Podatek VAT a finanse przedsiębiorstw

W gospodarce finansowej przedsiębiorstw można wskazać trzy główne skutki ekonomiczne opodatkowania: utrzymanie płynności, gospodarkę kapitałem i za-sobem majątkowym oraz koszty działań organizacyjnych związanych z ustale-niem i rozliczeustale-niem zobowiązań podatkowych3.

z kategorią podatkową w zakresie płynności finansowej wiążą się dwa zda-rzenia: realizacja zobowiązania podatkowego oraz zwrot podatku nadpłaconego. Realizacja płatności podatkowych z natury negatywnie oddziałuje na płynność finansową przedsiębiorców. Przyczyną tego jest rozbieżność między terminami

2 System finansowy w Polsce, red. B. Pietrzak, z. Polański, B. Woźniak, Wyd. Naukowe PWN,

Warszawa 2003, s. 774.

3 S. Kudert, M. Jamroży, Optymalizacja opodatkowania dochodów przedsiębiorców, Wolters

Skutki odwrotnego obciążenia podatkiem od towarów i usług... 97 wymagalności zapłaty za dostawy towarów i usług a terminami wymagalności zapłaty zobowiązania podatkowego. Terminy płatności zobowiązań podatkowych zazwyczaj przypadają wcześniej niż wymagalność należności z tytułu sprzedaży, co zmusza przedsiębiorców do poszukiwania dodatkowych środków na termino-wą realizację płatności podatkowych. Negatywny wpływ nie dotyczy z reguły przedsiębiorstw o dominującej pozycji na rynku, gdyż umowne terminy płatności dotyczące nabywanych lub sprzedawanych przez nie produktów są dla nich zwy-kle korzystne. Do poprawy płynności nie prowadzi też zwrot nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, ponieważ zrealizowane w takich sytuacjach zwroty są poprzedzone albo zbyt wysoką wcześniejszą płatnością podatku (wynikającą z przyjętej koncepcji rozliczeń zaliczkowych), albo koniecznością wcześniejsze-go uregulowania zobowiązań wobec wierzycieli (warunek przyspieszenia terminu zwrotu bezpośredniego podatku od towarów i usług)4.

Podatki i ich wysokość muszą być również brane pod uwagę przy podejmo-waniu decyzji dotyczących kształtowania struktury kapitału i struktury majątku, a w szczególności podatków bezpośrednich, ograniczających możliwości osiąga-nia korzyści finansowych zarówno dla samego przedsiębiorcy, jak i wykorzysta-nia wypracowanego zysku dla potrzeb samofinansowawykorzysta-nia. Podatki pośrednie nie powinny mieć wpływu na decyzje dotyczące kształtowania zasobu majątkowego i kapitałowego, ale wymagają spełnienia warunku pełnego przerzucenia cięża-ru na nabywców dóbr i usług, co w praktyce jest ograniczone czynnikami ryn- kowymi.

Kosztowy aspekt obsługi podatków należy rozpatrywać w dwóch płaszczy-znach: po pierwsze, przedsiębiorcy muszą przedsięwziąć działania, które zapew-nią właściwe ustalenia i terminową realizację zobowiązania podatkowego przez utworzenie własnego działu podatkowego lub zlecenie tego uprawnionej jednost-ce zewnętrznej5; po drugie, wypełnianie obowiązków związanych z rozliczaniem podatków wiąże się z ryzykiem podatkowym i towarzyszącymi temu kosztami psychologicznymi, na które składają się niepokój i frustracja z tym związane6.

Podatek VAT7 definiowany jest jako podatek oparty na szerokiej podstawie opodatkowania, nakładany na wszystkich szczeblach obrotu, z możliwością od-liczenia od podatku należnego w danej fazie obrotu podatku naliczonego w

po-4 Oddziaływanie instytucji interpretacji podatkowych na finanse przedsiębiorstw, red. T.

Fa-mulska, Difin, Warszawa 2013, s. 215.

5 J. A. zieliński, Outsourcing doradztwa podatkowego i rachunkowości w małej firmie, Wolters

Kluwer Polska, Warszawa 2008, s. 110-112.

6 E. Verwaal, S. Cnossen, VAT compliance costs of cross-border business transactions in the

European Union, w: Tax compliance costs: A Festschrift for Cedric Sandford, red. Ch. Evans, J. Po- pe, J. Hasseldine, Prospect Media Pty, St Leonards 2001, s. 37.

7 Podatek od towarów i usług jest polską wersją podatku od wartości dodanej – podatku VAT.

przedniej fazie obrotu8. określenie wpływu podatku od towarów i usług na sy-tuację finansów przedsiębiorstwa wymaga przede wszystkim uwzględnienia jego powszechności i cenotwórczego charakteru9. Podatek ten dotyczy bowiem wszystkich przedsiębiorstw bez względu na ich formę prawną, odbiorcę lub prze-znaczenie towaru czy usługi, niezależnie od tego, czy przedsiębiorstwa te wypra-cowują zysk, czy też ponoszą stratę na działalności10. Ponadto niemal każde dobro będące przedmiotem obrotu jest tym podatkiem obciążone.

Cenotwórcza istota podatku VAT oznacza z kolei, że jest on elementem ceny. Mimo że podatek ten stanowi tylko jeden z wielu czynników wpływających na cenę danego towaru lub usługi, która determinowana jest przez różne czynniki i mechanizmy rynkowe, jego wpływ jest bardzo istotny11. Można zatem stwier-dzić, że podatek ten jest czynnikiem wpływającym na wielkość i rentowność sprzedaży przedsiębiorstw.

Ciężar podatku VAT ponosi w założeniu konsument, dlatego podatek ten nie powinien obciążać podmiotów biorących udział w obrocie towarami i usługami, a zatem powinien być dla nich neutralny. z tego względu podatek ten działa na zasadzie przerzucalności – przesuwania ciężaru podatkowego na inne podmioty i kolejne fazy obrotu. Wielofazowość powoduje, że ogólna kwota VAT nie po-winna zależeć od liczby faz obrotu, a opodatkowaniu po-winna podlegać wysokość kwoty dodanej12. Ponieważ to właśnie podatnicy-przedsiębiorstwa, a nie płatnicy--konsumenci muszą „obsługiwać” ten podatek (wypełniać obowiązki związane z jego rozliczaniem), w rzeczywistości jest on dla nich ciężarem13. obciążenie to wiąże się także z koniecznością umiejętnego stosowania obowiązujących przepi-sów w zakresie podatku VAT, których złożoność i zmienność powoduje znaczne trudności w procesie jego obsługi14.

8 R. M. Bird, P. Gengron, VAT Revisited. A New Look at the Value Tax in Developing and

Tran-sitional Countries, Intenational Tax Program, university of Toronto, Toronto 2005, s. 8.

9 T. Famulska, Teoretyczne i praktyczne aspekty funkcjonowania podatku od wartości

doda-nej, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2007, s. 154.

10 A. Pomorska, J. Szołno-Koguc, K. Wojtowicz, Proces dostosowywania polskich podatków

pośrednich do standardów Unii Europejskiej, Wyd. uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2003, s. 10, 40.

11 B. Rogowska-Rajda, Zmiany w podatku VAT a finanse gospodarstw domowych, „Finanse

osobiste” 2011, nr 3.

12 B. Rogowska-Rajda, T. Tratkiewicz, Podatek od towarów i usług w indywidualnych

interpre-tacjach podatkowych – wybrane problemy, w: Interpretacje podatkowe a finanse przedsiębiorstw, red. T. Famulska, Difin, Warszawa 2013, s. 116.

13 T. Famulska, op. cit., s. 154.

14 B. Rogowska-Rajda, R. Kucharczyk, Interpretacje prawa podatkowego a finanse jednostek

samorządu terytorialnego – wybrane problemy, „zeszyty Naukowe WSB w Poznaniu” 2011, nr 37: Zarządzanie finansami sektora publicznego. Decyzje, instrumenty, ryzyko, red. M. Dylewski, B. Fi-lipiak, s. 316.

Skutki odwrotnego obciążenia podatkiem od towarów i usług... 99 Pomimo „przerzucalności” i typowo konsumpcyjnego charakteru podatek VAT systemowo wpływa na przepływy finansowe przedsiębiorstwa15. Jest to zde-terminowane przede wszystkim kształtem uregulowań dotyczących zarówno po-datku należnego, jak i popo-datku naliczonego oraz trybu i terminów ich rozliczania. W zakresie podatku należnego w powiązaniu z płynnością finansową przedsię-biorstwa ustawowo zostaje określony moment powstania obowiązku podatkowe-go, natomiast w zakresie podatku naliczonego – moment poniesienia wydatku (dokonania zakupu) obejmującego podatek, moment nabycia prawa do dokonania odliczenia tego podatku oraz moment jego faktycznego odzyskania16.

Przepisy dotyczące podatku od wartości dodanej w całości objęte są zakresem prawa unii Europejskiej, a Polska jako członek uE zobowiązana jest do prze-strzegania acquis communautaire. W praktyce oznacza to głównie przestrzeganie postanowień dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w spra-wie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (dalej: dyrektywa 2006/112/ WE)17 i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości uE (TSuE). TSuE wypraco-wuje poprzez swoje orzecznictwo wskazówki i wytyczne umożliwiające wszyst-kim państwom członkowswszyst-kim stosowanie prawa unijnego w sposób jednolity i jednoznaczny18. Regulacje unijne mają odzwierciedlenie w polskich regulacjach dotyczących podatku od towarów i usług, będącego odpowiednikiem podatku od wartości dodanej. W tym zakresie podstawowe znaczenie mają przepisy ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT)19.