Podatki

Podatki są obowiązkowym świadczeniem pieniężnym pobieranym przez organ publicznoprawny (budżet państwa, jednostka samorządu terytorialnego) w celu uzyskania dochodów dla pokrycia wydatków związanych z zadaniami państwa.

Jednym z najprostszych podziałów, jaki można dokonać jest podział na podatki bezpośrednie, nałożone na dochód lub majątek podatnika np. podatek dochodowy, gruntowy czy spadkowy oraz podatki pośrednie, nakładane na przedmiot spożycia np. VAT czy akcyza.

Podatki, obok składek na ubezpieczenia społeczne, są jedną z ważniejszych pozycji stanowiących dochody sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Według Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA’95) podatki klasyfikowane są jako:

• podatki związane z produkcją i importem (D.2), • podatki od dochodu, majątku itp. (D.5),

• podatki od kapitału (D.91).

Podatki związane z produkcją i importem (D.2)

Podatki związane z produkcją i importem (D.2) są obowiązkowymi, nieodwzajemnionymi płatnościami, w gotówce bądź w naturze, jakie ponoszą jednostki instytucjonalne na rzecz sektora instytucji rządowych i samorządowych lub instytucji Unii Europejskiej, z tytułu prowadzonej produkcji, importu wyrobów i usług, zatrudnienia, własności lub użytkowania gruntów, budynków czy innych aktywów wykorzystywanych w procesie produkcji. Podatki są płacone bez względu na to czy zyski są wypracowane, czy nie.

Podatki związane z produkcją i importem obejmują:

• podatki od produktów (D.21) płacone od jednostki wyrobu lub usługi, wyprodukowanej lub będącej przedmiotem transakcji.

- podatek typu podatku od towarów i usług (VAT) (D.211) jest podatkiem od

produkty aż do ostatecznego odbiorcy, który jest obciążony podatkiem. Podatek ten obejmuje VAT (pobierany przez instytucje rządowe i samorządowe, produktów pochodzących zarówno z produkcji krajowej, jak i z importu), jak też inne podatki naliczone według podobnych zasad, według których oblicza się podatek VAT.

• podatki i cła związane z importem (poza VAT) (D.212) obejmują obowiązkowe opłaty, pobierane przez jednostki sektora instytucji rządowych i samorządowych lub instytucje Unii Europejskiej, od wyrobów importowanych, w celu dopuszczenia ich do wolnego obrotu na terytorium ekonomicznym oraz od usług świadczonych przez jednostki zagraniczne na rzecz jednostek krajowych.

• inne podatki od produktów (poza VAT i poza podatkami związanymi z importem – D.214) obejmują podatki od wyrobów i usług, które stają się płatne w wyniku produkcji, eksportu, sprzedaży, transferu, najmu lub dostawy tych wyrobów lub usług, albo w wyniku ich wykorzystania na cele własnego spożycia lub własne nakłady na środki trwałe.

• podatki od producentów (D.29) obejmują wszystkie podatki ponoszone przez przedsiębiorstwa wynikające z ich zaangażowania się w proces produkcji, niezależnie od ilości lub wartości wytworzonych lub sprzedanych wyrobów i usług. Mogą być płacone od gruntów, środków trwałych lub zaangażowanej pracy w procesie produkcji czy też określonej działalności lub transakcji.

Podatki od dochodów, majątku itp. (D.5)

Podatki te obejmują wszystkie obowiązkowe, nieodpłatne transfery pieniężne lub w naturze, dokonywane okresowo przez jednostki instytucjonalne na rzecz sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz zagranicy. Kategoria ta obejmuje również niektóre podatki niezwiązane ani z dochodem ani z majątkiem jednostki instytucjonalnej.

Podatki od dochodów, majątku itp. można podzielić na:

• podatek dochodowy (D.51) obejmujący podatki od dochodu, zysków oraz zysków kapitałowych. Jest on nakładany na faktyczne lub przewidywane dochody osób prywatnych, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i instytucji finansowych lub też instytucji niekomercyjnych.

• pozostałe podatki (D.59) obejmujące podatek od kapitału, na który składa się podatek płacony okresowo od własności lub użytkowania gruntu lub budynków przez właścicieli, podatek od wzbogacenia się oraz podatek od innych aktywów (np. biżuteria). Ponadto obejmują, podatek wyborczy, podatek od wydatków, opłaty gospodarstw domowych, w formie zezwoleń (licencji) na posiadanie lub użytkowanie pojazdów samochodowych, łodzi, samolotów do celów prywatnych oraz opłaty licencyjne za myślistwo, łowiectwo lub wędkarstwo. Ostatnią składową, jaka zaliczana jest do pozostałych podatków są podatki od transakcji międzynarodowych (podróży zagranicznych, przekazów pocztowych czy inwestycji zagranicznych), nie wliczając tych, które są płacone przez producentów oraz bez ceł, które są płacone przez gospodarstwa domowe.

Podatki od kapitału (D.91) obejmują podatki pobierane w nieregularnych i rzadkich

odstępach czasu od wartości aktywów lub wartości netto posiadanych przez jednostki instytucjonalne lub od wartości aktywów transferowanych pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi, w formie zapisów, darowizn za życia lub innych transferów.

Rozróżniamy podatki od transferów kapitałowych tj. podatki od spadku, darowizn za życia oraz podatki kapitałowe, które obejmują podatki od wzrostu wartości gruntów rolnych, z tytułu zmian charakteru ich wykorzystania w przyszłości, np. prowadzenie działalności handlowej czy pod budynki mieszkalne.

Zgodnie z zasadami ESA’95 przy opracowywaniu rachunków narodowych obowiązuje rejestracja danych w ujęciu memoriałowym. Wykorzystuje się sprawozdawczość budżetową o dochodach i wydatkach państwa, jak i jednostek samorządu terytorialnego, która oparta jest na kasie, ale zawiera także informacje potrzebne do wyliczenia memoriału (Rb-27, Rb-27S, Rb-28, Rb-28S oraz Rb-28NW).

Dla podatków od towarów i usług, cła, akcyzy oraz podatków dochodowych, wartość memoriału ustala się za pomocą miesięcznego przesunięcia czasowego. W przypadku podatków dochodowych metodę tę zastosowano we wrześniu 2009 roku, dokonując korekty całego szeregu czasowego.

4.2.1. Wskaźnik nieściągalności dla podatków bezpośrednich

Do września 2009 roku podatki bezpośrednie (podatki dochodowe) rejestrowane były na bazie memoriałowej przy wykorzystaniu algorytmu, a następnie korygowane za pomocą współczynnika nieściągalności. Wartość memoriałowa dla podatków bezpośrednich była obliczana przy zastosowaniu następującego algorytmu: Kwoty podatków, które rząd

przewiduje otrzymać w roku n (włączając zaległości podatkowe z lat ubiegłych) powiększone o przedpłaty z roku n-1 (tj. podatki, które zostały zapłacone wcześniej, w roku ubiegłym, ale dotyczą roku n) oraz pomniejszone o stan zaległości na koniec roku n-1 (wzmiankowanych w nawiasach w pierwszym elemencie niniejszego algorytmu).

Wartości memoriałowe korygowane są o wartość podatków, które nigdy nie zostaną zebrane. Współczynnik nieściągalności był obliczany następująco:

100% – Pk /(Knd - Uu)⋅100 Pk – przychody kasowe

Knd – kwoty z naliczeń i deklaracji Uu – umorzenia ustawowe

Wskaźnik nieściągalności został uśredniony za okres 7 lat (1998 – 2004) i wyniósł – 3,42% dla podatków od osób fizycznych (PIT) oraz 3,82% dla podatków od osób prawnych (CIT).

Współczynnik nieściągalności stosowany dla podatków dochodowych nie uwzględniał umorzeń ustawowych, ponieważ ten rodzaj umorzeń jest traktowany jak transfer kapitałowy.