności, obejmujący etapy planowa-nia, programowania i budżetowaplanowa-nia, proces ich monitorowania i ewa-luacji, a także planowanie operacyjne (Strategia Rozwoju Systemu..., 2013, s. 67).
Planowanie rozwoju Sił Zbrojnych RP obejmuje zespół czynności koncepcyjnych i planistycznych podejmowanych w celu wytyczenia kierunków kształtowania i modernizacji Sił Zbrojnych RP, identyfiko-wanych pod kątem osiągania, utrzymania i rozwoju pożądanych zdol-ności operacyjnych.
Zdolność operacyjna to potencjalna sprawność, możliwość podmiotu wynikająca z jego cech i właściwości, pozwalająca na podjęcie działań zmierzających do osiągnięcia pożądanych efektów. Komponentami funkcjonalnymi zdolności są: doktryny, organizacja, szkolenie, uzbroje-nie i sprzęt wojskowy, personel, przywództwo, infrastruktura oraz in-teroperacyjność (Metodyka planowania i programowania..., 2011, s. 11). W nowym, racjonalizatorskim podejściu opracowano w resorcie obrony narodowej drzewo hierarchii zdolności operacyjnych, które są podstawą planowania opartego na tych zdolnościach. W ramach Stra-tegicznego Przeglądu Obronnego zidentyfikowano czynniki mające znaczenie dla obronności państwa i określono siedem obszarów zdol-ności operacyjnych (Strategiczny Przegląd Obronny..., 2011, s. 92–94): do dowodzenia, do rozpoznania, do rażenia, do przetrwania i ochrony wojsk, do wsparcia działań, do przerzutu i mobilności oraz do wsparcia układu pozamilitarnego w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych. Warto przy tym zaznaczyć, iż nowe zasady prowadzenia polityki rozwoju kraju, w tym przyjęcie zasad budżetowania zadaniowego, wymusiły poszukiwanie rozwiązań doskonalących zdolności operacyjne i efek-tywne zarządzanie nimi, a także skłoniły do precyzyjnego ich opisania oraz ustanowienia osób zarządzających nimi. Stąd kategorie zdolności operacyjnych mają swoje odzwierciedlenie w klasyfikacji zadaniowej budżetu państwa, w zadaniu 11.1. „Utrzymanie i rozwój zdolności ope-racyjnych SZ RP”, w funkcji 11. „Bezpieczeństwo zewnętrzne i niena-ruszalność granic”.
Nieco inny obszar obejmuje programowanie rozwoju Sił Zbrojnych, które ukierunkowane jest na działania niezbędne dla pozyskania okreś-lonych zdolności w obszarze doktryn, struktury organizacyjnej, szko-lenia, modernizacji technicznej, przywództwa, kształcenia i szkolenia zasobów ludzkich, infrastruktury oraz interoperacyjności. Programo-wanie rozwoju sił zbrojnych jest procesem przełożenia celów zawartych w Strategii Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczy-pospolitej Polskiej (2013) (SRSBN RP), w części dotyczącej Sił Zbroj-nych RP, na działania niezbędne dla pozyskania określoZbroj-nych zdolności operacyjnych. Dokumentem wynikowym programowania rozwoju Sił Zbrojnych jest „Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach...” (Metodyka planowania..., 2011, s. 9). Jest to dokument spełniający kryteria zawarte w Ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju7, opisujący sposób realizacji celów zawartych w SRSBN RP, a także ustawy moderniza-cyjnej8. Aktualnie obowiązujący jest „Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013–2022”, w którym przyjęto nowe podejście do procesu programowania. Polega ono na zastąpieniu dotychczasowego systemu planowania opartego na podejściu podmio-towo-przedmiotowym systemem odnoszącym się do procesu budowa-nia pożądanych zdolności Sił Zbrojnych RP. Zdolności te planuje się rozwijać nie tylko przez zakup sprzętu wojskowego, ale również przez udoskonalanie i tworzenie wszystkich niezbędnych elementów (np. zmiany organizacyjno-dyslokacyjne, doskonalenie procedur działania, rozwój infrastruktury, szkolenie personelu, wykorzystywanie doświadczeń z dotychczasowej działalności Sił Zbrojnych, w tym udziału w misjach poza granicami kraju).
W ramach prac nad „Programem rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach 2013–2022” dokonano przeglądu potrzeb operacyjnych w perspektywie do 2022 r. oraz zweryfikowano wymagania operacyjne zdefiniowane w ramach edycji 2006 i 2008. Prace te pozwoliły na usystematyzowanie i znowelizowanie ustanowionych w 2009 r. programów operacyjnych.
7 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. 2006 nr 227 poz. 1658).
8 Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006 (Dz.U. 2001 nr 76 poz. 804).
Zgodnie z wypracowanymi wnioskami zdefiniowano 14 programów operacyjnych, które, jako element planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych RP, pokrywają planami dostaw nowoczesnego sprzętu wojskowego szerokie spektrum potrzeb odgrywających kluczową rolę dla rozwoju poszczególnych obszarów zdolności. Pakiet programów operacyjnych edycji 2012 obejmuje:
1) System obrony powietrznej i obrony przeciwlotniczej; 2) Śmigłowce wsparcia bojowego, zabezpieczenia i VIP; 3) Zwalczanie zagrożeń na morzu;
4) Zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia oraz zobrazowa-nia pola walki C4ISR;
5) Rozpoznanie obrazowe i satelitarne;
6) Indywidualne wyposażenie i uzbrojenie żołnierza – Tytan; 7) Symulatory i trenażery;
8) Samolot szkolno-treningowy AJT; 9) Lotnictwo transportowe;
10) Modernizację wojsk rakietowych i artylerii; 11) Kołowe transportery opancerzone Rosomak; 12) Przeciwpancerne pociski kierowane Spike;
13) Zwiększenie manewrowości wojsk w terenie trudno dostępnym; 14) Rozpoznanie patrolowe.
Program rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach 2013–2022 jest pierw-szym programem odnoszącym się do zdolności operacyjnych. Takie „wynikowe” podejście do zagadnień planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych wpływa na racjonalność wydatków publicznych. W obecnych rozwiązaniach, jak nigdy dotąd, udało się powiązać język potrzeb obronnych z językiem stosowanym w finansach publicznych. Stało się to za sprawą zastosowanie kategorii zdolności operacyjnych, które mają swoje uzasadnienie względem zarówno potrzeb z zakresu bezpieczeństwa, jak i stosowanych rozwiązań w aktualnych rozwią-zaniach z zakresu zarządzania środkami publicznymi w państwie (m.in. w klasyfikacji zadaniowej budżetu państwa). Daje to możliwość i spełnia potrzebę uniwersalnego planowania i prognozowania rozwoju Sił Zbrojnych Polski zarówno w sposób opisowy, jak i w postaci wiel-kości środków publicznych wyrażonych w PLN.